کد خبر: ۴۳۸۸۶
تعداد نظرات: ۱ نظر
امکانی که شرایط جهانی به دامپزشکی می‌دهد:
نقش سلامت در نظم نوین جهانی و اقتصاد، به‌شدت در مناسبات جهانی و سیاست‌گذاری بین‌المللی ایران مغفول مانده است. وزنه این سلامت، بیماری‌های با منشاء دامی و بازیگران اصلی آن دامپزشکان‌اند ...
 

امکانی که شرایط جهانی به دامپزشکی می دهد:

دامپزشکی، اهرم دیپلماسی سلامت جهانی

دکتر زهرا برادران سید

عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

 

در سال­های 98-1992 و پس از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی، گزارشاتی توسط نهادهای اطلاعاتی-امنیتی غربی مبنی بر جذب متخصصین تولید سلاح­های کشتار جمعی شوروی سابق در کشورهایی چون عراق، ایران و کره شمالی وجود داشت. دولت کلینتون در سال 1999، 10 میلیارد دلار برای مقابله با تروریست شامل 1.4 میلیارد دلار جهت دفاع زیستی در برابر بیوتروریسم اختصاص داد و مرکز بیوتروریسم در CDC  راه اندازی شد که در سال 2000 میلادی، قرارداد تولید 40 میلیون دوز واکسن آبله را با شرکت Acambis  منعقد نمود و شرکت مذکور متعهد شد که به مدت 20 سال با جایگزین کردن ذخایر، آمادگی همیشگی داشته باشد. با این حال پس از رخداد 11 سپتامبر 2001 و ارسال نامه­های آلوده به عامل سیاه زخم بود که پروپاگاندای رئیس جمهور بعدی، بوش پسر، موجب شد که توجه جهانی به تغییر رویه آمریکا جلب شود و متعاقبا به بهانه تولید سلاح­های بیولوژیک به عراق لشکرکشی شد. سلاح­های بیولوژیک ادعایی که هیچ­گاه وجودشان به اثبات نرسید، گفته می­شد توسط سویه های اهدایی CDC که به منظور تهیه واکسن در اختیار عراق قرار گرفته بود، تولید شدند.

در طی یک سلسله اقدامات هدفمند، درحالیکه که پیش از این سهم بودجه سلامت ایالت متحده بسیار محدود و تنها به وزارت بهداشت و دفاع اختصاص داشت، حداقل 5 سازمان، وزارتخانه و نهاد جدید طی مدت 5 سال پس از 11 سپتامبر 2001، بیش از 28 میلیارد دلار در حوزه سلامت جذب کردند که در این بین بیشترین سهم به وزارت امنیت داخلی (Department of homeland security) اختصاص داشت که بیش از این اصلا وجود خارجی نداشت، وزارت کشاورزی و محیط زیست دو مقصد بعدی جذب بودجه­های سلامت بودند.

***

مطلب فوق، بخش کوچکی از دومینوی سیاست­های زیستی است که از اواخر قرن گذشته آغاز شده و به وضوح موید الگوی سده حاضر است: «قرن 21، عصر بیولوژی»؛ اما سوال اصلی این است که چرا سیاست­های جهانی به ناگاه متمایل به سلامت شد و نقش دامپزشکی در این بین چه بوده است؟

تغییر الگوی رخداد بیماری­های نوپدید

الگوی رخداد بیماری­های نوپدید در نیمه دوم قرن بیستم تغییر چشم­گیری داشت، به طوری که در دهه 90 میلادی در مقایسه با 40 سال قبل، 60.3 درصد از اپیدمی­های نوپدید، توسط پاتوژن­های زئونوز (Zoonosis ) و قابل انتقال بین انسان و دام ایجاد شده بودند. هم­چنین 71.8 درصد این بیماری­های زئونوز، عوامل بیماری­زای با منشاء حیوانات حیات وحش بودند و سهم ناقلین و غذا (Vector-borne & Food-borne ) در انتقال بیماری­های زئونوز به مراتب بیش از سایرین بود. نمودار میله ای زیر، نشانگر نسبت بیماری­های نوپدید به تفکیک منشا انتقال و دهه است.

 

علت تغییر الگوی اپیدمی­های نوپدید را باید در تغییرات آب و هوا، تغییر سبک زندگی مردم، توسعه حریم شهر­ها به علت مهاجرت، نیاز و افزایش تمایل به پروتئین و به خصوص گوشت حیوانات حیات وحش، تغییر کاربری جنگل ها و مراتع و... جستجو کرد. با این حال، مهم­ترین نکته ای که با بررسی تبعات رخداد اپیدمی­ها مشخص می شود، تاثیر کاملا ویژه و اختصاصی آن­ها بر اقتصاد، هم چنین تجارت، صنعت و توریسم جهانی است.

برخلاف اپیدمی­های غیر زئونوز در جمعیت انسانی که بیشترین سهم خسارت آن­ها مربوط به هزینه های تشخیص، درمان و کنترل است، در بیماری­های زئونوز علاوه بر خسارت ناشی از مرگ و میر و هزینه های تشخیص، کنترل و درمان، با تحمیل هزینه به علت پرداخت خسارت در زمان ریشه کنی، افت تولید، کاهش مصرف تولیدات دامی به علت نگرانی مردم و خسارت اقتصادی مضاعف بر صنعت توریسم، حمل و نقل و تجارت جهانی مواجه هستیم.

سیاست جهان واحد، سلامت واحد

درحقیقت، سهم 60 درصدی پاتوژن­های چند میزبانه در ایجاد عفونت­های جمعیت انسانی، 75 درصدی بیماری­های نوپدید که منشاء حیوانی دارند، 80 درصدی عوامل مسبب بیوتروریسم که زئونوز هستند، همین­طور سهم 50 درصدی مصرف آنتی بیوتیک­ها توسط جمعیت دامی و بالتبع افزایش مقاومت میکروبی، باعث شد در زمان مطرح شدن مفهوم سلامت واحد/ سلامت یکپارچه/یک سلامت (One health)، اقبال و توجه جهانی معطوف به این ساختار شود.

هم­اکنون 15 سال پس از ایجاد علامت تجاری «یک جهان، یک سلامت» (One world, One healthTM ) توسط دکتر ویلیام کارش (William Karesh ) که در آن زمان دامپزشک مسئول انجمن حفاظت حیات وحش (Wildlife Conservation Society ) بود، سلامت واحد با حمایت اولیه مالی و سیاسی راکفلر و در ادامه سازمان­های بین المللی چون OIE ، FAO ، WHO ، UN ، World Bank ، به یک حرکت جهان شمول با ابتکار عمل کشورهای توسعه یافته تبدیل شده که نقش آن را از یک موضوع بین رشته ای به حاکمیت سلامت جهانی (Global health governance) تبدیل کرده است.

ایجاد مفاهیم دیگر چون سلامت سیاره (Planetary health )، زمین آینده و سلامت آینده (Future earth & future health) اگرچه در اسم متفاوت اند، اما در فحوای کلام همه بر یک سیاست واحد دلالت دارند و توسط همان حلقه اصلی و اولیه خالق «جهان واحد، سلامت واحد» پایه گذاری شدند تا مخاطبین از طیف­های مختلف را به اجماع جهانی برسانند.

عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت

اما چه بسا نکته اصلی که در بسیاری از کشورهای جهان که فعالانه جذب سیاست­های «جهان واحد، سلامت واحد» شدند، مغفول مانده، عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت (Social determinants of health) و ارتباط متقابل آن­ها با سیاست است. مشابه آنچه در کشورهای آسیای شرق و جنوب شرق، آمریکای جنوبی و آفریقا به دنبال بروز اپیدمی ها رخ داد و یا تجربه مشابه چند ماه اخیر در ایران که افزایش قیمت تخم مرغ و یا وضعیت آب آشامیدنی بهانه بروز ناآرامی­های اجتماعی شده است.

نکته اساسی اینجا است، سلامت مرکز تمام سیاست­های دنیا و در حقیقت سلامت جهانی همان نظم نوین جهانی (Global health, the new world order) است و به علت رهیافت سیستمی، هر مداخله ای که در حوزه سلامت انسان، دام، محیط زیست و امنیت و ایمنی آب و غذا انجام شود، می تواند دولت­ها را از مسند قدرت به زیر کشیده و تبعات جهان شمول داشته باشد.

تصویر زیر به طور شماتیک مجموعه عواملی را که تغییر در آن­ها سلامت انسان، دام و محیط زیست را تحت شعاع قرار می­دهد (و بالعکس)، نشان می دهد. همان طور که پیشتر عنوان شد، ساختار «یک جهان، یک سلامت»، یک نظام (System) است و هر مداخله ای در حوزه سلامت انسان، دام و محیط زیست صورت پذیرد، بازخورد آن در تمام مناسبات و ثبات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی جوامع مشاهده خواهد شد.

 

اطلاعات، ضامن قدرت و سرمایه

هیچ گربه ای محض رضای خدا موش نمی گیرد، اینکه جنگ انرژی جای خود را به جنگ سلامت می دهد، بی دلیل نیست. نظم نوین جهانی مبتنی بر سلامت، به دنبال تضمین مالکیت همان پول و قدرتی است که سال­ها در قلب جهان، خاورمیانه به دنبال آن بود با این تفاوت که این­بار تمام کشور­های دنیا می توانند منبع درآمد باشند. در این زمینه برای اولین بار سرمایه داری خلاق (Creative capitalism ) توسط بیل گیتس در اجلاس مجمع جهانی اقتصاد داووس در سال 2008 مطرح شد که اقدامات بشردوستانه از جمله تولید واکسن و دارو را در بستر تامین منافع مالی مشارکت دولتی و خصوصی (Public-private partnerships )، پایدار و ممکن می دانست. ائتلاف نوآوری برای آمادگی در برابر اپیدمی­ها (Coalition for Epidemic Preparedness Innovations, CEPI ) که در داووس 2017 پایه گذاری شد، یک نمونه مشارکت دولتی و خصوصی است که هدف آن از بین بردن اپیدمی­ها با سرعت بخشیدن به توسعه واکسن­هاست، با این تفاوت که گردش مالی سرمایه گذاری بخش خصوصی ضامن حضور بنیادهایی مانند Bill & Melinda Gates ،Rockefeller  و Wellcome Trust خواهد بود.

هم­چنین تمرکز Global Risk Forum, One Health Summit  که در سه دوره در داووس تشکیل شد، به طور ویژه بررسی ریسک­های سلامت واحد بر اقتصاد جهانی بود و کمک کرد تا تصویر درست تری از نقش اپیدمی­های بازپدید، نوپدید و زئونوز در بروز ناآرامی های اجتماعی ترسیم شود. به این ترتیب همان طور که در گزارش سالانه Global Risks Reports  مجمع جهانی اقتصاد مشاهده می شود، سهم عوامل اصلی موثر بر سلامت واحد  در ثبات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جوامع، به مراتب بیش از بیماری­های غیرواگیر و یا حتی انرژی است. لحظه ای درنگ و مقایسه با شرایط حاکم در ایران، همین طور سهم وزارت بهداشت از بودجه و تمرکز آن بر بیماری­های غیرواگیر ضروری است.

برابر گزارش سازمان جهانی بهداشت، رشد اقتصاد سلامت طی سال­های 2000 تا 2015 یعنی دقیقا دوره 15 ساله اول اهداف توسعه هزاره (Millennium Development Goals )، معادل 4 درصد و از اقتصاد جهانی که 2.8 درصد بود، بیشتر است. در سال 2015، جهان 7.3 تریلیون دلار برای سلامت خرج کرده است که معادل 10 درصد GDP  جهانی است. به بیان ساده تر، اگر سلامت، یک کشور بود، اقتصاد سلامت در مقام سوم بزرگترین اقتصاد جهان، پس از آمریکا و چین قرار می گرفت؛ شاید به این خاطر است که بانک جهانی سه ویژه نامه درباره One Health و اقتصاد آن، منتشر کرده است.

اما سوالی که مطرح می شود این است که همانند سیاست­هایی که سال­ها در خاورمیانه دنبال شده است، ابزار اصلی که بتواند ضامن استقرار و بقای قدرت در تمام کشورهای دنیا باشد تا گردش مالی سلامت حفظ شود، چیست؟

اطلاعات ضامن قدرت و قدرت ضامن سرمایه است. در سال 1851 میلادی، زمانی که خبری از مجمع جهانی یا سازمان  جهانی بهداشت (1948) و قطعا قوانین بین المللی سلامت (2005) نبود، به دنبال اپیدمی های وبا، طاعون و تب زرد، کنفرانسی با عنوان International Sanitary  برگزار شد که تداوم 14 دوره از آن تا سال 1938، در نهایت به شکل گیری سازمان جهانی بهداشت ختم شد. هدف کنفرانس­های بین المللی مذکور، قانون گذاری و اجبار کشورها به گزارش وضعیت بیماری­های واگیر و همکاری در کنترل آن­ها بود. در حقیقت دنیای آن روز همان دغدغه هایی را داشت که دنیای سال 2005 و 2014 داشت. اگرچه قوانین بین المللی سلامت که بعدها در سال 2005 بازبینی و تصویب شد و کشورها را ملزم به استقرار نظام تشخیص زودهنگام و گزارش بیماری­های گزارش کردنی نموده بود، در عمل تا پیش از سال 2015 هیچ یک از کشورهای جهان دلیلی برای پذیرش بازرسی خارجی جهت بررسی امکانات در برخورد با اپیدمی ها و استقرار نظام مراقبت سلامت واحد (One Health Surveillance System ) نداشتند، اما این اتفاق در نهایت با پرچم داری آمریکا افتاد .  دستورالعمل امنیت سلامت جهانی (Global Health Security Agenda ) که در سال 2014 با ابتکار عمل صد­درصدی آمریکا شکل گرفت، باعث شد، برنامه ارزیابی خارجی مشترک (Joint External Evaluation, JEE ) با چراغ سبز سازمان جهانی بهداشت بتواند بیش از 40 کشور را در زمانی کمتر از سه سال برای ارزیابی خارجی زیرساخت­های حوزه سلامت واحد همراه کند، آنچه در قریب به دو قرن اتفاق نیفتاده بود.

آن چیزی که در دستورالعمل امنیت سلامت جهانی دنبال می شود، همان برنامه های PREDICT ، IDENTIFY ، RESPOND  و PREVENT  آژانس­ توسعه آمریکا است که در مناطقی از جهان که پیش از این منشا بروز پندمی ها بودند (Hot Spots )، در راستای اهداف توسعه هزاره (2015-2000) اجرا شده بود و با شروع دوره جدید اهداف توسعه پایدار (The Sustainable Development Goals) یا همان سند 2030، به سایر مناطق بالاخص خاورمیانه و شمال آفریقا گسترش یافته است، با این تفاوت که در مقایسه با گذشته، بودجه های اختصاص یافته مستقیما توسط وزارت دفاع آمریکا تامین می شوند.

دیپلماسی عمومی و سلامت

اینکه چرا این اتفاق می­افتد که کشورهای جهان، اجازه می دهند یک کشور دیگر، متولی قانون گذاری بهداشت جهانی شود را باید در همان مثال پاراگراف اول مطلب حاضر یافت.

پایه گذاری نظم نوین جهانی بر محور سلامت، باعث شد تا سیاست چماق و هویج (Carrot and stick ) نیز سلامت محور باشد. دیپلماسی عمومی (Public diplomacy ) سال­ها به عنوان قدرت نرم (Soft power )، در کنار اقدامات نظامی و اقتصادی (Hard power  ابزار کنترل کشورهای کمتر توسعه یافته توسط ابرقدرت ها بوده است.

دیپلماسی علمی و سلامت (Science & health diplomacy ) و دیپلماسی واکسن (Vaccine diplomacy ) به عنوان قدرت­های هوشمند (Smart power ) قرن بیست و یکم اند که بسیاری از معادلات جهانی را تغییر داده اند. به این خاطر دامپزشکی در قرن حاضر تبدیل به اهرم قدرتمند دیپلماسی سلامت جهانی و قدرت هوشمند شده است. در قدرت هوشمند مقوله ای تحت عنوان حاکمیت قانون (The Rule of Law ) مطرح است که به دنبال ایجاد ساختاری است که UN ، WHO ، OIE  و FAO  را به عنوان ابزار قدرت هوشمند ابرقدرت ها، مسئول قانون گذاری برای مقابله با تهدیدات امنیت و صلح، تغییرات آب و هوایی، سلامت جهانی و اقدامات بشردوستانه می نماید. ابتکار عمل قدرت هوشمند بر خلاف قدرت نرم در دست ایالت متحده و انگلیس است و با وجود گستردگی طیف اثر آن، تمرکز اصلی بر کشورهایی چون ایران، چین و اسلام گراها (Islamists) است. چه بسا به این خاطر است که اوباما برای دیپلماسی واکسن، فرستاده ویژه علمی خاورمیانه و شمال آفریقا تعیین نمود و سمینارها و مطالب بسیاری درباره نحوه همکاری با ایران و کشورهای خاورمیانه از طریق دیپلماسی واکسن و سلامت وجود دارد.

با این حال در کنار عنصر هویج که بیشتر تا پیش از روی کار آمدن ترامپ دنبال می­شد، در حال حاضر تمرکز اصلی روی سیاست چماق و دستورالعمل امنیت سلامت جهانی است که به مشابه سرمایه گذاری بیل کلینتون در سال 1999، در دوره دموکرات­ها شکل گرفته است.

نتیجه گیری

به طور خلاصه، آنچه به شدت در مناسبات جهانی و سیاست­گذاری بین المللی ایران مغفول مانده است، نقش سلامت در نظم نوین جهانی و اقتصاد است. وزنه این سلامت، بیماری­های با منشاء دامی است و بازیگران اصلی آن، دامپزشکان اند. به نظر می­رسد ما دامپزشکان باید آستین همت بالا زده و در دیپلماسی جهانی مشارکت فعال داشته باشیم، ولی این مهم به جز با سیاست­گذاری شورای عالی امنیت ملی محقق نمی گردد. باید ساز و کاری اندیشید که نهادهای دامپزشکی کشور، بر اساس رفرانس­های متقن، این مهم را به سمع و نظر تصمیم گیران و سیاست­گذاران کشوری و لشکری برسانند.

 

پی نوشت: این مطلب در قالب سخنرانی پیش از این در پنل "آسیب شناسی وضعیت دامپزشکی و نقش دامپزشکان در سلامت و توسعه" بیستمین کنگره دامپزشکی ایران ارائه شده است و به پیشنهاد نشریه نسخه دامپزشکی، جهت بازنشر در اختیار نشریه قرار گرفته است.

نویسنده هیچ­گونه تعارض منافعی ندارد.

منبع: نسخه دامپزشکی

 
 
انتشار یافته: ۱
در انتظار بررسی: ۰
غیر قابل انتشار: ۰
ناشناس
|
Iran (Islamic Republic of)
|
۱۰:۲۶ - ۱۳۹۷/۰۶/۰۶
0
0
مفید و آموزنده
نظر شما
ادامه