توضیح قائم‌مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت به «حکیم مهر» درباره خبر انتساب بخش عمده‌ای از مقالات جعلی به دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران

حکیم مهر - «دکتر شاهین آخوندزاده» قائم مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت طی پیامی درباره خبر «بخش عمده‌ای از ۵۸مقاله جعلی متعلق به دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران بوده است» در حکیم مهر نوشت:

همکاران عزیز جامعه بزرگ دامپزشکی

سلام علیکم

حقیر در آن مصاحبه تلفنی نگفتم که بیشترین مقالات مربوط به همکاران دامپزشک بوده است تا دوستان ما آن را انگی بر جامعه دامپزشکی بدانند. از نظر تعداد از 58 مقاله، بیش از 20 مقاله از دانشکده دامپزشکی تهران است و بقیه مربوط به بیش از 15 دانشگاه علوم پزشکی و دانشگاه آزاد و موسسه رازی و انسیتو پاستور است، یعنی از نظر تعداد بیشترین از دانشکده دامپزشکی می باشد.

آیا این خبر کلی بدون هیچ تفسیری که در آن مصاحبه کلی تلفنی انجام گرفت، چگونه دوستان جامعه دامپزشکی ما را به تفسیر های غیر منطقی فوق رسانده است (بخصوص از نظر صنفی) جای سؤال دارد. انتظار می رود نقد جامعه دانشگاهی ایران منصفانه تر از این باشد. این بحث یک دانشگاه نیست، بلکه بحث جامعه علمی ایران است.

برای توضیح بیشتر نظرتان را به خواندن سر مقاله ذیل جلب می کنم.

شاهین آخوندزاده

پـژوهـش: خـوب، بـد، زشـت

اخیراً خبر مجله Nature  مبنی بر خارج کردن 58 مقاله منتشر شده از محققین ایرانی توسط ناشر Springer-Nature در سال 2016 جامعه دانشگاهی کشور را ملتهب نمود.

اولین واکنش طبق معمول از گروهی ضد پژوهش در ایران بود که حسب سنت شروع نمودند که ما گفته بودیم این پژوهش بدرد نمی‌خورد! همان‌هایی که در سالیان نه چندان دور نوشتن مقاله را خطای بزرگ می‌دانستند و اکنون در لاک دفاعی هستند، هر از چند گاهی مانند موقعیت فعلی شروع به حمله می‌کنند.

آنچه در این خبر ذکر شده است این است که به سه دلیل عمده در این مقالات: «نویسندگان غیر واقعی»، «تقلب در معرفی داوران با ایمیل‌های غیرواقعی» و «درجاتی از سرقت علمی»، تصمیم گرفته‌اند که این مقالات را حذف کنند. این عمل که Retrac کردن مقالات نامیده می‌شود، همواره در مجلات دیده می‌شود و خاص وضعیت فعلی در ایران نیست و امروز هم در وبگاه Springer توضیحی اضافه شده است که منظور از این خبر جامعه علمی ایران نبوده و این مسئله در همه کشورها رخ می‌دهد. علی ایحال در این فضای ملتهب باید واقع بینانه قضاوت نمود و از همه مهم‌تر با راهکارهای درست از مشکلات جلوگیری کرد.

1. اصولاً پژوهش در ایران به جز فرمایشات موکد مقام معظم رهبری در دولتمردان و سیاستگزاران ما جایگاهی ندارد. جناح چپ، میانه و راست حقیقتاً فقط استفاده ابزاری از پژوهش و خروجی آن یعنی مقالات نموده‌اند. به‌عبارتی فقط تعداد مقالات ما و رتبه ما از 58 به 16 بر اساس Scopus  و یا 21 بر اساس ISI  باعث پز دادن این عزیزان شده و به واقع اعتقادی به مقالات ندارند و هر وقت در مسند قدرت نیستند، جناح مقابل را برای رکود علمی مورد سرزنش قرار می‌دهند. موید این ادعای حقیر نگاه این عزیزان به اعتبارات پژوهشی است. به‌عبارتی هر سال دریغ از پارسال، سهم واقعی پژوهش از GPP  به مقادیر 2 تا 4 درصد هیچگاه محقق نشد و در عمل همواره یا ثابت بوده یا کاهش پیدا کرده است. هر سال محققان ما از نظر اعتبارات پژوهش فقیر و فقیرتر شده‌اند که نتیجه آن کاهش کیفی پژوهش‌های بنیادی در ایران و متاسفانه درجاتی از Data  سازی است. وقتی پولی برای پژوهش وجود ندارد، برای مثال اختصاص 3 میلیون تومان برای یک پایان نامه Ph.D ، انتظار چاپ 2 مقاله ISI  یعنی Data غیرواقعی.

2. افزایش بی‌رویه دانشجویان فوق لیسانس و Ph.D در انواع و اقسام دانشگاه‌های دولتی، شبانه، آزاد، پیام نور، غیرانتفاعی و پردیس‌های خودگردان و بین المللی بدون اختصاص سرانه پژوهش، داشتن استاد واجد شرایط برای سرپرستی آنان و زیرساخت‌های پژوهشی و از همه مهمتر دانشجوی واجد شرایط، در این گذر به تعداد آن پایان نامه و انتظار چاپ مقاله!

3) قوانین ارتقاء اعضاء هیئت علمی ایران بر اساس یک آئین نامه Mixed  یعنی حداقل‌هایی از پژوهش، آموزش، خدمت و امور فرهنگی است. به طور کلی در دنیا یک عضو هیئت علمی می‌تواند با Track  آموزشی و ارائه خدمات آموزشی مطلوب ارتقاء پیدا کند و اجبار کردن او به داشتن چند مقاله برای هیئت علمی که اصولاً پژوهش را دوست ندارد و با آن آشنا نیست، فقط منجر به صوری کردن پژوهش می شود. به‌عبارتی اگر ما اجازه دهیم آن 20 تا 30 درصد از اعضاء هیئت علمی ما که پژوهش را می‌فهمند و به آن اعتقاد دارند پژوهش کنند و بودجه‌های پژوهش را به آنان اختصاص دهیم و بقیه از Track‌های دیگر ارتقاء یابند (یعنی از آموزش و یا خدمت)، به سمت پژوهش اصیل حرکت خواهیم کرد.

4) مقاله از یک فرآیند صحیح مبتنی بر طرح تحقیقاتی یا پایان نامه و نوشتن آن توسط دانشجو تحت نظر استاد می‌بایست تهیه شود، تجربه این 58 مقاله و تجارب مشکل آفرین گذشته نشان داده است که عقد قرارداد فردی و یا دانشگاهی با شرکت‌های نوشتن مقاله، رویه‌ای کاملاً غیراخلاقی – علمی و مشکل‌آفرین است.

5) تغییر نگاه به کیفیت پژوهش به جای شمردن تعداد، نگاهی که در دوره اخیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کم کم در حال شکل گیری است و اساس این نگاه این است که محقق به جای چاپ 10 مقاله ضعیف یک مقاله خوب داشته باشد.

6) پرهیز از واکنش‌های غیرمنطقی به موضوع اخیر که همانطوری که گفتم گروهی که نه موثر در آموزش هستند و نه در درمان هرازچند گاهی با شنیدن خبرهایی مانند خبر اخیر یک انتقام سنتی از پژوهش می‌گیرند. خطا در پژوهش با یک نسبت قابل قبول و در یک فضای مناسب در پژوهش همواره اجتناب ناپذیر است. مهم آن نسبت و از همه مهمتر فضای مناسب در پژوهش است که متاسفانه این دومی در ایران وجود ندارد.

7) باید تمام خبرهای خوب و بد و زشت را با هم بشنویم و تصمیم بگیریم. یادمان باشد که اساتید و جوانان محقق ما با دست خالی و کم لطفی محض دولت‌مردان و سیاستمداران تا به حال با CPR این وضعیت پژوهش را زنده نگه داشته اند.

شاهین آخوندزاده
قائم مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت

توضیح حکیم مهر:

ضمن تقدیر و تشکر از جناب آقای دکتر آخوندزاده قائم مقام محترم معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت به جهت توضیحات مبسوطی که در این خصوص به حکیم مهر ارائه نمودند، لازم است توضیحاتی را خدمت مخاطبین محترم عرض نماییم.

آنچه که در خبر «بخش عمده‌ای از ۵۸ مقاله جعلی متعلق به دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران بوده است» در حکیم مهر منتشر شد، عیناً بازنشر از مصاحبه ایشان با خبرگزاری مهر (اینجا) بوده است. عنوان خبر نیز عیناً از جملات ایشان انتخاب شده بود.

در هر صورت جا دارد مجدداً از قائم مقام محترم معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت به خاطر توضیحاتی که به جامعه دامپزشکی کشور ارائه نمودند و به ویژه از سرمقاله خوبشان تشکر و قدردانی نماییم.