یکسان‌سازی زاویه دید و همکاری مسئولانه و پاسخگویانه بین سازمانی؛ دو ضرورت اجرای برنامه پیشگیری و کنترل آنفلونزای فوق‌حاد پرندگان در کشور - دکتر رضا طرقی

یکسان سازی زاویه دید و همکاری مسئولانه و پاسخگویانه بین سازمانی؛ دو ضرورت جهت اجرایی نمودن برنامه پیشگیری و کنترل آنفلونزای فوق حاد پرندگان در کشور

دکتر رضا طرقی

عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی مشهد

روز 24 بهمن ماه همایش ملی یک روزه آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در محل موسسه رازی کرج با ارائه سخنرانی ها و پانل های علمی برگزار شد که در سایت شما به پاره ای از مطالب ارائه شده و بیانیه صادر شده پرداخته شد.

سخنرانی ها به ترتیب توسط نمایندگان سازمان دامپزشکی کشور، موسسه رازی، وزارت بهداشت و دانشکده دامپزشکی تهران انجام شد. چون بیشتر زمان همایش به سخنرانی ها معطوف و زمان کمتری به بحث، گفتگو و تبادل نظر پیرامون روش های اجرائی پرداخته شد، در این نوشته سعی بر آن دارم مطالبی را که بنا داشتم در همایش مطرح نمایم و وقت کافی برای این همه نبود را با نگاه تحلیلی-پیشنهادی به تحریر آورم، شاید که مفید واقع گردد.

یکسان سازی زاویه دید:

شاید مهمترین چالشی که از مجموع سخنرانی ها بخصوص نماینده سازمان دامپزشکی کشور قابل درک بود، عدم وجود زاویه دید همگرا در اجرائی نمودن برنامه پیشگیری و کنترل آنفلونزای فوق حاد پرندگان بود. در سخنرانی نماینده محترم سازمان بیان شد که طبق قانون (که به بندهای قانونی به ریز اشاره شد) تولیت و مرجع ذیصلاح ملی برای پیشگیری، کنترل و ریشه کنی بیماری های دام و طیور در سطح کشور سازمان دامپزشکی کشور می باشد. به عبارتی، مسئولیت مستقیم این امر خطیر با سازمان دامپزشکی کشور می باشد.

در ادامه ایشان به اهداف سازمان (محافظت استانهای غیر آلوده، حذف بیماری از استانهای کمتر آلوده و کاهش وقوع بیماری در مناطق اندمیک)، تهدیدهای پیش روی سازمان و نسخه های حل مشکل که مشتمل بر برنامه های واکسیناسیون هدفدار با تایید کارشناسان برجسته خارج از کشور بود، پرداختند.

نکات برجسته در این سخنرانی اتکاء بسیار زیاد بر مسئولیت اجرائی و قانونی این چالش ملی با سازمان دامپزشکی کشور و در نظر گرفتن نسخه واکسیناسیون کارشناسان برجسته خارجی برای برون رفت از این بحران بود.

اگرچه همگان بر این باوریم که مسئولیت، رهبری و هدایت برنامه های پیشگیری و کنترل بیماری ها دام و طیور با سازمان دامپزشکی کشور است و هر گونه تصمیم گیری در این سازمان انجام می شود، ولی بایستی توجه داشته باشیم این امر در خصوص آنفلونزای فوق حاد پرندگان در سایه وجود یک زوایه دید همگرای بین سازمان های ذیربط حاصل خواهد شد؛ چون این مشکل یک مشکل فراسازمانی است و نیاز به کمک سایر سازمان های دولتی و غیر دولتی می باشد.

اعلام اینکه این نسخه درمانی سازمان است و مسئولیتش هم با سازمان است، نه تنها القای تصور وجود عملی دید واگرای سازمان دامپزشکی را خواهد کرد، بلکه حساسیت های فردی و خارج سازمانی زیادی را ایجاد خواهد کرد. توجه داشته باشیم بندهای قانونی که نماینده محترم سازمان اعلام نمودند، بندهای قانونی است که از قبل بوده و هم اکنون نیز هست و با وجود همین بندهای قانونی بوده است که وضعیت موجود ما ایجاد شده است (آفتاب آمد دلیل آفتاب)؛ لذا به نظر می رسد با نگاه علت و معلولی مشکل را بایستی در جای دیگر جستجو کرد که قبلاً بنده در مقاله قبلی در همین سایت به مواردی اشاره داشتم.

بایستی در نظر داشت اگرچه سازمان دامپزشکی در این خصوص تصمیم گیرنده نهایی است ولی برای اتخاذ یک تصمیم ملی عقلائی، نیاز بسیار شدیدی به مشارکت و همکاری سایر سازمان های دولتی و غیر دولتی به عنوان یاوران تصمیم ساز هست. شرکت حداکثری کارشناسان و متخصصان داخلی این سازمان ها در حداقل زمان ممکنه به عنوان مشاوران تصمیم ساز نه تصمیم گیر موجب خواهد شد ضریب اشتباه و میزان خطر در تصمیم گرفته شده حداقلی شود.

توجه یک جانبه به پیشنهادات کارشناسان داخلی یا خارجی تداعی نوعی نگاه افراطی و تفریطی را می نماید که بایستی شدیداً از آن پرهیز نمود؛ چه بسا اگر همان کارشناسان خارجی برای چند سالی در این کشور کار کنند و با تمام جوانب کار آشنا شوند شاید که نسخه دیگری را توصیه نمایند. اگر این نسخه یک نسخه طلایی بوده است، چرا این نسخه تا کنون در کشورهایی که این کارشناسان در آنجا زندگی می کنند، تا کنون تجویز نشده است؟

عموماً نوع برخورد برای تصمیم گیری های ملی در جلسات کارشناسی مبتنی بر بحث و اغناست. یک تصمیم ملی عموماً در کارگروه های متفاوت مورد بررسی، نقد و ارزیابی قرار می گیرد تا جوانب کار از زوایای مختلف دیده شود. اعلام مکرر برنامه واکسیناسیون از سوی سازمان دامپزشکی با پشتوانه اینکه کارشناسان خارجی آن را تایید کرده اند بدون اینکه به سئوالات مطرح شده از سوی کارشناسان داخلی جوابی داده شود، نه تنها منجر به اتخاذ یک تصیمیم ملی واقعی نمی گردد بلکه در درازمدت موجب حساسیت های زیاد و اتلاف وقت های طلایی می گردد.

همچنین بایستی به این نکته توجه داشته باشیم هر جلسه تخصصی که در این خصوص گذاشته می شود و موضوع مورد واکاوی قرار می گیرد، گامی است که برای مشروعیت بخشی برای این تصمیم ملی برداشته می شود. همانطور که می دانیم، مشروعیت داشتن یک تصمیم یک الزام حتمی برای یک تصمیم بزرگ است. القای نگاه از بالا به پایین و عدم توجه به نظر کارشناسان داخلی، از وجاهت و مشروعیت یک تصمیم شدیداً می کاهد و زمینه را برای احتمال شکست تصمیم فراهم می آورد.

جهت رسیدن به یک تصمیم تمام عیار، شایسته است زوایه دیدمان را از یک نگاه سازمانی صرف به سمت زاویه دیدی که معرف جامعه دامپزشکی کشور باشد تغییر دهیم و سپس در یک نگاه کلان تر به منظور حفظ سلامت جامعه انسانی و دامی، دستورالعمل های پیشگیری و کنترل آنفلونزای فوق حاد پرندگان را به اجرا در آوریم. القای نگاه صرف سازمانی در این لحظات حساس فقط در حد تحسین برای داشتن تعصب سازمانی قابل تقدیر است و نه بیشتر.

همکاری مسئولانه و پاسخگویانه بین سازمانی:

شنیدن سخنرانی نماینده محترم وزارت بهداشت از این نظر برای بنده بسیار حائز اهمیت بود که در واقع ایشان نمایندگی وزارتی را برعهده داشتند که در سال های اخیر به تنهایی در حدود 25 درصد کل بودجه کشور را برای حفظ سلامت جامعه انسانی کشور به هزینه گرفته بودند و از طرفی در کنترل بیماری های واگیر و حفظ امنیت سلامت جامعه دارای کارنامه قابل قبولی بودند. البته با این توجه که شرایط سیاسی، اجتماعی و ... کشور برای این وزارت خانه همانند سایر وزارت خانه ها بوده است.

ایشان در خصوص واکسیناسیون به صورت ویژه به محور مدیریت برنامه و مدیریتی بودن موضوع توجه داشتند و اصرار زیادی بر این نکته داشتند که بایستی ارزیابی همه جانبه ای از باید و نبایدهای مدیریتی قبل از انجام هر گونه تصمیمی صورت گیرد. اشاره شد که مقوله واکسیناسیون یک مقوله مدیریتی بسیار سنگین است و کسی بایستی مسئولیت این تصمیم را با همه جوانبش را بپذیرد. از این روی، یک سطح حداکثری از اغناء کارشناسی به عنوان پشتوانه تصمیم بایستی وجود داشته باشد. جهت قانع شدن کارشناسان این وزارت خانه تعداد زیادی سئوال مطرح شد که بایستی قبل از شروع واکسیناسیون برای آنها پاسخ مناسب ارائه شود.

نکته قابل توجه دیگر اینکه ایشان اشاره نمودند که به هر حال حدود 24 میلیون پرنده تا کنون تلف یا معدوم شده است؛ بدین منظور که امنیت سلامت برای جامعه انسانی حفظ شود. اگرچه می دانیم جهت جلوگیری از پاندمی انسانی دیگر، ما انسان ها دست به این معدوم سازی وسیع می زنیم ولی به عنوان یک دامپزشک که بایستی مدافع حقوق بیماران خود (حیوانات) باشیم، احساس بسیار بدی داشتم زمانی که متوجه شدم آنگونه که باید احساس واقعی ناشی از دست دادن 24 میلیون بیمارمان در ما زنده نیست. اگرچه همکاران ما در وزارت بهداشت بایستی مدافع حقوق سلامت انسان ها باشند، ولی ما نیز نبایستی فراموش کنیم که وظیفه اصلی ما به عنوان دامپزشک دفاع از حقوق حیوانات و در مرحله بعد مشتریان یعنی پرورش دهندگان پرندگان است.

برای حفظ امنیت سلامت جامعه انسانی ما دامپزشکان بایستی جوابگوی بسیاری از سئوالات در خصوص آنفلونزای فوق حاد پرندگان باشیم و از طرفی قبول همگان بر این است که این مهم یک مشکل ملی است و از عهده یک سازمان و حتی یک وزارت خانه بر نمی آید، لذا در سرتاسر این سخنرانی این سئوال برای من مطرح بود که نقش عملیاتی و یا دینامیک اجرایی وزارت بهداشت در این چند سال گذشته برای پیشگیری و کنترل بیماری چه بوده است؟ اگرچه عنوان شد که هم اکنون همکاری در سطح بسیار خوبی برقرار است و در گذشته بصورت موردی همکاری ها حتی فراتر از مسئولان بالا دستی وزارتخانه ای انجام شده است، ولی منظور اصلی ما در این خصوص همکاری بین وزارتی مسئولانه و ضابطه مند، به همراه پاسخگویی در قبال وظایف تعریف شده است.

از این روی است که به عنوان دومین ضرورت، می توان به تقسیم شدن مسئولیت ها در بین وزارت خانه های ذینفع اشاره نمود؛ به طوری که فقط این سازمان دامپزشکی نباشد که بایستی در تمامی حوزه ها جوابگو باشد. شاید ارائه طرح ملی مبارزه با آنفلوانزای فوق حاد پرندگان با همکاری وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در هیات دولت برای تعیین ردیف اعتباری مشخص که در بیانیه همایش مطرح شد، می تواند به عنوان یک پیشنهاد منطقی مطرح شود، اگر فعالان صنعت طیور کشور و بخش خصوصی به این مجموعه اضافه شوند.

نکته قابل توجه این است که نبایستی بصورت سنتی تمامی دولتی ها و تمام فعالان بخش خصوصی و صنعت برای تعیین ردیف اعتباری از دولت بسیج شوند، به گونه ای که در بیشتر اوقات به نظر می رسد مسابقه ای برای گرفتن بیشتر اعتبار در جریان است. در بیشتر بحران ها اگر توجه شود، اکثر دغدغه ها و صرف انرژی برای جذب بیشتر اعتبارات می باشد، در صورتی که زمانی با نگاه موشکافانه مشکلات را واکاوی نماییم، متوجه می شویم که در بسیاری از موارد مشکل ما کمبود اعتبارات نیست. با این وجود مشارکت مالی بخش خصوصی و فعالان صنعت طیور کشور در حل این بحران ملی یک باید بایستی باشد.

در بسیاری از موارد، برنامه ریز تعجب زده می شود که چرا صنعت با این حجم بزرگ گردش مالی اش حاضر نیست برای حل مشکلاتش در زمینه آموزش و پژوهش اندکی هزینه که در واقع سرمایه گذاری نماید. شاید همانگونه که اهمیت و نقش آموزش و تحقیقات در بعد کلان کشور با نگاه تولید ثروت نهادینه نشده است، انعکاس آن در پایین دست بایستی به همین صورت باشد. این موضوع را به طور مفصل در سخنرانی که در ششمین کنگره بین المللی دامپزشکی طیور تهران در اسفند ماه خواهم داشت، بررسی خواهم نمود.

به نظر بنده حال که فعالان صنعت دست همکاری و همیاری همه جانبه برای حل مشکلاتشان دراز کردند، بایستی فرصتی مغتنم شمرد، از ظرفیت های موجودشان بصورت بهینه استفاده نمود که در این صورت اثربخشی کار بیشتر خواهد شد. حال که ویروس آنفلونزای فوق حاد ما را به اجبار به سمت کار گروهی سوق داده است و چاره ای جز این به نظر نمی رسد، بهتر است فرصتی تلقی کرده از آن به بهترین وجه استفاده نماییم، شاید تمرینی باشد برای بیشتر با هم کار کردن.

نماینده محترم موسسه رازی اطلاعات سودمندی در خصوص تشخیص و مولکولاراپیدمولوژی بیماری در کشور دادند که در جای خود بسیار با اهمیت می باشد. نکته قابل توجه اینکه زمانی برنامه کلان پیشگیری و کنترل یک بیماری را در دست داریم، باید توجه داشته باشیم هر قسمت از برنامه های بیماری در زمانی با اهمیت تر است. در حال حاضر بایستی انرژی بیشتری برای مسائل مربوط به پیشگیری و کنترل گذاشت، مثلاً فراخوانی بهترین پیشنهاد برای دفع کودهای آلوده. البته این بدان معنی است که همانطوریکه واحد تشخیص در حال درست انجام دادن کار خودش است، عین این کار بایستی در سایر حوزه ها انجام گیرد و توزیع انرژی و هزینه در حوزه های مختلف بایستی بسته به مرحله ای از بیماری که در آن قرار داریم مدیریت شود.

نماینده محترم دانشکده دامپزشکی تهران در خصوص کلیات بیماری سخنرانی نمودند و تاکید ویژه بر روش های کلاسیک پیشگیری و کنترل بیماری داشتند.

زمانی از روش های کلاسیک پیشگیری و کنترل بیماری صحبت به میان می آید، بصورت تکرار شونده ای این سئوال از سوی همکاران واحد اجرا مطرح می شود که خوب، نهایتاً برنامه شما برای وضعیت موجود چیست؟ حداقل از منظر بنده برای بیماری آنفلونزای فوق حاد تکلیف خیلی مشخص است. اگر یک جستجوی ساده در هر قسمت از اینترنت انجام شود، با پروتکل های مشخص این بیماری مواجه می شوید که بهتر از همه این ها در خود سازمان دامپزشکی کشور موجود است. به نظر می رسد موضوع، داشتن یا نداشتن برنامه پیشنهادی نیست بلکه موضوع وسعت عمق فاجعه ای است که اتفاق افتاده است، بطوریکه جمع کردن آن بسیار بسیار مشکل و بسیار هزینه بر خواهد بود. شاید آنقدر مشکل گسترده و پرهزینه شده است که دیگر انجام یک پروتکل استاندارد از توان یک سازمان یا یک وزارت خانه خارج شده است و این آن چیزی است که کسی حاضر نیست در باره اش سخنی به میان آورد.

حال بایستی هزینه منفعت کرد که آیا بهتر است روش تست کشتار را که در کوتاه مدت بسیار مشکل و پر هزینه و در درازمدت کم هزینه را انتخاب نماییم که اکثریت بر این باورند یا اینکه نه، بایستی مرهمی به نام واکسیناسیون برای این زخم در کوتاه مدت پیشنهاد کرد و فعلاً لازم نیست هزینه منفعت بلند مدتی داشته باشیم.

جالب است این نوع نگاه ما را به یاد مرغدارانی می اندازد که در دوره پرورش قبلی شان متحمل ضرر عمده ای شده اند و بدون توجه جدی به پاکسازی سالن ها، تعجیل بسیار زیادی برای شروع دوره بعدی پرورشی خود دارند به چشم داشت اینکه هرچه زودتر جبران مافات گذشته را انجام دهند. آیا واقعا کسی نمی داند با این حجم زیاد بار ویروسی در مناطق پر ریسک، امکان آلوده شدن پرندگان جدید الورد بسیار زیاد است؟ شاید پس از واکسیناسیون از حجم تلفات کاسته شود ولی از حجم عفونت ویروسی چه؟ و خیلی از سئوالات دیگر شبیه به این که ذکر آنها تکرار مکررات است و تا کنون جوابی برای آنها داده نشده است.

اگر تصمیم بر واکسیناسیون گرفته شده، چرا دلیل قانع کننده و کارشناس پسندی که موجب اقناع متخصصین رشته گردد، ارائه نمی شود؟ در این موقع یک ضرب المثل انگلیسی برایم تداعی می شود که می گوید "عجله خیلی زیاد در کار خود موجب ضایعات و اشتباهات گرانتری می شود" (Haste makes waste ).

از نکات جالب توجه دیگر به سان سایر جلسات علمی تخصصی ما، نبود مدیران ارشد تصمیم گیر در این همایش و یا عدم حضور تمام وقت مدیران تصمیم گیر میانی در جلسات این همایش بود. البته این مهم موضوع جدیدی نیست و سال های طولانی است که ما از این مشکل رنج می بریم. شاید اگر از چند سال قبل در این جلسات فعالانه شرکت می کردیم لازم نبود 24 میلیون پرنده تلف یا معدوم شود تا به این نتیجه برسیم که بایستی آنفلونزای پرندگان را جدی بگیریم.

به نظر بنده با توجه به اهمیت و حیاتی بودن مولفه امنیت سلامت در جامعه انسانی و دامی، تفوق پیشگیری بر درمان، افزایش بی رویه انواع سرطان ها در کشور، مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها و بروز عوارض آنها و ... بهتر است جمله اخیر به صورت زیر اصلاح شود که بایستی دامپزشکی را حداقل برای سلامتی خودمان برای کمتر هزینه کردن در حوزه سلامت انسانی و دامی جدی بگیریم. کنترل بیشتر سرچشمه های آلودگی و بیماری های مختلف جامعه انسانی ما در دستان دامپزشکان و متولیان کشاورزی این کشور است. به جای هزینه کرد یک چهارم کل بودجه کشور در حوزه سلامت آنهم بخصوص در حوزه درمان، بهتر نیست مقداری به پیشگیری و صاحب نقش بودن سایر تخصص ها توجه شود؟ تا چه زمانی ما قصد داریم در پایین دست رودخانه نشسته و به درمان مصرف کنندگان آب آلوده بپردازیم؟ اگرچه این روند برای بسیاری درآمدزاست، ولی متضرر اصلی در دراز مدت خود مردم هستند. پس بهتر است بگوییم دامپزشکی را جدی بگیرید اگر می خواهید با هزینه کمتر جامعه انسانی و دامی سالم تری داشته باشید.

به عنوان پیشنهاد سوم بیانیه همایش به توسعه واحدهای صنعتی اینتگریشن طیور اشاره شده است که بایستی در نظر داشت این پیشنهاد در میان مدت و درازمدت روش مناسبی است ولی برای کوتاه مدت می توان به پیشنهادات بهتری رسید که موج شدید بیکاری در میان انبوه پرورش کنندگان و فعالان صنعت ایجاد نشود.

در انتها پیشنهاد می شود اداره جلسات علمی تخصصی با الگوی SWOT صورت گیرد تا بیان مسائل تکراری به حداقل رسیده و بتوان خیلی سریع تر به یک جمع بندی عملیاتی رسید.

به امید ایرانی آباد و سرافراز