به گزارش حکیم مهر به نقل از فارس، صیانت و حفاظت از محیط زیست و حیات وحش جزو وظایف هر انسانی است متأسفانه اخیرا علاوه بر اینکه شاهد زوال برخی از گونههای جانوری در کشور هستیم گاهاً نیز با یکسری از جاندارانی روبرو میشویم که از حالت طبیعی ژنتیکی خارج شده و به طور کلی منگُل شدهاند برای یافتن علت این امر به سراغ اسماعیل میرانزاده رئیس سابق مناطق حفاظت شده کویر و فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان تهران آمدیم.
وضعیت زاد و ولد گونههای نادر جانوری در مناطق حفاظت شده چگونه است.
میرانزاده: زمان زاد و ولد تمامی گونههای جانوری تقریباً یک ماه پس از فروردینماه (از اوایل اردیبهشتماه) در مناطق حفاظت شده کویر شروع میشود و با یک فاصله 15 روزه به سمت دامنهها در پارکهای ملی خجیر و سرخهحصار، منطقه حفاظت شده ورجین، منطقه شکار ممنوع کوه سفید، منطقه شکار ممنوع کاوه و پارک ملی لار میرسد. با توجه به اینکه منطقه کویر گرمسیر است زاد و ولد گونههای جانوری در این منطقه از اول اردیبهشتماه شروع میشود از آنجایی که دمای هوا و رویش گیاهان تأثیر زیادی بر زاد و ولد گونههای جانوری دارد، طبیعت طوری وحوش را تربیت کرده است که زمانی این دسته از جانداران زایمان کنند که بیشترین علوفه را در مناطق در اختیار داشته باشند. به طور کلی از ابتدا تا پایان اردیبهشتماه زاد و ولد کل و بز و قوچ و میش تمام میشود و زاد و ولد آهو و جبیر در اواخر اردیبهشتماه آغاز میشود.
بیشترین زاد و ولد مربوط به کدام دسته از حیوانات میشود؟
میرانزاده: بیشترین زاد و ولد مربوط به گونههای کل و بز و قوچ و میش میشود.
ظرفیت زاد و ولد کدام یک از حیوانات بیشتر است؟
میرانزاده: اکثر گونههای جانوری واقع در مناطق حفاظت شده و پارکهای ملی دو قلو زا هستند و در مواردی مشاهده میشود حیواناتی سه قلو باردار شدهاند البته ظرفیت زاد و ولد این دسته از حیوانات در ارتباط مستقیم با خشکسالی و تغییرات اقلیمی قرار دارد؛ به طوریکه خشکسالی موجب میشود حیوانات تکقلو زا شوند.
توصیه شما به مردم با توجه به اینکه فصل اردیبهشت، فصل زاد و ولد گونههای جانوری است، چیست؟
میرانزاده: با توجه به اینکه اردیبهشت فصل زاد و ولد حیات وحشاست لازم است که مردم دوستدار طبیعت و محیط زیست در این فصل از سال سعی کنند به مناطق حفاظت شده و پارک ملی کمتر مراجعه کنند چرا که هر گونه مشاهده انسان و ناهنجاری در مناطق باعث میشود که گونهها به خصوص موالید جدید، حساس و دچار استرس شوند این امر موجب به خطر افتادن سلامت آنها میشوند.
هم اکنون کدام یک از گونههای جانوری در خطر انقراض قرار دارند؟
میرانزاده: گونههایی مانند جبیر در کل کشور در خطر انقراض قرار دارند، یوزپلنگ آسیایی و گورخر ایرانی و همچنین پلنگ نیز به سمت کمیاب شدن هستند و در خطر انقراض قرار دارند.
جمعیت گورخر و یوزپلنگ هماکنون چه تعداد است؟
میرانزاده: هماکنون 70 تا 100 قلاده یوزپلنگ در کشور وجود دارد و با توجه به اینکه زیستگاه گورخر منحصر به پارک ملی توران و منطقه بهرام گور در استان فارس است میتوان گفت که حدود 700 قلاده از این حیوان در کشور باقی مانده است.
درباره جمعیت پلنگ نیز توضیحاتی بدهید؟
میرانزاده: با توجه به اینکه پلنگ جانداری شکارگر است و قدرت استتار آن زیاد است از این رو امکان آمار برداری از این گونه بسیار دشوار است اما با همه این تفاسیر و با توجه به علائم و آثار این جاندار در مناطق حفاظت شده میتوان حدس زد که جمعیت آن قابل رشد و پویایی است.
چه اقداماتی را برای حفاظت از گونههای در معرض خطر انجام گرفته است؟
میرانزاده: پروژه یوزپلنگ آسیایی، پروژه خوبی برای حفاظت از این گونه جانوری بود بر این اساس زیستگاههای این گونه جانوری شناخته شد و در خصوص حفاظت از گورخر ایرانی پروژه تکثیر و پرورش اینگونه جانوری به مرحله اجرا در آمد که البته نتیجه بخش نیز بود. هماکنون نیز برنامههای ویژهای در راستای حفاظت و صیانت از گونههای در معرض خطر در سازمان محیط زیست پیشبینی شده است البته لازم به یادآوری است که به دنبال پیشبرد برنامهها طی 15 سال اخیر ضریب حفاظت از گونههای جانوری در کشور رشد قابل ملاحظهای یافته است.
پس از انقلاب اسلامی حفاظت از پارکهای ملی و مناطق حفاظت شده با چه تغییراتی روبرو شد.
میران زاده: پارک ملی و منطقه حفاظت شده کویر با تأثیر پذیری از عرصههای همجوار و بدلیل برخورداری از دشتهای هموار و ارتفاعات متعدد و منفرد با پوشش گیاهی متنوع از گونههای کویری - نیمه کویری و استیپی زیستگاههای متنوعی را برای زیست وحوش گوناگون فراهم آورده است و از این جهت منطقهای بسیار غنی است. امنیت زیستگاه تنوع و پراکندگی منابع آب کفایت منابع غذایی سه مولفهای است که باعث افزایش حیات وحش منطقه در خلال سالهای دهه چهل گردید بطوریکه عنوان آفریقای کوچک در مورد پارک ملی کویر چندان مبالغه و اغراق آمیز به نظر نمیرسد. با پیروزی انقلاب عظیم اسلامی مردم ایران و شکسته شدن حصار حفاظتی و عدم امکان کنترل و حفاظت عرصه وسیع موجب شد که صدمات جبران ناپذیری خاصه از جانب شکار دزدان مخصوصا متخلفین شکارهای دشت زی به حیات وحش منطقه تحمیل شود و جمعیت حیات وحش عرصههای دشتی به شدت کاهش یابد. شدت این امر به طوری بود که گونه با ارزش گورخر آسیایی در منطقه کاملا ناپدید شد. البته با تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران و انسجام اداری و شکلگیری تشکیلات درهم ریخته بسیاری از سازمانها از جمله سازمان حفاظت محیط زیست و احیاء گارد حفاظت از مناطق با پیگیری و تلاش مامورین میزان تخلفات کاهش یافته و جمعیت و حوش بالاخص جانورانی که در دامنه و ارتفاعات زندگی میکردند تا حدودی در شرف ترمیم قرار گرفت. هنوز اوضاع حیات وحش، امنیت زیستگاهها، مدیریت حفاظتی در پارک ملی و منطقه حفاظت شده کویر با وضع مطلوب گذشته فاصله زیادی دارد. گرچه شرح کلیه حیات وحش منطقه اعم از پرندگان، پستانداران، خزندگان مقدور نیست.
روستاهای مجاور در پارک ملی و منطقه حفاظت شده کویر کدام مناطق را در بر میگیرند؟
میرانزاده: روستاهایی چون جواد آباد، طغان، جهاد آباد، حصار گلی، قلعهبند، عسگر آباد، فخرآباد و آب باریک در حوزه استحفاظی شهرستان ورامین (استان تهران) و روستای کهک در حوزه استحفاظی فرمانداری گرمسار (استان سمنان) و روستای مشک آباد، محمد آباد کاج و کوه سفید در حوزه استحفاظی استان قم و ابوزید آباد حسین آباد در حوزه استحفاظی فرمانداری کاشان متین آباد، آقا علی عباس در حوزه فرمانداری نطنز و حسن آباد و کریم آباد، علی آباد در حوزه استحفاظی فرمانداری اردستان که همگی جزء استان اصفهان میباشند با فاصلههای متفاوت در جوار پارک ملی و منطقه حفاظت شده است که نزدیکی فاصله آنها به منطقه به ترتیب ورامین، گرمسار، قم، کاشان، نطنز و اردستان است.
توضیحی راجع به عوارض طبیعی منطقه بدهید؟
میرانزاده: پارک ملی و منطقه حفاظت شده کویر مجموعهای است از دشتها که به وسیله کوهها و ارتفاعات صخرهای نه چندان مرتفع در بخشهای مختلف قطع شدهاند که با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی و ادافیکی مجموعهای از کوهها، تپه ماهورها، شکستهها، دشتها، شور زارها، دق و غدیرها را شکل داده که هر کدام از بهترین زیستگاههای حیوانات وحشی محسوب میشود. مهمترین و معروفترین ارتفاع (رشته کوه) در پارک ملی کویر، سیاه کوه است که با جهت شمال غربی، جنوب شرقی بلندترین قله آن 2015 متر از سطح دریای آزاد ارتفاع دارد این رشته کوه از قلههای عظیم صخرهای تشکیل شده که هر چه به طرف جنوب شرقی ادامه پیدا میکند از ارتفاع آن کاسته و نهایتا به دشت وسیع منتهی میشود این کوه از مهمترین منابع آب برخوردار است و در بیشتر نقاط آن پوشش درختچهای از گونههای بادامک و پسته وحشی (بنه) آلبالوی وحشی است و از بهترین زیستگاههای کل و بز و قوچ و میش محسوب میشود.
گیاهان پارک ملی و منطقه حفاظت شده کویر شامل چه گونههایی میشود؟
میران زاده: بطور کلی گونههای گیاهی پارک ملی و منطقه حفاظت شده کویر شامل گرگ تیغ، نیتراریا، سودا، گز، خارشتر، انواع گیاهان شور اشنان، کلامیر حسن، قیچ، پرند، اسپند، سیاه گینه، گون، جارو، افدرا، اسکنبیل، بادام تلخ، پسته وحشی، (بنه) زرده تاغ، سیاه تاغ، نسی، بوهن، جگن، درمنه، آترپیلکس میشود در مجموع باید گفت که مناطق خشک و کویری اکوسیستمهای ناپایداری هستند که جوامع گیاهی منحصر به فرد که نه تنها تغذیه و حوش و زیستمندان را تامین می کند بلکه در جلوگیری از فرسایش بافت خاک مخصوصا خاکهای ناپایدار این گونه مناطق نقش بسزایی داشته و موجب تثبیت آن میشود و در صورت تخریب آن به هر دلیل اعم از تخریب جهت مصارف سوختی یا تعلیف احشام با بازسازی آنها و نگهداری این جوامع امری واجب و ضروری است.
پستانداران پارک ملی و منطقه حفاظت شده کویر چه حیواناتی را تشکیل میدهند؟
میرانزاده: در این منطقه عموماً حیواناتی از جمله گورخر، جبیر، آهو، پلنگ، گربه کارکال، گربه شنی، گرگ، شغال، روباه معمولی، یوزپلنگ، کل و بز، قوچ و میش، روباه شنی، کفتار و خانواده خرگوشها وجود دارد.
فعالیتهای انسانی چه بر سر این گونههای جانوری آورده است؟
میرانزاده: طبیعت و حیات وحش همواره با یک سری مخاطراتی روبرو است، زمانی حیات وحش میتواند پویایی داشته باشد که امکان حرکت مهاجرتی برای گونههای آن فراهم شده باشد اقدامات و فعالیتهای انسانی موجب جزیرهای شدن زیستگاههای حیات وحش شده است و این امر نیز عدم امکان مهاجرت و گذار را برای حیات وحش در کشور فراهم کرده بر همین اساس فقط امکان جفتگیریهای درون فامیلی در گلهها وجود دارد که همین امر موجب شده حیات وحش به سمت زوال ژنتیکی پیش رود و در نهایت گونههای منگُل باقی بماند. این گونههای آسیبپذیر طی چند روز گرسنگی و سرما از بین میروند و تلف میشوند این نتیجه جزیرهای شدن حیات وحش است.