حدود ۸۰ میلیون سال پیش (دوره کرتاسه) یک گروه از زنبورها پیدا شدند که رفتارهای اجتماعی داشتند. امروز، نوادگان آنها -زنبور عسل، زنبور بدون زهر و زنبور بامبوس- این خصیصه اجدادی را با خود حمل میکنند.
به گزارش حکیم مهر به نقل از ایانا، طبق آخرین مطالعات صورت گرفته که نتایج آن در ۲۹ مارس امسال در یکی از مجلات علمی به چاپ رسیده است، حداقل پنج گونه از باکتریها هستند که در روده زنبورهای دارای رفتارهای اجتماعی زندگی کرده و با آنها هم زیستی دارند. باکتریهای نامبرده طی ۸۰ میلیون سال از نسلی به نسل دیگر منتقل شدهاند. این نخستین مطالعه سیر تکاملی جمعیت باکتریهای رودهای در زنبورهایی است که به عنوان میزبان شناخته میشوند.
استاد زیستشناسی دانشگاه تگزاس در این ارتباط میگوید: "در واقع این باکتریها که برای مدتی طولانی با زنبور عسل هم زیستی داشتهاند، یکی از کلیدهای اصلی زیستشناسی زنبورهایی هستند که رفتارهای اجتماعی دارند. "
نانسی موران میافزاید: "این موضوع نشان میدهد که اختلال در میکروارگانیسمهای موجود در روده زنبورها به دلیل مصرف آنتیبیوتیک و یا بروز تنشهای دیگر میتواند سلامت زنبورها را به مخاطره بیندازد. "
این مطالعات مشخص کرد در روده زنبورهایی که رفتار اجتماعی ندارند، برخلاف زنبورهای دارای رفتار اجتماعی، باکتریهای تخصصی و ویژه یافت نمیشود. زیرا زنبورهای غیراجتماعی، کمتر با افراد همگونه خود تماس فیزیکی داشته و بیش تر میکروبهای مفید روده را از محیط اطراف دریافت کردهاند. این در حالی است که زنبورهای اجتماعی که عمدتا تولیدکننده عسل هستند، زمان زیادی را داخل کندو و با همنوعان خود سپری کرده و باکتریهای مشترک از این طریق بین آنها با انتقال از یک زنبور به زنبور دیگر، بیشتر نمود پیدا میکند.
پروفسور موران معتقد است در طول سالیان دراز، بهرهمندی از یک زندگی اجتماعی موجب ایجاد تنوع در جمعیت زنبور و همچنین جمعیت باکتریهای روده شده و این پروسه در زمانی طولانی به تکامل رسیده است. آخرین جد مشترک زنبورهای امروزی که به صورت اجتماعی زندگی میکنند، حدود ۸۰ میلیون سال پیش این پنج گونه باکتری را از محیط اطراف خود دریافت کردند و نژادهای متفاوتی ساختند که هر کدام از آنها زنبور ویژهای را برای زندگی برگزیدند.
این پنج باکتری شناخته شده شبیه اجداد خود هستند و بخش اعظم میکروارگانیسمهای روده زنبور عسل و زنبور بامبوس را تشکیل میدهند، اما این انواع، بخش کمتری از باکتریهای روده زنبور بدون زهر را تشکیل میدهند که به احتمال قوی، علت این موضوع را باید در از دست دادن اجداد آن میکروارگانیسمها در روده این نوع زنبور، برای زمان طولانی جستوجو کرد.
به هر ترتیب، همانطور که ۵ باکتری شناخته شده نمیتوانند بدون میزبان خود زندگی کنند، زنبورها نیز بدون حضور آنها در رودهشان، قادر به ادامه حیات نخواهند بود. آنها خود را برای سکونت در داخل روده زنبور سازگار کردهاند و توانایی حیات در محیط بیرون را از دست دادهاند. برای مثال، سطح اکسیژن موجود در روده زنبور، بسیار پایینتر از اتمسفر است که باکتریها با آن شرایط منطبق شدهاند.
استاد دانشگاه تگزاس عنوان میکند: " این باکتریها حتی نمیتوانند روی شهد گل یا شبنم گیاهان زنده بمانند و تنها محیط مناسب برای این گروه، روده زنبورهاست. "
با توجه به گفتههای حشرهشناسان، امروزه در میان صدها گونه کشف شده ۳ گروه اصلی از زنبورهای اجتماعی در دنیا شناخته شدهاند؛ نخست، زنبور عسل که برای گرده افشانی و تولید عسل توسط انسانها اهلی شده و تقریبا در تمام نقاط کره زمین زندگی میکند که برخی گونههای ویژه از این شاخه، در آسیا و استرالیا هستند. دوم، زنبور بدون زهر که در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری مانند آمریکا، آسیای جنوب شرقی، استرالیا و آفریقا وجود دارند و سوم، زنبور بامبوس که بیشتر در آب و هوای معتدل مانند آمریکا و اوراسیا زیست میکنند.
پژوهشگران در این تحقیق، ۲۷ نوع باکتری را از گونههای مختلف زنبور (۲۵ زنبور دارای رفتار اجتماعی و دو زنبور غیراجتماعی) جدا کرده و توالی DNA آنها را به طور کامل پیدا کردهاند. برای هر کدام از گونههای اصلی باکتریها یک شجرهنامه ترتیب داده و از آن طریق نشان دادند که هر گونه از باکتریها چگونه از شاخه اصلی خود منشعب شدهاند.
اینجا یک نکته قابل توجه است: اگر شجرهنامه یکی از باکتریها به عنوان مثال، نوع لاکتوباسیلوس که به زنبور عسل وابسته است با شجرهنامه یک زنبور اجتماعی مقایسه شود، این دو به طور باورنکردنی شبیه هم هستند. زیرا وقتی گونه جدیدی از زنبورها تشکیل میشود به موازات آن، نژاد جدیدی نیز از باکتریها شکل میگیرد که از اجداد خود منشعب میشوند.
در نهایت، سیر تکاملی که امروزه صدها گونه زنبور اجتماعی را پدید آوردهاند، هر کدام از نژاد منحصر به فردی از باکتریهای به اشتراک گذاشته شده، میزبانی میکنند.