ارزیابی تغییرات پارامترهای خون در اسهال گوساله‌ها - دکتر باباپور، دکتر رامین و همکاران

ارزیابی تغییرات پارامترهای خون در اسهال گوساله‌ها

آزاده باباپور

علی‌قلی رامین

ناهیده افضل آهنگران

هادی فراهانی

شمس‌الدین جواهری

  گروه علوم درمانگاهی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه ارومیه

چکیده  

          مقادیر پارامترهای هماتولوژی و بیوشیمیایی خون  در 29 راس گوساله اسهالی و 19 راس گوساله سالم هولشتاین در سال 1384 در راستای تعیین تغییرات پارامترهای خون در اسهال، ارتباط احتمالی بین این تغییرات و مهمترین پارامترهای تاثیرپذیر مورد مطالعه قرار گرفت. مقدار 5 میلی‌لیتر خون وداجی از گوساله های مورد مطالعه تهیه شد. هماتوکریت، هموگلوبین، تعداد لکوسیت‌ها، اریتروسیت‌ها، MCV، MCH‌، MCHC، گلوکز، اوره، پروتئین تام، کلسیم، فسفر، منیزیم، سدیم، پتاسیم و کلر به روشهای معمول آزمایشگاهی ارزیابی شدند. میانگین هماتوکریت (8/25%)، هموگلوبین (8/25%)، لکوسیت‌ها (106%)، نوتروفیل‌ها (251%)، لنفوسیت ها (39%)، MCV (6/31%)، MCH (6/32%) و MCHC (3%) در اسهال افزایش یافته  (P<0.01) و اریتروسیت‌ها (6%) و ائوزینوفیل‌ها (6/14%) کاهش نامحسوسی می‌یابند. میانگین کلسیم (5/27%)، فسفر (5/15%)، منیزیم (5/23%)، سدیم (6/16%)، کلر (4/8%)و پتاسیم (1/47%) در گوساله های اسهالی افزایش یافته (P<0.01) ولی گلوکز، اوره و پروتیئن تام تغییر نمی‌یابند. دامنهُ تغییرات پارامترهای خون در گوساله‌های اسهالی وسیع‌تر از سالم‌ها می باشد. آنالیز همبستگی بین پارامترهای خون در گوساله‌های اسهالی ارتباط بین هماتوکریت& هموگلوبین (r=0.98, P<0.05)، هماتوکریت&اریتروسیت (r=0.98, P<0.05)، لکوسیت ها& نوتروفیل‌ها (r=0.68, P<0.05)، اریتروسیت ها&MCV (r=0.56, P<0.05)، اریتروسیت ها&MCH (r=-0.57, P<0.05)، سدیم&کلر(r=-0.38, P<0.05) و پروتیئن تام&منیزیم (r=0.42, P<0.05) را نشان می‌دهند. لذا می‌توان نتیجه گرفت که مهمترین تغییرات در اسهال گوساله هماتوکریت، هموگلوبین، لکوسیتها و الکترولیت‌ها می‌باشند. تغییرات الکترولیتی محدود به کلسیم، فسفر، منیزیم و پتاسیم شده و افزایش لکوسیت‌ها به علت افزایش نوتروفیل‌ها است. کم خونی در اسهال گوساله‌ها مطرح نمی‌باشد. بنابراین جهت جبران آب بدن، تغییرات مواد معدنی و سیستم دفاعی، تجویز مایعات، الکترولیت‌ها و آنتی بیوتیک‌ها مهمترین اقدامات درمانی خواهند بود.

کلمات کلیدی: اسهال، گوساله، هماتوکریت، هموگلوبین، لکوسیت، الکترولیت

مقدمه

            یکی از مهمترین بیماریهای گوارشی در گوساله‌های تازه متولد تا بهنگام از شیر گرفتن، اسهال ‌بوده که با علائم اسهال، کاهش آب بدن و زمین‌گیری شناخته می‌شود (Radostits et al 2000). اسهال سندرمی است که علل آن میکروبی (Zeman and Thomson 1989)، ویروسی (Holland et al 1993)، تک‌یاخته‌ای (Sahal et al 2005)، مسمومیت (Slanina et al 1991)، علل ناشناخته (Ranjan et al 2006)، قارچی، انگلی و غذایی (Radostits et al 2000) می‌باشد. مهمترین عوامل شناخته شده نوع غذائی، ویروسی و میکروبی هستند (Radostits et al 2000). در اسهال ها مادهُ خشک مدفوع به کمتر از 12%  رسیده، بعبارت بهتر دفع مقادیر غیرطبیعی مایعات از روده اسهال را ایجاد می‌نماید (Walker et al 1998, Constable et al 2005). لذا دفع آب از بدن به همراه الکترولیت‌ها در تمامی اسهال‌ها یکسان بوده و علت مرگ محسوب می‌شود (Radostits et al 2000).

در تشخیص اسهال‌ها علائم آزمایش‌های هماتولوژی و بیوشیمیایی مقدم بر نتایج کشت و علایم درمانگاهی بوده زیرا راهبردهای درمانی را مشخص می‌نمایند. افزایش هماتوکریت، هموگلوبین و گلبول‌های سفید در اسهال و تنوع پراکندگی لنفوسیت‌ها و نوتروفیل‌ها از تغییرات عمده هماتولوژی در اسهال‌ها بوده که منتج از دفع مایعات و ایجاد عفونت در دام می‌باشد (Radostits et al 2000, Zeman and Thomson1989, Klee et al 1979, Groutides and Mitchel 1990). تغییرات بیوشیمیائی می‌تواند در رابطه با میزان گلوکز، پروتیئن‌ها، اوره و الکترولیت‌ها باشد. مکانیسم آنها دفع الکترولیت‌ها توام با آب بدن، افزایش مصرف ذخائر انرژی‌زای بدن و سرانجام کاهش متابولیسم در طی بیماری می‌باشد (Greene 1983, Klee et al 1979). منابع دفع کلر، سدیم و کلسیم (Grove-Whiteand Mitchell 2001) و افزایش پتاسیم خون در اسهال‌ها را گزارش نموده‌اند. وابستگی سدیم به گلوکز و نقل و انتقال آن بوسیله سدیم در مواردیکه سدیم از طریق مدفوع دفع می گردد مختل شده و موجب کاهش جذب گلوکز، کاهش متابولیسم و کاهش درجه حرارت بدن می‌گردد (Jagos et al 1981).

محققان نتایج تغییرات بیوشیمیایی خون در اسهال‌ها را مهمتر از هماتولوژی می‌دانند (Groutides and Mitchel 1990). عده ای تغییرات هماتولوژی را مقدم بر تغییرات بیوشیمیائی ذکر می‌کنند (Klee et al 1979, Walker et al 1998, Demigne et al 1980) . معدودی اسهال را تغییرات توام هماتولوژی و بیوشیمیائی بیان می نمایند (Radostits et al 2000). منابع به تغییرات وسیع هماتوکریت، لکوسیت‌ها و الکترولیت‌ها در اسهال گوساله‌ها اشاره می‌نمایند (Radostits et al 2000). همچنین وجود رابطه بین پارامترهای هماتولوژی و بیوشیمیائی خون ارتباط توامان این پارامترها را در دامهای سالم و اسهالی به اثبات رسانده اند (Sanson et al 1983, Larson et al 2001, Hunter and health 1982). با وجود اطلاعات وسیع در تشخیص، پیشگیری و درمان اسهال گوساله‌ها هنوز خسارات هنگفتی متوجه دامداران و صنعت دامپروری شده که یافتن نقاط حساس و تاثیرگذار در اسهال‌ها همچنان یک ضرورت محسوب می‌گردد. لذا بررسی اهمیت تغییرات پارامترهای هماتولوژی و بیوشیمیائی خون در اسهال گوساله امری اجتناب ناپذیر می‌باشد. ترسیم اطلاعات فوق راهبردهای درمانی در اسهال را تسهیل نموده موجب تخفیف خسارات اقتصادی در صنعت دامپروری خواهد شد. اهداف این مطالعه عبارتند از: 1- مقایسه مقادیر پارامترهای هماتولوژی و بیوشیمیایی خون در گوساله‌های سالم و اسهالی 2- تعیین ارتباط بین پارامترهای تحت مطالعه در گوساله‌های سالم و اسهالی و 3- تعیین پارامترهای متاثر در اسهال.

مواد و روش کار

          تعداد 29 رأس گوساله اصیل هولشتاین با دامنه سنی یک تا 15 روزه با علایم اسهال و بدون در نظر گرفتن عامل مولد در سال 1384 انتخاب شدند. گوساله‌ها از نظر تاریخ ابتلا، سن و جنس، علایم بالینی (درجه حرارت، ضربان قلب و تنفس) و مدفوع بررسی و ثبت شدند. گوساله‌ها همگی از شیرکامل و به روش سطل تغذیه شده و دو وعده در روز شیر دریافت می‌نمودند. مقدار 5 میلی‌لیتر خون از وداج هر گوساله تهیه شد. 2 میلی‌لیتر با EDTA مخلوط و برای آزمایش‌های هماتولوژی منظور شد. 3 میلی‌لیتر دیگر در لوله بدون ضدانعقاد جهت تهیه سرم و آزمایش‌های بیوشیمیائی استفاده شد. برای مقایسه نتایج هماتولوژی و بیوشیمیایی خون گوساله‌های اسهالی تعداد 19 نمونه خون نیز از گوساله‌های سالم هولشتاین تهیه شده و  بعنوان شاهد استفاده گردید.

          هماتوکریت با روش میکروهماتوکریت،اریتروسیت‌ها و لکوسیت‌ها به روش هموسیتومتری، هموگلوبین به روش سیانومت‌هموگلوبین، MCV، MCH و MCHC با فرمول‌های معمول هماتولوژی و تشخیص تفریقی لکوسیت‌ها بصورت شمارش کلی تعیین شدند. گلوکز به روش آنزیمی، اوره به روش برتولت، پروتیئن به روش بیوره، کلسیم، فسفر، منیزیم، کلر به روش اسپکتروفتومتری و سدیم، پتاسیم به روش نشر شعله‌ای اندازه گیری شدند.

          از نرم افزار آماری SPSS و