وابستگی روانی به حیوانات خانگی - دکتر بهروز بیرشک

«دکتر بهروز بیرشک» روانشناس در «آرمان» نوشت:

امروزه انتخاب حیوانات خانگی و وابستگی به آنها در میان گروهی از جوانان و بزرگسالان و حتی کودکان در هر رده شغلی و اجتماعی مد شده است، تا جایی که هر یک تلاش می‌کنند با ابتکاری تازه از دیگری پیشی گیرند. یکی از این ابتکارات، برگزاری جشن تولدهای پر زرق و برق با هزینه‌های آن چنانی برای حیوانات خانگی است که برای بیشتر اقشار جامعه امری غیرعادی به حساب می‌آید.

ارتباط و وابستگی روحی که میان حیوان خانگی و صاحب او ایجاد می‌شود می‌تواند تا حد همان روابط بین انسان‌ها همچون رابطه یک خواهر و برادر و یا رابطه دو دوست صمیمی مستحکم و عمیق شود و به همین ترتیب می‌تواند، فواید روحی- روانی مشابه آن را هم داشته باشد.

از دست دادن و مرگ این حیوان خانگی گاهی با عوارض روحی شدید برای صاحب آن همراه می‌شود که شبیه داغ‌ دیدگی‌هاست که در هنگام فوت یکی از اقوام اتفاق می‌افتد. صاحب این حیوان ممکن است به هیچ عنوان تحمل و ظرفیت پذیرش بیماری یا مرگ حیوانش را نداشته باشد و به دنبال بروز چنین مشکلاتی، با عوارض و پیامدهای ناخوشایند روحی و روانی که گاهی غیرقابل جبران هستند و زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند روبه‌رو شود.

بر اساس یافته‌های علمی حیوانات خانگی از بعد روانی روی انسان‌ها اثر می‌گذارند. محققان معتقدند نگهداری این موجودات باعث می‌شود افراد روابط اجتماعی بیشتری داشته باشند و سال‌هاست مشخص شده که افزایش روابط اجتماعی و دوری از تنهایی به طور غیرمستقیم سطح سلامتی فرد را افزایش می‌دهد. امروزه دیگر شکی وجود ندارد که حیوانات نوعی کاتالیزور اجتماعی هستند و روابط بین انسان‌ها را افزایش می‌دهند. به همین دلیل برخی از پزشکان و روان‌شناسان معتقدند از حیوانات می‌توان برای بهبود شرایط افرادی که در معرض طرد و یا گوشه ‌گیری اجتماعی هستند همچون افراد سالخورده یا افراد دچار ناتوانی‌های جسمانی استفاده کرد، چرا که اینها از نظر جسمانی فاقد توانایی‌های لازم برای برقراری ارتباط با هم سن و سالان پرتوان‌‌تر خود هستند و این ویژگی حیوانات که باعث افزایش تعامل و ارتباط انسان‌هاست می‌تواند از گوشه ‌گیری آنها جلوگیری کند. به هر حال، برقراری روابط نزدیک انسانی اثرات مفید غیرقابل انکار روی سطح سلامتی افراد دارد.

وقتی حیوان همدم می‌شود

برخی افراد هدف از نگهداری حیوانات خانگی را پر کردن خلأ‌ها و تنهایی‌های خود می‌دانند. در این شرایط افراد تمام توجه و هم و غم خود را به نیازها و چگونگی رسیدگی به آن حیوان معطوف می‌کنند. این در حالی است که نگهداری این گونه حیوانات برای صاحبان آنها محدودیت‌های فراوانی به دنبال دارد. افراد با نگهداری این حیوانات توجه و علاقه فراوانی را به آنها اختصاص می‌دهند و طبیعتا حیوان نیز در مقابل این اقدامات واکنش‌های فراوانی از خود بروز می‌دهد و این امر می‌تواند برای افراد لذت بخش باشد.

برای مثال بسیاری از افراد با نگهداری سگ چنین احساس خوشایندی برایشان ایجاد می‌شود. چون در باورهای فرهنگی کشور ما نیز سگ به عنوان یک حیوان با وفا شهرت دارد. افراد با نگهداری سگ هر گونه واکنش ناشی از دقت، توجه و احساس حیوان برایشان با ارزش است. چون آنها با بروز این گونه رفتارها از سوی حیوان احساس خلأ و تنهایی شان برآورده می‌شود. در این شرایط هر گونه تقویت روابط بین فردی و ارتباطات انسان‌ها با یکدیگر به نسبت گرایش به نگهداری حیوان را در آنها کاهش می‌دهد.

البته نگهداری حیوان گواه هیچ نارسایی یا کمبود خاص نیست، اما باید دانست که توجه بیش از حد به حیوان می‌تواند برای افراد وابستگی شدید به دنبال داشته باشد. چون طول عمر این حیوانات چندان طولانی نیست و به نسبت بعد از مدتی با مرگ حیوان صاحبانشان هم دچار غم و اندوه فراوان می‌شوند. این امر می‌تواند برای آنها آزاردهنده باشد.

بهداشت و نگهداری حیوانات خانگی

بسیاری از حیوانات می‌توانند ناقل بیماری باشند این امر افراد را از لحاظ بهداشت و سلامتی با مشکلات فراوانی رو به رو می‌کند. اما نگهداری حیوان برای بسیاری از افراد به نوعی برطرف کننده خلأهای روحی و روانی است. برای مثال نگهداری هر نوع حیوان از جمله سگ و گربه عامل انتقال عفونت‌های انگلی، سالمونلا، ‌لیپتوسیروز، بیماری‌های قارچی، انواع حیوان گزیدگی همچون کک و کنه و لارو مهاجر است.

افرادی که به علل مختلف دچار ضعف ایمنی بدن هستند، بیماران سرطانی و افرادی که شیمی درمانی می‌شوند به هیچ عنوان نباید در مجاورت این حیوانات قرار گیرند. در ضمن عفونت‌های پوستی فراوانی از طریق نگهداری این حیوانات در منزل به انسان منتقل می‌شود که انواع ژیاردیا و عفونت‌های انگلی که بین سگ و گربه و انسان قابل انتقال است از جمله آنهاست.

نگهداری حیوان خانگی به دلایل متعدد

در فرهنگ غربی نگهداری حیوان خانگی برای همگان جا افتاده است. در آن کشورها کودکان از سنین طفولیت در فضای منزل شاهد نگهداری حیوانات خانگی هستند. اما در سال‌های اخیر نگهداری حیوان خانگی درکشور ما متداول شده و فقط با گذشت زمان این اقدام متداول می‌شود. این در حالی است که در بین برخی افراد جامعه نگهداری حیوان خانگی به نوعی شاخصه‌ای از تجدد محسوب می‌شود!

برخی دیگر نیز فقط با تقلید از دیگران مبادرت به نگهداری حیوانات خانگی می‌کنند. متاسفانه در سال‌های اخیر روابط بین فردی در کشور ما به شدت افت کرده است. این درحالی است که با بررسی فرهنگ این مرز و بوم مردمان در هیچ دوره تاریخی به این شدت روابطشان به سردی متمایل نبود. باید دلایل عدم تمایل به برقراری ارتباط بین فردی در بین افراد جامعه در محیط‌های گوناگونی همچون خانواده، ارتباط با دیگران و... مورد بررسی قرار گیرد.