سیستم اطلاعات جغرافیایی بیماری های دامی و سرنوشتش
دکتر وحید عطارد
پیشرفت های روز افزون بشر در زمینه تكنولوژی و جمع آوری اطلاعات، موجبات ایجاد حجم عظیمی از داده ها را فراهم نموده است كه نیازمند پردازش، و تجزیه و تحلیل برای ایجاد اطلاعات می باشد؛ اطلاعاتی كه می تواند به قول «برتراند راسل» فیلسوف معاصر انگلیسی بسیاری از مشكلاتی را كه بشر امروزی با آن روبروست حل كند و یا به عبارتی دیگر مرهمی بر زخمهایش باشد. در این ارتباط سیستم های اطلاعات جغرافیایی با تاریخچه بشر از زمانی كه بر دیوار غارها راهها را نقاشی كرده است، عجین بوده و از آنجا كه جغرافیا نه فقط به معنای آب و هوا و كوهها و رودخانه هاست كه كل محیط زندگی را تشكیل می دهد و هر پدیده ای متاثر از تاثیرات محیطی است، توجیه وقوع پدیده ها بدون در نظر گرفتن این تاثیرات نتیجه ای قابل قبول بدست نخواهد داد.
شكی نیست كه مجموعه داده هاست كه حقایق را می توانند بیان كنند. در وهله نخست اگر تعداد این داده ها كم باشد، به راحتی با امكانات ساده قابلیت پردازش و تجزیه و تحلیل دارد ولی اگر این حجم اطلاعات از حدی بیشتر شود عملاً امكان تجزیه و تحلیل آنها با امكانات ساده امكان پذیر نیست. در این میان بیماری ها و اطلاعات مربوط به آنها از آنجا كه موجبات خسارات اقتصادی و جانی را ایجاد می نمایند، اهمیت ویژه ای در زندگی بشر بازی می كنند. شیوه های مدرن برخورد با بیماری ها مشتمل بر فرآیندها و مراحلی است كه می تواند منجر به ایجاد داده های زیاد گردد و اهمیت مراقبت بیماریها به عنوان تنها سامانه پیگیری مستمر پدیده ها بخصوص بیماریها برای كنترل و ریشه كنی آنها غیرقابل انكار است.
در این ارتباط سامانه های اطلاعات جغرافیایی بعنوان پایگاه داده های ویژه و تخصصی برای جمع آوری، ذخیره سازی، بازیابی و تجزیه و تحلیل داده هایی كه دارای مختصات جغرافیایی هستند، ابزاری توانمند و كارآمد برای تصمیم گیری است و در عرصه های مختلف مدیریتی، برنامه ریزی، مطالعاتی و تحقیقیاتی از اهمیت زیادی برخوردار و نقش ارزشمندی را بازی می كند. به همین جهت سعی گردید این سامانه در سازمان دامپزشكی كشور برای افزایش توان كنترل و ریشه كنی بیماریها مورد استفاده قرار گیرد.
زمانی جان اسنو (John Snow) توانست موضوع وقوع بیماری وبا در شهر لندن را با استفاده از نمایش نقاط روی نقشه که نمایشگر محل وقوع موارد بیماری بود نمایش دهد و به این طریق منبع اصلی بیماری را مشخص نماید: پمپ آبی آلوده در قلب کانون های وبا.
مدت زمان زیادی از استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی در مطالعه و کنترل و ریشه کنی بیماریها بخصوص بیماریهای دامی نمی گذرد و سیستم های طراحی شده در این زمینه بسیار جوانند و در این میان طراحی سیستم اطلاعات جغرافیایی بیماریهای دامی کشور که از سال 1381 شروع شد، از پیشرفته ترین و مدرن ترین و پیشروترین این سیستم ها بود.
مثلت اپیدمیولوژی را تحقیقا همگی به خاطر دارند؛ مثلثی که وابستگی عامل بیماری، میزبان و محیط را به یکدیگر نشان می دهد:
مثلث اپیدمیولوژی نشانگر آن است که با وجود عامل بیماری و میزبان مرتبط و شرایط محیطی مناسب، بیماری وقوع خواهد یافت. بنابراین با ثبت داده های مربوط به بیماری و میزبان و شرایط محیطی، امکان تجزیه و تحلیل بیماری و تبعات ان میسر است و این خلاصه منجر به حدود ده سال مطالعه و برنامه ریزی و اجرای سیستم با ثبت مشخصات جغرافیایی مکان ها با استفاده از سامانه موقعیت یاب ماهواره ای (GPS) بیش از 100 هزار واحد اپیدمیولوژی گردید. در علم کنترل و پیشگیری بیماریها موردکاوی در نظر گرفته نمی شود و مقیاس واحد مد نظر است و در اجرای این سیستم با توجه به شرایط موجود به شرح زیر تعریف گردید که با توجه به تعریف، واحدهای گاوداری گوشتی و شیری و روستاها و گوسفند داری های و مکان جغرافیای عشایر اساس آنالیز محیطی و یا مکانی را تشکیل دادند (spatial analysis).
«واحد اپیدمیولوژی عبارت است از گروهی حیوان که در یک مکان جغرافیایی خاص نگهداری می شوند، به طوری که حداکثر تماس مستقیم بین آنها برقرار و خطر انتقال بیماری بین آنها زیاد می باشد»
کوشش ها به نتیجه رسید و نتایج اولیه بسیار چشمگیر بخصوص در زمینه Flashboard که چنانچه موردی از یک بیماری گزارش می گردید، با عنایت به مدت زمان لازم برای پیگیری بصورت فلشینگ یا چشمک زدن محل وقوع بیماری نمایش داده می شد که اهمیت ویژه ای در رفتار متخصص با بیماری داشت و او را متوجه اهمیت وقوع بیماری می نمود. به منظور روشن شدن موضوع چند نمونه از نتایج حاصل در مورد یکی از بیماری ها نشان داده می شود.
تصویر 1- ساختار سامانه اطلاعات جغرافیایی بیماریهای دامی کشور
نقشه 2- استانها و توزیع واحدهای اپیدمیولوژی در کشور
همانطور که ملاحظه می شود، امکان تهیه نقشه های متعدد و زنده به دلیل داشتن مختصات مکانی حقیقی و ارایه نتایج بوسیله نمودار و جداول توسط سیستم اطلاعات جغرافیایی به سهولت فراهم می گردد و محقق و متخصصان کنترل و ریشه کنی بیماری را برای رسیدن به هدف غایی در کوتاه مدت کمک می نماید. شرح و تقسیر این نقشه ها در این مختصر امکان پذیر نیست، اما هر کدام نشان دهنده وضعیت درست بیماری و راهنمای واقعی توزیع و گسترش و روش کنترل بیماری خواهند بود.
وضعیت به همین شکل باقی نماند؛ تا زمانی که نگارنده، طراح و تدوین گر سیستم، کاربری آن را به عهده داشتم، همراه با همکاران گرامی اقدام به ایجاد نقشه ها و نمودارها و جداول متعدد می گردید و استان ها نیز موطف به اجرای همین روش و نتیجه گیری و تفسیر نتایج بودند که همه گزارشات توسط اینجانب تاکنون حفظ و حراست گردیده است. به دلایل نامعلوم و البته مانند همیشه معلوم با تغییر محل خدمت نگارنده وضعیت سیستم نیز تحول اساسی به سوی نابودی گرفت و کسانی که نمی دانستند چگونه از این سیستم بهره برداری کنند، مسئولیت سیستمی را به عهده گرفتند که از آن بهره ای نبرده بودند، در تخریب آن کوشیدند و هم اکنون جز گورستانی برای داده ها، استفاده دیگری از آن نمی گردد که جای بسی تاسف است که آن همه سعی و کوشش و توانایی علمی، به یکباره به دست نابلدان به نابودی کشیده شد.
و این پایان ماجرا نیست؛ هر اقدامی متاسفانه توسط کسانی که نمی دانند و نمی توانند و به نظر اینجانب به حقارت علمی مبتلا هستند، در هر زمانی به همین روز دچار خواهد شد؛ مگر آنکه ارزش های علمی جایگاه خود را بیابند و از دسترس این گونه افراد خارج شود.
جناب دکتر مقصر شماهم هستید در کنار کارهای بسیار ارزنده ای که انجان دادید، اما نیرو و کارشناس مجرب و خبره ای برای تداوم کاری خود شناسایی و تربیت نکردید. به شکلی که حداقل بنده حقیر این تصور را دارم که در سازمان دامپزشکی بعضی ها میخواهند علی رغم بهره گیری از زمان و امکانات دولتی،تولید علمشون انحصاری باشه. مثل سیستم های نرم افزاری قرنطینه. البته با قدردانی هایی که سازمان از کارشناسان خبره خود انجام میده شاید حق داشته باشند. 
| بااحترام : ضمن انکه بر تقصیرات خود معترفم و از خداوند می خواهم بر بنده ببخشاید ..اما همکاران بسیار مجرب و خبره ای در این راه اموزش داده شدند و همکاری بسیار خوبی داشته اند و همانطور که بیان کردم تمام گزارشات استانها را حفظ کرده ام .. متاسفانه از این همکاران ارجمند هم استفاده ای نشده است ... مطالب جالبی بود ، منتظر جوابیه دفتر فن آوری اطلاعات و ارتباطات سازمان که مسئولیت سامانه های سازمان را برعهده گرفته هستیم ، شاید حرفی برای گفتن داشته باشن 
چیزی که عیان هست چه حاجت به بیان است.متاسفانه شما ....................بنابراین هدف از انتشار این مطلب چیست؟؟؟ | همکار گرامی :هدف بیان واقعیتها و بیان انکه اگر کاری انجام میشود باید در حفظ ان کوشید نه در تخریب ان .... چه بهتر که همه حقایق را بیان کنند ... روزی زسر سنگ عقابی به هوا خواست با تقدیم احترام خدمت دکتر عطارد عزیز
آقای دکتر عطارد همه جا خودتان را طراح و تدوینگر سیستم معرفی کردید اما ایکاش از سایر همکارانتان هم نامی می بردید، بر هیچکس پوشیده نیست که آقایان دکترحسن ویشته ، دکتر ناصر رسولی و دکتر صمد بختیاری نیز در طراحی و راه اندازی سیستم نقش بسزایی داشتند، جانب انصاف را رعایت کنید. | آفت مدیریت کشور ما شخص محوری است! | ضمن تشکر از همکاری کلیه کسانی که در این راه همگام با اینجانب بوده اند مقصود از نگارش تشکر و قدرانی از کسی نیست حتی خود اینجانب . تنها نگاهی است یه سیستمی که می توانست مشکلات را به سادگی حل کند .. اما از یکی از اقایان که در از بین بردن سیستم فعالانه مشارکت داشتند تشکر و قدردانی می کنم و نیازی به بردن نامشان نیست .... سيستم خوبي است اما نظارت درستي بر ان نيست متاسفانه هفتاد درصد آمار ها كذب است و واكسن دور ريخته ميشود و امارش رد ميشود | اداره مبارزه استان از شهرستانها آمار میخواد کیفیت براش مهم نیست دهن دامدار را هم با سم یا آلبندازول رایگان باید بست | در حال حاضر سیستمی نیست که سیستم دارای تعریفی است علمی . تنها روش ثبت گزارشات دستی به دیجیتال است ... و انهم ........... نرم افزار سابق user friendly نبود و کارکردن با آن سخت بود. | با احترام : خوشحال خواهم شد چنانچه نقشه neighborhood analysis را با سیستم جدید تهیه و ارسال فرمایید ... 
جناب عطارد ای کاش حکیم مهر کامنت بنده را سانسور نمیکرد.میدیدم پاسخ شما رو. خانه از پای بست ویران است خواجه در بند نقش ایوان است 
سلام جناب آقای دکتر عطارد گرامی با سلام آقای دکتر زحمات و تلاشهای جنابعالی در راه اندازی و گسترش سیستم gisبرکسی پوشیده نیست از خداوند متعال سلامتی و عزت برای شما خواستارم تغییرات مدیریتی و سیستم ارتقاء مدیران در سازمان خنده دار است در سیستمی که دامپزشکان زیردست کاردان های دامپزشکی و مهندسین کشاورزی فعالیت میکنند داشتن جایگاه علمی و خلاقیت و نوآوری مفهومی ندارد با سلام و احترام به تمامی دوستان آنانی که منت گذاشته نوشته ها را می خوانند و نقد می کنند و خرده میگیرند و آنانی که به این حقیر عنایتی دارند و پاسخ محبتشان با بضاعت مزجات من ممکن نیست. برای استانهایی متاسفم که شان و منزلت فن آوری اطلاعات و سیستم gis را خیلی پایین آورده اند و از یک کارشناس ...... غیر مرتبط در تجزیه و تحلیل داده ها استفاده می کنند دکتر رامین آقای دکتر عطارد بزرگوار! لوب کلام این است که امروز در ادارات کل و در مرکز کسی که بتواند این" داده ها" را تبدیل به "اطلاعات" سپس تبدیل به" دانش " بنماید وجود ندارد . یعنی "آمارشناس" نداریم. در چارت های سازمانی چند صد نفری ادارات کل و سازمان مرکزی حتی یک نفر هم دیده نشده است. دکتر عطارد بعضی افراد ........................ 
جناب عطارد شما کاملا فعالیت های صورت گرفته در خصوص پایش بیماری ها در قالب برنامه gis را تحریف کرده اید البته با جهت گیری های خاص. .............................. در مجموع ما همکاران غیر بازنشسته برای ریاست و شرایط فعلی سازمان دامپزشکی ارزوی توفیق داریم و در این راستا تلاش می کنیم سیستم gis هنوز هم روشن و در حال حرکت است . منتها سرعت دهی و جهت دهی لازم دارد با دید بهتر.و البته نتیجه دهی. با سلام و با تشکر از دکتر عطارد عزیز. کاملا اشتباه است که فکر کنیم سیستم گزارش دهی بیماری ها از بین رفته است. اتفاقا سیستم از نظر نرم افزاری اکنون به بلوغ رسیده است و استفاده از آن آسانتر و تجزیه و تحلیل داده های آن راحتر شده است. اما مثل همیشه کسی برای تجزیه و تحلیل داده های آن و کاربرد عملی آن وجود ندارد. اسم سیستم را هم باید عوض کنیم و مانند بیشتر کشورها ازنام "سامانه ملی گزارش بیماری های دامی" برای آن استفاده کنیم. نام فعلی یعنی جی.آی.اس. کهنه و بسیار قدیمی است و معنی ندارد. | سامانه ملی گزارش بیماریهای دامی با سامانه اطلاعات جغرافیایی بیماریها کاملا متفاوت است . حذف اطلاعات حغرافیایی به معنی حذف محیط از مثلث اپیدمیولوژی است .. گزارش گیری بیماریها جزیی از سامانه اطلاعات حغرافیایی است . جی آی اس بسیار جوان است بر خلاف تصور . | بد نیست یادی کنیم از اقای دکتر کاظمی که مدتی مدیریت بررسی بیماریها را داشتند . ایشان دستور داده بودند فرمهای دستی را وارد کامپیوتر کنند .. باید از زحمات خانم منیژه محمدی و اقای دکتر دورودی نیز قدردانی شود که با نرم افزار اکسل فایلی را درست کرده بودند که منهم انرا در اختیار دارم و فرمهای بیماری دریافت شده از استانها را دیگر وارد دفتر نمی کردند و به این نرم افزار انتقال می دادنند .. سیستم فعلی همین است نه سیستم اطلاعات جغرافیایی بیماریهای دامی . اشتباه نکنید .تفاوت بین این دو سیستم از زمین است تا اسمان. سلام. سامانه گزارش گیری از بیماری ها در همه کشورهای پیشرفته وجود دارد و در آن کشورها پزشکان و دامپزشکان بخش خصوصی نیز به این گزارشات دسترسی دارند و می توانند از اطلاعات مربوطه در انجام وظایف خود سود ببرند. اما دریغ از حتی یک گزارش که ما در بخش خصوصی از این سیستم اطلاعات جغرافیایی در طول 17 سال دریافت کرده باشیم! اینهمه گزارش که می گویند کجاست؟ برای چه پیش خود نگه داشته اند؟ | نکران نباشید ... گزارشی وجود ندارد که در اختیار کسی گذاشته شود .. اینهمه نیست ... دکتر عطارد گرامی آیا توجه دارید که یک دست صدا ندارد !!؟؟ البته اطلاع رسانی و حتی افشاگری به نوبه خود دارای ارزش و اهمیت می باشد اما طبعا" هدف اصلی در همه این اقدامات ، رسیدن به نتیجه مفید و عملی است . سامانه ای که هم اکنون در حال استفاده است نیز از نرم افزار جی.آی.اس. استفاده می کند و خیلی پیشرفته تر از نرم افزاری است که قبلا استفاده می شد. اما اسم جی.آی.اس. بی مسما است و باید اسمی استفاده شود که به دامپزشکی نیز ارتباط داشته باشد. در ضمن در بیشتر کشورها ی پیشرفته نیز همین است. تاکید نادرست و عدم توجه به نظرات دیگران از دلایل شکست سیستم قبلی بود. 
