حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: برنامههای سازمان دامپزشکی در جهتی پیش میرود که امسال شاهد انفجار آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در کشور نباشیم. این را مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماریهای طیور سازمان دامپزشکی کشور به حکیم مهر میگوید. «دکتر علیرضا اکبرشاهی» مهمترین برنامههای سازمان برای مقابله با این بیماری را تشریح میکند.
حکیم مهر: آقای دکتر، دغدغه اصلی این روزهای دفتر بهداشت و مدیریت بیماریهای طیور کشور چیست؟
طی ۲ سال گذشته خسارات قابل توجهی از محل بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان به صنعت کشور وارد شده است. در موج ۹۶ و ۹۷ نزدیک به ۲۰ میلیون پرنده تخمگذار و ۵ میلیون قطعه از سایر پرندگان اعم از مرغ مادر، طیور بومی و سایر ماکیان به این بیماری مبتلا و معدوم شدند.
سازمان دامپزشکی بهمنظور کنترل بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، بر اساس نظر مجامع ذیصلاح بینالمللی و مشاوره با این مراجع، برنامهریزی خاص خود را برای سال ۹۷ انجام داد. از آنجاکه این سازمان بهعنوان مسئول اصلی ستاد پیشگیری از آنفلوانزا به شمار میرود، برنامهریزیهای خود را در چند محور پیش برد؛ یکی از این محورها بحث ردیابی آنفلوانزا بود که برای دستیابی به آن، برنامه پایش را برای سال ۹۷ تدوین کردیم. این برنامه از ابتدای شهریور ماه انجام گرفت و نمونهها از طیور بومی و بازارچههای عرضه پرندگان زنده از ۱۲ استان پرخطر اخذ شد که نتایج آن در حال بررسی و تکمیل است. تعدادی از نمونههای باقی مانده در آزمایشگاه، کارهای نهایی خود را طی میکند و نتایج آن که مشخص شد، به شکل رسمی اعلام میشود.
از طرفی برنامه ملی کنترل آنفلوانزای فوق حاد پرندگان توسط سازمان دامپزشکی و با حضور کارشناسان خبره از استانهایی که بیشترین خطر را در آنها احساس میکردیم، تشکیل شد و این دستورالعمل برای سال ۹۷ تدوین و جهت اجرا به استانها ابلاغ شد. در حال حاضر کنترل برنامهها بر مبنای دستورالعمل جدید صورت میگیرد.
در بحث کنترل آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، سازمان دامپزشکی باید صرفا بهعنوان یک دستگاه در کنار سایر دستگاهها قرار گیرد، لذا با همکاری معاونت امور دام و دفتر طیور وزارتخانه که کارگروه مقابله با آنفلوانزا در آنجا تشکیل شده است، بحث سازماندهی طیور بومی و رنگی را در دستور کار قرار دادیم. متعاقب آن چندین جلسه کارشناسی برگزار و دستورالعمل خوبی تدوین شد. این برنامه برای استانها ارسال و نقطه نظرات مربوط به آن اخذ شد و قرار است به زودی دستورالعمل برخورد با طیور بومی و ساماندهی طیور بومی و رنگی به استانها ابلاغ شود.
حکیم مهر: جزئیات این دستورالعمل چیست؟
خلاصه دستورالعمل این است که با توجه به اینکه در روستاها طیور بومی و رنگی بهعنوان ذخایر ژنتیکی مورد نیاز هستند، قرار بر این شد که در بحث پرورش طیور بومی و رنگی، مشابه پرورش واحدهای صنعتی اقدام شود. یعنی همچنان که ما واحد اجداد صنعتی داریم، واحدهای اجداد رنگی هم به صورت صنعتی داشته باشیم. برای کارخانههای جوجه کشی نیز به همین شکل اقدام میشود. یعنی کل آن سیستمی که امروز در بخش واحدهای صنعتی پیاده شده و از ابتدای کار تا انتهای آن را میدانیم و برای ما قابل رصد و ردیابی است، در بحث طیور بومی و رنگی نیز داشته باشیم تا این بخش هم ساماندهی و مکانیزه شود تا دیگر هر کس نتواند طیور بومی را به هر روشی که میخواهد، پرورش دهد.
حکیم مهر: اما در بعضی جاها مثل ورامین پرورش طیور بومی خیلی شدید است که بعضا غیرمجاز هم هستند.
البته این یکی از مشکلاتی است که وجود دارد؛ این بخشها باید با همکاری معاونت امور دام، به صورت ویژه مورد بررسی قرار گیرند.
حکیم مهر: نظارت بر این واحدهای غیرمجاز چگونه صورت میگیرد؟
نظارتبر واحدهای غیر مجاز طبق دستورالعمل اجرایی، برعهده دفتر طیور وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفته و سازمان دامپزشکی هم بهعنوان دستگاه متولی و همکار دستورالعمل آن را تدوین کرده است.
واحدهای غیر مجاز به دو دسته تقسیم میشوند؛ دسته اول آنهایی هستند که هیچ پروانهای نداشته و کاملا غیر مجاز هستند و طبق دستورالعمل جدید، بحث تعطیلی این کارگاهها یا تغییر کاربری آنها مطرح است. دسته دوم واحدهایی هستند که علیرغم دارا بودن پروانه، اما به صورت غیر مجاز مبادرت به جوجهریزی میکنند. امروز برنامهریزیهایی برای حل این معضل صورت گرفته است. طبق دستورالعمل جدید که پیشنویس آن هم به استانها ابلاغ شده، بحث ساماندهی پرورش غیر مجاز که یکی از پاشنههای آشیل ما در صنعت پرورش است و هر آن ممکن است باعث بروز و گسترش آنفلوانزای فوق حاد پرندگان شود، در دستور کار قرار گرفته است.
حکیم مهر: بحث امنیت زیستی چه جایگاهی در برنامههای شما داشته است؟
یکی از مواردی که در بحث کنترل آنفلوانزا بسیار مهم است، بحث امنیت زیستی واحدهاست. متاسفانه خیلی از واحدهای تخمگذار و پولت ما به دلیل دارا بودن یک ساختار فرسوده، فاقد شرایط امنیت زیستی لازم از جمله حصارکشی، قرنطینه و ... هستند. طی ۲ سال اخیر واحدهای ما آسیبهای زیادی از این محل خوردهاند. البته طبق توافقی که با همکاری اتحادیه مرکزی مرغ تخمگذار، معاونت امور دام و دفتر طیور وزارتخانه داشتیم، مقرر شد که کمیته ممیزی امنیت زیستی در استانها با حضور کارشناس دامپزشکی، کارشناس اتحادیه، کارشناس دفتر طیور وزارتخانه و سازمانهای جهاد کشاورزی استانها تشکیل شود.
یک چک لیست با همکاری همه این اعضا تدوین شده و نقطه نظرات تولید کننده، متولی بهداشت و متولی تولید در آن لحاظ شده است. هر واحدی که متقاضی پرورش است، حتما باید مورد بازدید و تایید کمیته ممیزی مبنیبر دارا بودن شرایط امنیت زیستی از لحاظ پرورش مطابق چک لیست قرار بگیرد. بعد از اینکه اجازه فعالیت توسط این کمیته صادر شد، واحد میتواند مبادرت به فعالیت کند. البته تعدادی از واحدهای ما نتوانستند در این نوبت، بحث امنیت زیستی را اجرا کنند و مبادرت به جوجهریزی غیر مجاز کردند که در حال پیگیری آنها هستیم. در بعضی استانها مثل قزوین و قم هم این بحث خیلی خوب اجرا شد و واحدها از نظر اصول ساختار امنیت زیستی به درجه قابل قبولی رسیدند.
در کنار همه این قضایا با همکاری دفتر طیور وزارتخانه، تراکم صنعت طیور تخم گذار را از این ۱۲ استان کاهش میدهیم و آنها را به مناطق کم خطر منتقل میکنیم. امروز استانهایی مانند آذربایجان شرقی، قزوین، تهران، قم و البرز با کمترین ظرفیت کار میکنند. بعضی از استانها با یک سوم و بعضی با نصف ظرفیت کار میکنند اما باز هم آمار کشور از نظر حجم پرنده در قفس و پرنده تخمگذار نسبت به سال گذشته بیشتر است که این نشان میدهد مطابق برنامهریزیها پیش رفتهایم. ما به نحوی رفتار کردیم که اگر قرار است در موج ۹۷ و ۹۸ اتفاقی بیفتد، کمترین خسارت را ببینیم و بتوانیم صنعت را در استانهایی که کمترین میزان خطر را دارند حفظ کنیم.
حکیم مهر: آخرین وضعیتهای مربوط به واکسن چگونه است؟
از آنجاکه برنامه واکسیناسیون با نظر کمیته مشورتی و کمیته فنی ستاد، مصوب شد، ۱۰ میلیون دوز واکسن از کشور مکزیک وارد شد که البته اصل آن متعلق به یک شرکت آلمانی بود. این تعداد را در فاز اول برای ۴ میلیون پرنده مصرف کردیم و واکسنهای نوبت دوم و سوم نیز در حال ادامه است.
حکیم مهر: آیا نگرانیها از بابت ترخیص واکسنها از گمرک همچنان ادامه دارد؟
عدم ترخیص مربوط به واکسن سری دوم H5N3 بود که قرار بود از کشور آمریکا وارد شود. خوشبختانه آن محموله از گمرک ترخیص شد و برنامهریزی مصرف آن را در استانهای اصفهان، قم، تهران، البرز، قزوین و آذربایجان شرقی قرار دادیم. اولویت ما نیز مزارع مرغ مادر تخمگذار بود و اکثر مرغ مادر تخم گذار در این استانها تحت پوشش قرار گرفتند. مابقی واکسنها نیز در بین این ۶ استان تقسیم شده و برای مصرف رفته است. درواقع این واکسن ۲ دوزی است و طی ۲ نوبت مصرف میشود. برنامهریزیهای لازم برای واردات ۱۰ میلیون دوز دیگر هم انجام شده و چند روز دیگر به دست ما میرسد که آن را برای پوشش استانهای پرخطر کنار گذاشتهایم.
حکیم مهر: برنامهای برای حمایت از تولید داخلی واکسن ندارید؟
چرا. اتفاقا پیگیری فرایند تولید واکسن در داخل کشور را کاملا در برنامه قرار دادهایم. امیدواریم مطابق برنامهریزیها و قول شرکتها و همچنین برنامههای مشاورین داخلی ما که در خارج از کشور هستند، بتوانیم ظرف ۶ ماه آینده تولید واکسن در داخل را داشته باشیم. اگر این اتفاق بیفتد میتوانیم واکسنی را که مربوط به سویه خودمان در داخل کشور است، به راحتی مصرف کنیم و به سمتی برویم که میزان بیماری را طی موج ۹۷ و ۹۸ کاهش دهیم.
حکیم مهر: چقدر این ادعا را قبول دارید که امسال موج انفجاری بیماری آنفلوانزا را نخواهیم داشت؟
ما بر اساس روند خود ویروس، اقدامات انجام شده از جمله بحث تقویت امنیت زیستی، ساختار و ساماندهی حمل و نقل و ساماندهی طیور بومی و غیر مجاز، برنامه واکسیناسیون و برنامه ویروس، امیدواریم که امسال طبق برنامهریزیهای انجام شده مشابه سالهای گذشته موج انفجار شدید را نداشته باشیم. البته شاید مسائلی خارج از این برنامهها پیش بیاید، اما برنامهریزیها، شواهد و مطالعات نشان میدهد که نباید به اندازه سال گذشته نگران موجهای شدید باشیم. البته تلفات و معدومسازی خواهیم داشت اما مشابه سال گذشته که شاهد ۲۵ میلیون معدومی بودیم، نخواهد شد، چون بحث واکسیناسیون را در استانهای پرخطر به صورت هدفمند اجرا کردیم تا گلههای بزرگ ما حفظ شود؛ صنعت را پخش کردیم و میزان تراکم کم شده است.
یکی از عمدهترین دلایل درگیریهای ما تراکم بالا در مزارع استانهای پرخطر بود؛ به شکلی که با ورود یک ویروس به منطقه بیماری به شکل زنجیروار گسترش پیدا میکرد. امسال با توجه به توزیعی که داشتیم و واحدهای تخمگذار را به استانهای کم خطر منتقل کردیم، انتظار داریم که بیماری کمتری داشته باشیم.
یکی از کانالهای دیگر برای ورود احتمالی سویههای جدید پرندگان مهاجر هستند که برای کنترل آن، برنامه پایش و رصد را در ۶۲۰ نقطه به عنوان پنجره ورود ویروس در واحدهای صنعتی اطراف مناطق و روستاها اجرایی کردیم. مصادیق این برنامه آموزش و اطلاعرسانی به اهالی روستاها و همچنین اجرای برنامه پایش در واحدهای صنعتی و بومی همزمان با مهاجرت پرندگان مهاجر به آن مناطق است که اگر مشابه بهمن سال گذشته، سویه H5N6 وارد بوجاق استان گیلان شد بتوانیم ویروس را در همان لحظه در همان محل ورود خفه کنیم و اجازه ندهیم گسترش پیدا کند.
حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.