حکیم مهر - به دلیل گرم شدن کره زمین و کاهش ذخائر طبیعی آبزیان، طی 20 سال گذشته آبزی‌پروری در جهان سریع‌ترین رشد را در میان دیگر بخش‌های کشاورزی داشته که کشورهای آسیایی موفق‌تر از سایر مناطق دیگر بوده‌اند، ایران نیز از این امر مستثنی نمانده اما هنوز پتانسیل‌های بالقوه بسیاری دارد که می‌توان از آن در جهت ارزآوری، اشتغالزایی، امنیت غذایی و محرومیت‌زدایی کشور بهره برد.
به گزارش حکیم مهر به نقل از ایسنا، رضا فیض‌بخش، متخصص اقتصاد و مدیریت شیلات و آبزیان و علیرضا کیهانپور، کارشناس شیلات نقش آبزی‌پروری در توسعه پایدار کشاورزی را مورد بررسی قرار داده و به راهکارهای افزایش تولید آبزیان در کشور پرداخته‌اند که نتایج این بررسی به شرح زیر است:
" بر اساس آمار و اطلاعات مستند منتشر شده در سطح جهان طی 20 سال گذشته آبزی‌پروری دارای بیشترین میزان سرعت رشد در بخش کشاورزی جهان بوده و طی سالیان اخیر بخش عمده‌ای از تولیدات آبزیان جهان از حرفه آبزی‌پروری تامین شده است.
این موفقیت حاصل تلاش متخصصان و تولیدکنندگان در مزارع مختلف در جهان بوده و البته پیشرفت‌های جدید در زمینه مهندسی ژنتیک، اصلاح نژاد و فناوری‌های جدید زیستی، الکترونیک و بسیاری دیگر از شاخه‌های علوم توانسته است در آبزی‌پروری مورد استفاده قرار گیرد و به مدیریت مزارع آبزیان در جهان در افزایش کمی و کیفی تولید کمک کند.
آبزی‌پروری در آسیا موفق‌تر از سایر مناطق
در این میان آبزی‌پروری در قاره آسیا موفق‌تر از سایر مناطق دیگر بوده است. در کشور ما نیز پتانسیل‌ها و فرصت‌های زیادی برای توسعه آبزی‌پروری با هدف تولید و تنوع غذایی، بهبود امنیت غذایی در کشور، صادرات غیر نفتی و ارزآوری و از همه مهمتر ایجاد اشتغال از نوع مولد به صورت مستقیم و غیر مستقیم کمک کند که البیته این موضوعات تنها بخشی از دستاوردهای آبزی‌پروری است زیرا اگر از دیدگاه کلان اقتصادی به این موضوع توجه شود آبزی‌پروری می‌تواند بسیاری از مناطق محروم کشور را توسعه دهد و در راه محرومیت‌زدایی و بهبود درآمد اقشار مختلف مردم در بخش‌های دور و نزدیک کشور مثمر ثمر باشد.
استفاده و بکارگیری صحیح منابع طبیعی کشور همانند زمین، آب و نهاده‌های اولیه تولید شامل غذا، لارو ماهی و انواع آبزیان و کود دهی یا سایر موارد جانبی می‌تواند منجر به تولید غذا برای کشور شود.
موفقیت‌های زیادی در زمینه توسعه آبزی‌پروری در کشور ما طی سالیان گذشته به دست آمده است البته پتانسیل‌های فراوان کشور می‌تواند در صورت برنامه‌ریزی صحیح و استفاده از امکانات توسعه آبزی‌پروری را تداوم بخشیده و منافع آبزی‌پروری در سالیان آینده همچنان ادامه یابد.
خدمات آبزی‌پروری در کشور با سرمایه‌گذاری اندک و ناچیز اتفاق افتاده و در صورتی که برنامه‌ریزی دقیق و صحیح برای ایجاد زیر ساختار مناسب توسعه آبزی‌پروری در کشور انجام شود توسعه آبزی‌پروری در سالیان آینده می‌تواند به صورت توسعه پایدار باشد.
ایجاد هزاران واحد تولیدی در قالب مزرعه و صنایع پیشین و پسین و سایر مشاغل وابسته به صنعت آبزی‌پروری توانسته است موفقیت‌های با ارزشی را برای کشور فراهم کند.
صادرات محصولات آبزیان از ایران به سایر کشورهای دیگر جهان نمونه‌ای دیگر از موفقیت‌های فعالیت‌های شیلات و آبزی‌پروری است که در سایر زیر بخش‌های تولید پروتئین کمتر به این شیوه دیده می‌شود. در نمونه‌ای می‌توان به سرمایه‌گذاری سنگین در فعالیت‌های امور دام و به خصوص طیور کشور اشاره کرد که با وجود این سرمایه‌گذاری سنگین، موفقیت‌های شیلات و آبزیان و به خصوص آبزی‌پروری در اقتصاد کلان کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردارست.
برای تدوام توسعه صحیح آبزی‌پروری در سالیان آینده نیازمند پشتیبانی کلیه بخش‌های دولتی، تعاونی خصوصی مراکز سرمایه‌گذاری، بانک‌ها و جذب سرمایه‌های مختلف بوده تا بتوان سرعت توسعه آبزی‌پروری را افزایش داد و در جذب بیشتر دانش آموختگان شیلات و متخصصین این حرفه به فعالیت‌های تولیدی اقدام موثری کرد.
ضرورت انتقال دانش جدید آبزی‌پروری به کشور
سرمایه گذاری در فعالیت آبزی‌پروری نه تنها در کشورما بلکه در اغلب کشورهای دارای فرصت‌های آبزی‌پروری به ویژه در آسیا از نرخ سود اقتصادی مناسبی برخوردارست که در سایر بخش‌های کشاورزی کمتر مشاهده می‌شود.
انتقال دانش جدید آبزی‌پروری به کشور می‌تواند در افزایش میزان بهره‌وری موثر باشد؛ به طوری که بتوان میزان تولید در واحد سطح را با حفظ کیفیت مناسب افزایش و میزان هزینه‌های تولید را کاهش داد لذا در این صورت بهره‌وری افزایش خواهد یافت.
با افزایش بهره وری امکان رقابت بین آبزی‌پروری و سایر رقبای دیگر همانند صنعت طیور کشور فراهم می‌شود.
تولیدات آبزیان به عنوان غذای سالم شمرده می‌شود و به دلیل داشتن ترکیبات امگا 3 درحفظ سلامت ارزش بالایی دارد. در حال حاضر مشکلات افزایش وزن و بیماری‌های تغذیه‌ای و حتی عروق و قلب در کشور افزایش یافته که دلیل اصلی آن نوع شرایط تغذیه‌ای است. این در حالیست که در صورت تغییر عادات غذایی و افزایش استفاده از غذاهای با کیفیت همانند آبزیان، بهداشت تغذیه و تا حدود زیادی بهداشت تغذیه‌ای بهبود خواهد یافت.
تامین امنیت غذایی موضوع مهمی است که اغلب متخصصان در حال بررسی راهکارهای اجرایی به منظور افزایش آن هستند. صید و صیادی که به عنوان یک حرفه قدیمی تامین‌کننده آبزیان مورد نیاز بشر بوده در سالیان اخیر با رکود زیادی در سطح جهان روبرو بوده است اما آبزی‌پروری طی دو دهه گذشته با رشد مناسبی در سطح جهان همراه شده وعملا توانسته این میزان کاهش را جبران و حتی موجب بهبود شرایط تولید آبزیان در جهان شود.
سرانه مصرف آبزیان در جهان 17 کیلوگرم
اما در سالیان آینده مشکلات فراوانی سر راه تامین غذا برای انسان وجود دارد که نیازمند پیدا کردن راهکارهای اساسی است. مجموع میزان صید و آبزی پروری در جهان حدود 142 میلیون تن در سال 2008 میلادی بود که از این میزان 115 میلیون تن به وسیله انسان به عنوان غذا مصرف شد و میانگین میزان مصرف غذایی هر انسان به طور متوسط 17 کیلوگرم در سطح جهان بوده است.
آبزی پروری 46 درصد از مجموع تولیدات آبزیان را در سال 2008 میلادی عهده دار بوده است در حالی که در سال 2006 میلادی این میزان 43 درصد بوده است.
مجموع تولیدات غذایی آبزیان از آبزی‌پروری شامل ماهی، سخت پوستان، نرم تنان و انواع صدف‌ها حدود 52.5 میلیون تن در سال 2008 میلادی بوده است.
همچنین آبزی پروری 59.9 درصد از آبزیان آب شیرین را تولید می‌کند. همچنین آبزی‌پروری 32.3 درصد از مجموع آبزیان دریایی را نیز تولید کرده که در خصوص سخت پوستان 73.3 درصد از مجموع تولیدات جهانی را در سال 2008 میلادی به خود اختصاص داده است. در این خصوص میگوی گونه وانامی بیشترین میزان تولید میگو در مزارع کشورهای چین، تایلند، اندونزی و ویتنام را داشته است.
پدیده گرم شده کره زمین و به دنبال آن تغییرات شرایط آب و هوایی می‌تواند موجب تأثیراتی روی کلیه فعالیت‌های بشری شود؛ بطوری که شامل متغیرهای تأثیرگذار و حساسیت‌پذیر بر کلیه فعالیت‌های انسانی بوده و موجب تأثیر روی افراد کم درآمد که وابسته به فعالیت‌های اقتصادی هستند، شده است. از سوی دیگر موجب مشکلاتی برای آنان می‌شود.
کاهش صید در 33 کشور به دلیل گرم شدن زمین
بر اساس محاسبات انجام شده از 132 کشور که در زمینه شیلات فعالیت می‌کنند 33 کشور بیشترین تأثیرات حاصل از گرم شدن زمین روی ماهیگیری را داشته‌اند. این کشورها 20 درصد از مجموع صادرات جهانی آبزیان را بر عهده دارند لذا آینده با ریسک‌پذیری زیادی در زمینه تولیدات آبزیان روبرو خواهد بود.
در واقع کشورهای مذکور وابستگی زیادی به ماهی و پروتئین برای تغذیه دارند. در این خصوص می‌توان به پرورش مزارع گونه گربه ماهی در دلتای "میکونگ" ویتنام اشاره کرد که جمعیتی به میزان 150 هزار نفر در حال فعالیت روی آبزی‌پروری بوده و این اشتغال 150 هزار نفری می‌تواند یک میلیون تن ماهی به ارزش یک میلیارد دلار آمریکا در آنجا تولید کرد.
توسعه سریع آبزیان پرورشی در کشور نشان می‌دهد که تولید آبزیان در یک دهه گذشته افزایش چشمگیری داشته است؛ به طوری که میزان تولیدات آبزی پروری در سال 1380 حدود 73 هزار و 645 تن بوده است و در سال 1390 این میزان تولید به 285 هزار و 351 تن رسیده است.
در این خصوص ماهیان گرمابی در سال 1380 در کشور 28 هزار و 60 تن تولید داشته‌اند که در سال 1390 این میزان تولید به 132 هزار و 177 تن رسیده است. پرورش ماهیان خاویاری که تولید آن در سال 1380 صفر بود با راه اندازی تعدادی مزارع پرورش در سال 1390 به 312 تن تولید گوشت رسید که با سرمایه‌گذاری انجام شده در سالیان آینده با نرخ رشد بالایی ادامه خواهد یافت.
پرورش میگوی آب شیرین در کشور در سال 1380 طبق آمار رسمی شیلات ایران شش تن بود که تولید این گونه پرورشی در سال 1390 به 338 تن رسید. پرورش ماهیان سردابی در کشور به عنوان یکی از موفق‌ترین فعالیت‌های آبزیان کشور به شمار می‌رود؛ به طوری که میزان تولید این گونه در سال 90 به 106 هزار و 409 تن رسیده است.
تولید و پرورش ماهیان زینتی که در سال 84 31 میلیون قطعه بود در سال 90 به 132 میلیون قطعه رسید. این فعالیت در ایجاد اشتغال و به عنوان یک فعالیت سالم در پر کردن اوقات فراغت ار ارزش بالایی برخوردارست. پرورش میگوی آب شور که با موانع و مشکلات زیادی روبرو بوده در سال 1390 به بیش از هشت هزار تن رسید.
48 هزار نفر شاغل در آبزی‌پروری کشور
همچنین تکثیر ماهیان به منظور فعالیت‌های تولیدی و رهاسازی در دریا به منظور بهبود شرایط صید و صیادی در کشور با روند مناسبی روبرو بوده است. میزان تکثیر بچه ماهی در کشور به منظور رها سازی به 447 میلیون قطعه رسیده که با رشد مناسبی روبرو بوده است. تنها گونه ماهیان خاویاری با کاهش روبرو بوده که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق تری در این خصوص است. تکثیر ماهی قزل آلای رنگین کمان نیز به 350 میلیون قطعه در سال 90 رسیده است که با رشد زیادی روبرو بوده است.
میزان مصرف سرانه آبزیان در کشور نیز با افزایش همراه بوده است. بر اساس آمارنامه رسمی سازمان شیلات ایران میزان مصرف سرانه آبزیان در سال 1380 بر اساس هر نفر پنج کیلوگرم در سال بود که در سال 1390 به 9.1 کیلوگرم رسیده است.
یکی از موفقیت‌های آبزی پروری در کشور افزایش تعداد مزارع آبزی پروری و افزایش اشتغالزایی است به طوریکه طبق آمار رسمی سازمان شیلات ایران تعداد مزارع آبزیان در کشور در سال 90 به 14 هزار و 80 مزرعه رسیده است و 48 هزار نفر در این بخش شاغل هستند.
بر اساس پیش‌بینی‌ها و ظرفیت سنجی‌های صورت گرفته، آبزی پروری در ایران در ابتدای راه قرار دارد و در صورت کسب اطلاعات و فناوری‌های جدید جهانی، بروز رسانی اطلاعات تولیدی و تامین منابع مالی مورد نیاز، امکان رسیدن تولید به پنج برابر میزان تولید موجود امکانپذیرست.
این موضوع نیازمند افزایش تولید در واحد سطح تولید یا به عبارت دیگر بهبود بهره‌وری در مزارع پرورشی، کسب دانش جدید و مکان‌یابی‌های جدید است لذا امکان افزایش اشتغال و جذب کلیه دانش آموختگان این رشته در فعالیت‌های تولیدی و بخش‌های پشتیبانی از فرآیند توسعه آبزی پروری از قبیل صنایع جانبی شامل صنایع پیشین و پسین وجود دارد".
