سهم آبزیان در امنیت غذایی کشور ها چقدر است؟

در حال حاضر متوسط مصرف سرانه آبزیان در جهان 17.1 کیلوگرم و در کشور ما 9.1 کیلوگرم است که با میانگین جهانی فاصله زیادی دارد که نیازمند تلاش و سرمایه‌گذاری بیشتر در صنعت‌ آبزی‌پروری است.

افزایش مصرف سرانه آبزیان کشور به معنی بالا بردن ضریب امنیت غذایی کشور است و افزایش میزان تولیدات آبزی پروری در کشور می‌تواند علاوه بر صادرات و ارزآوری، اشتغال ایجاد کند و میزان مصرف را بالا ببرد.

به گزارش حکیم مهر به نقل از ایسنا، رضا فیض‌بخش، متخصص اقتصاد و مدیریت شیلات و آبزیان و علیرضا کیهان‌پور، کارشناس شیلات نقش آبزی‌پروری در توسعه پایدار کشاورزی را مورد بررسی قرار داده‌ و به راهکارهای بهبود سهم امنیت غذایی کشور با افزایش مصرف آبزیان پرداخته‌اند که نتایج این بررسی به شرح زیر است:

" جمعیت جهان رو به ازدیاد است و هر روز نیازمند غذای بیشتری برای کلیه اقشار مختلف مردم جهان هستیم. غذای بیشتر و با کیفیت‌تر نیازمند برنامه‌ریزی دقیق‌تر و استفاده بهینه‌تر از منابع طبیعی موجود است. این موضوع هم اکنون به عنوان بحث علمی اکثر مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی جهان قرار دارد که چگونه می‌توان غذای کافی برای جمعیت جهانی را در آینده نزدیک تامین کرد.

راهکارهای مختلفی برای تولید غذا در جهان وجود دارد اما آنچه که می‌تواند امنیت غذایی را با اهمیت‌تر نشان دهد، پروتئین مورد نیاز یا به عبارت دیگر اسیدهای آمینه ضروری برای بدن انسان است که معمولا بیشتر در غذاهای جانوری یافت می‌شود. در بین اقلام غذایی گوشت قرمز و گوشت سفید مرغ و ماهی، آبزیان دارای اهمیت ویژه‌ای در مقوله امنیت غذایی هستند.

در حال حاضر بخش مهمی از امنیت غذای جهان به ویژه در سواحل و کشورهای در حال توسعه به عهده آبزیان است.

افزایش جمعیت جهان و بهبود شرایط تغذیه مردم به عنوان دو عامل مهمی است که توانسته نیاز به غذای با کیفیت‌تر را افزایش دهد و از سوی دیگر به دلیل کاهش میزان منابع آب شیرین یا منابع تولید کشاورزی و منابع طبیعی و به وجود آمدن پدیده تغییرات شرایط آب و هوایی در سطح جهان به عنوان نقاط ضعف تولید غذا مطرح می‌شود و باعث تهدید ادامه امکان روند تولید غذا در جهان است.

امنیت غذایی به تدریج به عنوان یکی از مهمترین مسائل کشاورزی و منابع طبیعی درآمده لذا نیازمند توجه بیشتری به کشاورزی است تا بتوان تولیدات کشاورزی پایدار و دائمی حاصل شود. بیماری‌های تغذیه‌ای هنوز به عنوان یکی از خطرناک‌ترین عوامل تهدید کننده برای بشر هستند. تامین غذای کافی با کیفیت می‌تواند باعث افزایش مقاومت بدن انسان نسبت به بروز بیماری های شایع شود.

شاخص‌های اصلی در اندازه‌گیری، امنیت غذایی در مورد کلیه اقشار مختلف مردم است که این شاخص به وسیله تعیین میزان نیازمندی‌های اصلی تغذیه انسانی انجام می‌شود؛ به عنوان مثال میزان غذای کافی با در نظر گرفتن نیازمندی‌های انرژی برای فعالیت زندگی روزمره انسانی تعریف می‌شود اما این میزان انرژی مورد نیاز انسانی دارای تفاوت‌هایی در افراد مختلف نسبت به یکدیگر بوده بطوریکه از لحاظ شاخص‌های سن، وزن بدن و تأثیرات این دو شاخص بر روی یکدیگر محاسبه می‌شود. در واقع امنیت غذایی بستگی به توانایی غذا در هضم و جذب در بدن دارد.

محاسبات آماری نشان می‌دهد که نزدیک به یک میلیارد انسان در کره زمین سوء تغذیه دارند. افراد دارای سوء تغذیه اغلب در کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه مشاهده می‌شوند و برعکس در کشورهای توسعه یافته افزایش وزن به عنوان یک مشکل اساسی مشاهده می‌شود.

افرادی که اغلب دارای فقر غذایی هستند اکثرا در قاره آسیا و در آفریقا به ویژه در مناطق صحرایی و کم بارش مشاهده می‌شوند. حدود دو میلیارد نفر از جمعیت کره زمین با کمبود برخی مکمل‌های غذایی ضروری برای بدن انسان روبرو هستند لذا دارای مشکلاتی از لحاظ تغذیه‌ای بوده و جمعیت کشورهای در حال توسعه بیشتر از کشورهای توسعه یافته به غذای ماهی در جیره غذایی روزانه وابسته هستند اما کشورهای توسعه یافته برنامه غذای خود را به سمت افزایش تولیدات و فرآورده های دامی و آبزیان تنظیم کرده‌اند و در این خصوص به مسئله سلامت غذا و کیفیت آن و حفظ محیط زیست و همچنین حمایت از موجودات زنده پرداخته و این موضوع بیش از مسائل اقتصادی همانند قیمت و درآمد، مهم است.

براساس آمارنامه رسمی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد مجموع تولید آبزیان در جهان 148.5 میلیون تن بوده است. این در حالیست که میزان تولید آبزیان در سال 1980 میلادی تنها 71.9 میلیون تن بوده است. تقریبا 30 سال طول کشیده تا میزان تولیدات آبزیان جهان به دو برابر برسد.

صید آبزیان با رشد زیادی روبرو نبوده و در برخی سالها نیز با کاهش روبرو شده است اما افزایش تولید آبزیان تنها به دلیل افزایش میزان آبزی پروری در سطح جهان بوده است.

بر اساس آمارنامه رسمی فائو میزان تولیدات آبزی پروری در جهان در سال 2010 میلادی 59.9 میلیون تن بوده درصورتیکه آبزی پروری در سال 1980 میلادی تنها دارای تولیدی در حدود 4.7 میلیون تن بوده است.

ارزش صادرات آبزیان در جهان در سال 2010 میلادی 59.2 میلیارد دلار بوده و میزان واردات آبزیان نیز57.2 میلیارد دلار بوده است.

آبزی پروری عملا توانسته در کشورهای در حال توسعه و مناطقی که از لحاظ اقتصادی قوی نیست به تامین غذا به ویژه پروتئین مورد نیاز اقشار مختلف مردم بپردازد.

غذای ماهی از طریق صید یا آبزی پروری می‌تواند نقش مهمی در تامین غذای انسانی و تهیه غذا به خصوص در جیره‌های غذایی و امنیت غذا برای افراد کم درآمد داشته باشد.

ماهی به عنوان یک منبع بزرگ تامین غذایی و دارای پروتئین‌های ضروری حیوانی به شمار می رود. آبزیان توانسته‌اند عملا بیش از25 درصد پروتئین حیوانی جهان را تأمین کنند و جمعیتی در حدود یک میلیارد و 250 میلیون نفر در 39 کشور جهان تنها با استفاده از غذای آبزیان زنده هستند.

ماهی به تنهایی بیش از 50 پروتئین 400 میلیون نفرانسان در کشورهای فقیر آفریقایی و جنوب شرقی آسیا را تأمین می کند. و به عنوان مهم ترین منبع تامین غذا شامل ترکیبات غذایی از قبیل پروتئین با کیفیت بسیار بالا و اسیدهای آمینه ضروری برای بدن انسان و انواع ویتامین‌ها و عناصر فلزی است.

شواهد نشان می‌دهد افزایش میزان مصرف ماهی موجب بهبود شرایط مغزی در انسان و بالا رفتن میزان یادگیری در کودکان، بهبود شرایط دید چشم‌ها و عضلات بدن می‌شود و ازبروز بسیاری از بیماری‌ها بخصوص سرطان با بالا بردن مقاومت و ایمنی بدن پیش گیری می‌کند.

چربی و اسیدهای چرب دربدن ماهی بخصوص اسیدهای چرب امگا 3 با زنجیره طولانی برای انسان بسیار سودمند و به عنوان یک منبع غذایی با ارزش محسوب می‌شود. تولیدات آبزی پروری نقش مهمی در افزایش عرضه ماهی و تنوع تولیدات آبزیان را به عهده دارند.

نتایج تحقیقات در توسعه آبزی پروری جهانی و به ویژه افزایش جمعیت و میزان مصرف سرانه غذا و آبزیان برای انسان بسیار مهم است به طوریکه میزان مصرف آبزیان 0.7 کیلوگرم در سال 1970 میلادی بوده اما در سال 2008 میلادی به 7.8 کیلوگرم به ازای هر نفر رسیده و نرخ رشد افزایشی آن سالیانه 6.6 درصد بوده است.

آبزی پروری مهمترین تأمین کننده پروتئین از طریق تولیدات ماهی و موجب افزایش میزان مصرف سرانه شیلات از 9.14 کیلوگرم در سال 1995 به 17.1 کیلوگرم در سال 2008 میلادی در جهان شده که به طور متوسط 29 تا 46 درصد افزایش نشان می دهد.

پرورش آبزیان می تواند نزدیک به 50 درصد افزایش مصرف جهانی را پوشش دهد و این افزایش می‌تواند 60 درصد تا سال 2020 ادامه یابد.

با افزایش عملی پرورش آبزیان میزان افزایش تولید ماهی و سایر آبزیان و به دنبال آن میزان افزایش مصرف سرانه انسانی تحقق خواهد یافت. ماهی دارای قیمت مناسبی بوده و در بازاریابی با قیمت کم عرضه می شود.

در ایران میزان مصرف سرانه آبزیان بتدریج در حال افزایش است بطوریکه بر اساس آمارنامه رسمی سازمان شیلات ایران در سال 1380 در ازای هر نفر ایرانی در سال پنج کیلوگرم بوده است اما در سال 1390 به 9.1 کیلوگرم در ازای هر نفر ایرانی رسیده است. بطوریکه میزان گرم پروتئین مصرفی آبزیان در روز برای هر نفر ایرانی در سال 1380 2.3 گرم بوده اما در سال 1390 این میزان به 4.46 گرم پروتئین در روز برای هر نفر رسیده است.

البته این میزان تنها مربوط به آبزی پروری نیست و کل تولیدات آبزیان کشور را شامل می شود اما آبزی پروری تولید در حدود 285 هزار تن از 735 هزار تن آبزیان تولیدی را داشته اما کل تولیدات آبزیان دارای مصرف انسانی بوده است لذا با توجه به میزان مصرف سرانه جهانی برای آبزیان که در سال 2008 میلادی 17.1 کیلوگرم بوده فاصله زیادی وجود دارد که نیازمند تلاش و سرمایه گذاری بیشتری در این خصوص است.

افزایش میزان تولیدات آبزی پروری در کشور می‌تواند علاوه بر صادرات و ارز آوری، اشتغال ایجاد کند و میزان مصرف را بالا ببرد که برای افزایش مصرف به برخی فعالیت‌های ترویجی نیاز است.

افزایش مصرف سرانه آبزیان کشور به معنی بالا بردن ضریب امنیت غذایی کشور است.