بیماری مزمن مدیریت مواد غذایی در ایران
دکتر بیگلر خرم
متخصص بهداشت و کنترل کیفی مواد غذایی
سیستم های مدیریت مواد غذایی مانند سایر علوم مختلف از رشد چشمگیری برخوردار می باشد. اجرای این سیستم های بسیار پیشرفته و مفید در امور مواد غذایی نیازمند یک مدیریت منسجم، قوی و جامع می باشد که بتواند تمامی امور مربوط به غذا را از مزرعه تا سفره تحت مدیریت و کنترل داشته باشد. چیزی که هم اکنون در کشور عزیزمان در خصوص مواد غذایی شاهد هستیم، یک مدیریت ناقص و بیمار می باشد که می تواند به عنوان نماد و یک طرح شکست خورده در امور مواد غذایی مورد بحث واقع شود. متاسفانه مدیریت مواد غذایی در کشور ما دچار یکسری چالش های سیاسی گردیده و چنین بنظر می رسد فعالیت های مربوطه بیشتر جنبه نمایشی دارد تا علمی و تخصصی و این پیامدی جز متضرر شدن صنایع و مصرف کننده را به همراه نخواهد داشت.
در تمامی دنیا و علی الخصوص کشورهای توسعه یافته، سازمان ها و نهادهای متولی مواد غذایی اغلب سازمان هایی هستند که بیشترین ارتباط را با مواد غذایی دارند و این یکی از توصیه های مهم کدکس به کشورهای عضو جهت معرفی نماینده می باشد. سازمان یا سیستم متولی باید توانایی این را داشته باشد تا مواد غذایی را از مراحل اولیه تولید تا مصرف کنترل نماید، یعنی قبل از مراحل کاشت مانند بذر، آماده سازی زمین، مدیریت کود و سموم، مدیریت آبیاری، مدیریت خوراک دام، مرغداری، دامداری، آبزیان، زنبورداری و حتی مدیریت مرتع را بتواند کنترل نماید، چرا که سیستم های مدیریت مواد غذایی بدون در نظر گرفتن موارد فوق و صرفاً متمرکز بر روی محصول سیستمی ابتر خواهد بود و نتیجه ای جز تضییع منابع، همانگونه که در کشورمان شاهد هستیم، نخواهد داشت. امروزه تمامی سیستم های مدیریت مواد غذایی پیشرفته بر همین اساس طراحی گردیده اند؛ سیستم مدیریت مواد غذایی مانند(GAP) که یک سیستم مدرن و بسیار پیشرفته در مواد غذایی با اهداف حفظ منابع دائم، کشاورزی مداوم و غذای سالم می باشد، مواد غذایی را از زمان کاشت تا مصرف به معنای واقعی تحت کنترل دارد، یعنی این سیستم تمامی موارد مربوط به کاشت، داشت، مدیریت کود و سموم، انبارداری، حمل و نقل و غیره را تا لحظه مصرف به طور کامل و از صفر تا صد بر عهده دارد. این بدین معناست که نهاد یا سازمان های متولی مواد غذایی باید دانش و توانایی اجرای این سیستم های مدیریتی را داشته باشد و این به عهده مسئولین و قانونگذار محترم می باشد که سازمان متولی را با توجه به موارد فوق و با عنایت به بیشترین ارتباط با غذا شناسایی و معرفی نمایند. البته ارگان های دیگری به عنوان تطبیق کننده یا تضمین کننده سلامت عمومی بر این نهاد متولی نظارت خواهند داشت، به عنوان مثال در کشور آمریکا سازمان کشاورزی آمریکا (USDA) متولی تمام و کمال مواد غذایی می باشد که (FDA) یا سازمان غذا و داروی آمریکا به عنوان REGULATOR یا تطبیق کننده مواد غذایی، سازمان کشاورزی را در این امر یاری می دهند، ولی بطور عملی هیچوقت در امر تولید و مسائل فنی مواد غذایی وارد نمی شوند؛ این بدین معنی می باشد که مواد غذایی یک متولی و یک پاسخگو دارد و از موازی کاری های بی جهت و سردرگمی صنایع نیز کاسته می شود.
در کشور ما بیشتر ابزار و منابع مورد نیاز سیستم های مواد غذایی در حوزه اختیارات وزارت کشاورزی و دامپزشکی می باشد، ولی سازمان کشاورزی عملاً به عنوان متولی در کنار گود نشسته است و فارغ از اینکه خودش علاقه ورود به این حوزه را دارد یا نه و یا اینکه شاید به دلایل جنگ و سازندگی بعد از آن، مدیریت مواد غذایی جزو اولویت های بعدی این نهاد بوده است، سازمان دیگری بطور دلسوزانه و صرفاً بدلیل وجود خلاء در این زمینه و با هدف تامین و تضمین سلامت عمومی وارد گود گردیده است. چیزی که مهم هست شاید ورود وزارت بهداشت در صنعت غذا به صورت مقطعی و بسته به شرایط موجود به نفع صنعت غذا و سلامت عمومی بوده است، ولی در دراز مدت همانطور که شاهد آن هستیم، این دخالت نه تنها عملاً جواب نداده است، بلکه بدلیل کمبود امکانات، ارتباط کم با غذا، نداشتن دانش و ابزار کار مناسب و کافی و همچنین اظهار نظرهای غیرکارشناسی در مواد غذایی، از یک طرف باعث تشویش اذهان عمومی، سلب اعتماد مدیران صنایع از کارآمدی سیستم های مدیریت مواد غذایی و مهمتر از همه بی اعتمادی مصرف کننده به کیفیت و سلامت غذا گردیده و از طرف دیگر به دلیل حصاربندی های غیرعلمی و غیرمنطقی و تولی گری های بی مورد، باعث اخلال در اجرای سیستم های مدیریت مدرن غذایی توسط سازمان های ذیربط می گردند و واقعاً کسی نیست بپرسد شما که مدعی غذای سالم هستید و شعار از مزرعه تا سفره نقل محافل و زینت تمامی کنفرانس های علمی تان گردیده است، واقعاً در کجای این شبکه واقع شده اید و انصافاً چند درصد از این مجموعه مزرعه تا سفره را به جز محصول نهایی تحت کنترل دارید؟
هدف از تحریر مطالب فوق خدای ناکرده کم ارزش نشان دادن کارهای انجام شده توسط سازمان های ذیربط نمی باشد، بلکه زحمات و تلاش بی وقفه این عزیزان جهت تامین سلامت عمومی ستودنی و قابل ستایش می باشد. چه بسا که شاید در عدم حضور این عزیزان به دلیل نبود متولی مشخص شرایط بدتر از این هم می شد، لذا نیت اینجانب صرفاً پرداختن به یک وزارتخانه با یک اسم مشخص نمی باشد، بلکه هدف اصلی کمک به اجرای صحیح و درست سیستم های مدیریت مواد غذایی در کشور می باشد؛ باشد که با اجرای صحیح سیستم های مدیریت مواد غذایی در کشور و با جلب اعتماد مدیران صنایع و تولید در خصوص کارآمدی سیستم های مدیریت فوق در جهت تامین منافع تولیدکننده و مصرف کننده، شاهد شکوفایی صنعت غذا، حفظ منابع، تولید مداوم، دسترسی به بازار های بین الملل و در نهایت رضایت مصرف کننده از کیفیت و سلامت مواد غذایی باشیم.
1- GAP: Good Agriculture Practice
2- FDA: Food and Drug Administration
3- USDA: United States Department of Agriculture
حضور محترم جناب آقای دکتر خرم سلام . خانه از پایبست ویران است با سلام واحترام، اینجانب به عنوان نگارنده مطلب فوق لازم میدانم مواردی را ذکر نمایم با سلام خدمت دوست و همکار بسیار ارزشمند، با تجربه و با سوادم جناب دکتر خرم عزیز، از مطالعه ی مطلب جناب عالی بسیار لذت بردم. مواردی را که عنوان نموده اید کاملا به حق می باشد و با الگوهای پیشتازانه ی مدیریت ایمنی مواد غذایی در جهان انطباق دارد. این که چرا وزارت کشاورزی خود را مسول ایمنی مواد غذایی نمی داند، بسیار برای بنده هم جای تعجب دارد. به هر حال، از مطلب خوب شما بسیار استفاده کردم. برای شما آرزوی موفقیت دارم. جناب اقای دکتر آراسب دباغ مقدم، ضمن عرض سلام واحترام متقابل از حضرتعالی به جهت راهنمایی ولطف مستمرتان نهایت تشکر را دارم با سلام ، بنده به عنوتن یک دامپزشک دولتی که به قول معروف به طور مستقیم دستی بر آتش داریم ، موارد مطورحه توسط دکتر خرم تحت عنوان بیماری مزمن مدیریت مواد غذایی در کشور را قبول داشته و به طور ملموس با این مشکل و معضل روبرو بوده ام و انفعال وزارت جهاد کشاورزی در این خصوص و اقدامات فراقانونی وزارت بهداشت نیز همواره برای بنده مبهم و جای سوال داشته است. امیدوارم مسئولین عالی کشور در جهت مرتفع کردن این مشکل که دود آن به چشم مصرف کننده و احاد ملت می روند چاره بیندیشند. با احترام- دامپزشک بخش دولتی با سلام خدمت دوست و همکار عزیزم جناب آقای دکتر خرم.مثل همیشه از مطالب شما استفاده بردم. حق مطلب همین است که شما فرمودید. با سلام،از جناب آقای مهندس تسلیخ وبقیه دوستان وخوانندگان محترم که بصورت کامنت یا تلفنی نظریات وایده های خودرا به صورت انتقاد وغیره اعلام نموده اند نهایت تشکر را دارم مطلب خوبی است ولی یک نکته قانونی این است که به وزارت بهداشت اجازه داده شده در مواردی که موضوع مخاطرات بهداشت انسانی مطرح باشد میتواند ورود کند همین امر می تواند دلیل ادعای انان باشد که از مزرعه تا سفره را نظارت کنند . دوم اینکه اگر ممکن است یکی از دوستان درخصوص چگونگی متولی بودن یک نهاد بر بهداشت مواد غذایی از مزرعه تا سفره در سایر کشورها توضیح دهد مثلا ایا وجود لگوی سازمان دامپزشکی در برخی کشورها روی بسته شیر پاستوریزه میتواند مانع نظارت یاتاییدیه وزارت بهداشت ان کشور باشد ؟ 
چنانچه وزارتی با این عنوان یا معادل این پرورش و بهداشت دام، ماکیان و آبزیان شکل بگیرد و سازمانهای دامپروری، دامپزشکی، شیلات و جانوران وحشی (که بنظر هم اکنون در پوشش محیط زیست است) و... که مسولیت پرورش، بهداشت و سلامتی و عرضه آنها تا مصرف، آموزش و تحقیق و صادرات و واردات و...را بعهده بگیرد مدیریت کار آسان می شود. همانند آنچیزی که الان در وزارت بهداشت در خصوص انسان است.
طبیعی است وزارت بهداشت نمی گذارد و همه چیز را به نفع خود در کشور مصادره می کند لیکن به بحث گذاشتن و انعکاس آن راه را برای برنامه ریزان تولید در کشور باز می نماید. چرا که غذای با منشا دامی قدرت مانور خوبی برای گرفتن مسولیت آن است.
همچنین اینجانب معتقدم عنوان دکترای عمومی چه در پزشکی، ...و دامپزشکی حذف شود و همانند کشورهای مشترک منافع انگلستان، دوره های چهار ساله باشد تا اینها همه جوان مردم بیچاره این لفظ دکتر نشوند. برنامه و مناظره بگذارید و بحث کنید. در واقعیت دکتر به کسی اطلاق می شود که Ph.Dداشته باشد.