گفت‌وگوی حکیم مهر با «دکتر عباسعلی‌ مطلبی» به بهانه یکصد سالگی تاسیس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور

 

حکیم مهر: عمر تاسیس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور به عدد ۱۰۰ سال رسید و به همین مناسبت بود که چند روز پیش مراسم نکوداشتی با حضور مسئولان، محققان، اساتید و علاقه‌مندان به حوزه پژوهش در عرصه‌های مختلف علوم شیلاتی در سالن فجر سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی برگزار شد.

بنابه گفته کارشناسان، قدمت تاریخی صید و صیادی در دریای خزر و سابقه تحقیقات شیلات به بیش از ۱۱۷ سال پیش بازمی‌گردد، ولی نخستین ایستگاه تحقیقاتی به‌عنوان لابراتوار ماهی‌شناسی در سال ۱۲۹۷ تاسیس شد.

با نگاهی بر تاریخچه مدیریتی این موسسه تحقیقاتی، نام «دکتر عباسعلی مطلبی» رئیس اسبق سازمان دامپزشکی کشور، به‌عنوان یکی از مدیران موفق موسسه خودنمایی می‌کند. وی به مدت ۸ سال و چند ماه و بین سال‌های ۸۴ تا ۹۲ رئیس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور بوده است.

وی در گفت‌وگو با پایگاه خبری تحلیلی حکیم مهر، با بیان اینکه موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور یکی از موسسات زیرمجموعه سازمان تحقیقات و آموزش و ترویج کشاورزی است که بر اساس قانون حفاظت از منابع و ذخایر آبزی کشور به عنوان موثرترین مجموعه و با وظایف حاکمیتی یکی از اساسی ترین ارکان توسعه پایدار شیلاتی کشور در حوزه آبزی پروری و حفاظت از منابع شیلاتی و ذخایر آبزیان، سازمان شیلات ایران و سازمان دامپزشکی در حوزه بهداشت آبزیان را عهده‌دار است، می‌گوید: «این موسسه بر اساس وظایف قانونی پیش‌بینی شده در قانون انجام وظیفه می‌کند و رویکردهای جدید آن با رعایت اختیارات قانونی  و ماموریت های حوزه علوم، تحقیقات و فنآوری و رسالت‌های بخش کشاورزی در زیر بخش شیلات به تایید شورای گسترش آموزش عالی کشور رسیده و توسط هیات امنا اداره می‌شود؛ در شرایط حاضر ریاست هیات امناء موسسه بر عهده معاون وزیر و رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی است.»

مطلبی با تاکید بر اینکه موسسه مسئولیت‌های مهمی از جمله حفاظت و بررسی وضعیت ذخایر آبزیان در آب‌های داخلی، ساحلی و آب‌های مشترک را عهده‌دار است، ادامه می‌دهد: «مسئولیت حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی به معنای مطالعه و بررسی وضعیت ذخایر و تعیین میزان مجاز برداشت از ذخایر و ظرفیت‌ها بر عهده موسسه است. از طرفی تحقیق و بررسی در روش‌ها و تکنیک‌های مربوط به صید، تجهیز، پرورش، تغذیه، بهداشت و بیماری‌های آبزیان از جمله میگو، ماهی، سخت‌پوستان و خارتنان و جلبک‌ها و گیاهان دریایی از سوی موسسه صورت می‌گیرد.»

وی با بیان اینکه فرهنگ‌سازی و تنوع محصولات شیلاتی نیز جزء ‌مسئولیت‌های موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور است، تصریح می‌کند: «این موسسه با ماموریت‌ها و مسئولیت‌های نوعا حاکمیتی و تحقیقات کاربردی در خدمت شیلات کشور است تا بسترسازی، فراهم‌سازی و امکان توسعه پایدار شیلات را فراهم کند. این مسئولیت‌ها در حال حاضر نیز با جدیت پی گرفته می‌شود و بخشی از منابع آن از طریق دولت و بخش دیگر از طریق تولید و واگذاری دانش فنی به بخش‌های خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان در اختیار موسسه قرار می‌گیرد.»

مطلبی با یادآوری اینکه موسسات زیادی در حوزه کشاورزی فعالیت می‌کنند، خاطرنشان می‌کند: «فعالیت‌های شیلاتی کشور با فعالیت‌های تحقیقاتی آغاز شده است. تا سال ۱۳۸۰ موسسه تحقیقات و آموزش شیلات ایران زیر مجموعه سازمان شیلات ایران فعالیت می کرد تا اینکه با مصوبه شورای عالی اداری، تمامی واحدهای پژوهشی و آموزشی بخش کشاورزی از سایر حوزه ها و سازمان‌ها منفک و در سازمات تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی تجمیع و ادغام گردیدند و متعاقب آن آموزش شیلات از موسسه تفکیک و به حوزه معاونت آموزش سازمات تات پیوست و موسسه در سال‌های بعد با تصویب شورای گسترش آموزش عالی به موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور تغییر نام داد، به نحوی که آموزش از موسسه تحقیقات شیلات جدا شده و نام آن نیز به موسسه تحقیقات علوم شیلاتی تبدیل می‌شود.»

وی یکی از قابلیت‌های بزرگ موسسه را در این می‌داند که در طول سال‌های متمادی محققین زیادی در حوزه شیلات تحقیق کردند، در حالی که هنوز دانشگاه‌های ما شکل نگرفته بودند و هنوز ما فارغ‌التحصیلی در رشته شیلات در کشور نداشتیم و فارغ‌التحصیلانی که از کشورهای خارجی آمده بوند، پایه کار را تشکیل داده بودند.

از نظر مطلبی، موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور علاوه بر اینکه مسئولیت‌های گسترده‌ای را در ابعاد مختلف انجام می‌دهد، به جایی می‌رسد که دوره‌های دکترای پژوهش‌محور را اجرا می‌کند. که تا کنون در 5 رشته تخصصی شیلات و بهداشت و بیماری‌های آبزیان نزدیک 45 نفر دانشجوی پژوهش‌محور از طریق وزارت علوم جذب و تعداد زیادی از آنها تاکنون فارغ‌التحصیل شده‌اند.

وی به ۴۰ سالگی انقلاب اسلامی اشاره و خاطرنشان می‌کند: «در این مدت شکوفایی فوق‌العاده‌ای در مجموعه حوزه شیلات اتفاق افتاده است، کمااینکه در سال‌های ۶۵ و ۶۶ به فرمان حضرت امام شیلات از بخش وزارت کشاورزی منفک و با هدف افزایش تولید در حوزه آبزی‌پروری به وزارت جهاد سازندگی آن زمان واگذار می‌شود. با این اقدام، فعالیت‌های شیلات چند برابر و بحث‌های آبزی پروری در آب‌های داخلی مطرح می‌شود.»

مطلبی با بیان اینکه ۸ سال و چند ماه مسئولیت موسسه تحقیقاتی علوم شیلاتی کشور بر عهده بنده بوده است، می‌افزاید: «از نظر من آن دوره، دوره تحول و دگرگونی در ماموریت‌های حوزه شیلات بوده است، کمااینکه فناوری‌های جدید، تولید دانش فنی و انتقال آن از ناحیه موسسه به بخش‌های غیر دولتی و به سمت داخل کشور انجام شد.»

وی می‌گوید: «بحث‌هایی مثل تکثیر و پرورش سایر آبزیان نظیر خیار دریایی یا صدف مرواریدساز مقولاتی بود که نیاز به معلومات گسترده‌تری داشت که ما به خوبی موفق شدیم به علم و معلومات آن دسترسی پیدا کنیم. از طرفی تحولات زیادی در بحث تولید میگو داشتیم و برای کشور به منزله یک ورود جدیدی به این بحث در کنار سایر کشورها بود. فعالیت‌های ما آن‌قدر چشمگیر بوده که مسئولیت کمیته شیلاتی سازمان خوار و بار کشاورزی جهانی فائو به ایران واگذار شد و نماینده موسسه شیلات این مسئولیت را به عهده گرفت و روابط خوبی را شکل داد. علاوه برآن با توسعه ارتباطات بین المللی و حضور فعال در سازمان‌های تخصصی بین المللی و همکاریهای دوجانبه و چند جانبه با کشورها و پروژه‌ها مشترک در حوزه دریای خزر و حوزه خلیج فارس شکل گرفت و پروژه‌ها تعریف شد، که منابع ارزی قابل چشمگیری نصیب موسسه کرد.»

مطلبی با تاکید بر اینکه رویکرد اصلی کشور توسعه پژوهش بوده است، تصریح می‌کند: «وقتی بحث دانش‌بنیان را مطرح می‌کنیم، آثار آن را نیز در این حوزه می‌بینیم. حوزه شیلات جدید و وابستگی آن در مقایسه با دام و طیور کمتر است، لذا می‌توانیم منابع آبی بسیار زیادی که در کشور بوده و از این ظرفیت‌ها استفاده نشده است را به کار بیندازیم و از شکل‌های جدید مثل پرورش‌های فوق متراکم، متراکم  و نیمه متراکم، سیستم‌های بسته گلخانه‌ای و پرورش در قفس در دریا که این روزها مطرح می‌شود، استفاده بهتری کنیم.»

وی ادامه می‌دهد: «موسسه ماموریت خود را به حدی مطلوب طی کرده که در چندین نوبت به دلیل رویکردهای کاربردی و اثرگذار بر اساس ارزشیابی‌هایی که با مقررات وزارت علوم انجام می‌شود، به عنوان موسسه پژوهشی نمونه در بین دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی کشور مطرح و معرفی می‌شود. بنابراین موسسه مثال خوبی است که می‌تواند این سوال را که آیا تحقیقات در توسعه پایدار اثرگذار است یا خیر؟ پاسخ مثبت دهد.»

وی در ادامه به پاره‌ای از عملکردهای شاخص موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور که در دوره مسئولیت خویش تکمیل، شروع و یا خاتمه پیدا کرده است اشاره می‌کند و همگی آنها را مدیون فعالیت‌های شبانه‌روزی، جهادی و گمنام همکاران خود در شرایط سخت کاری در سواحل دریاهای جنوب و شمال و آب‌های داخلی می‌داند.

عملکرد شاخص در طول مدیریت دکتر عباسعلی مطلبی (1392 – 1384) در موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور به شرح زیر است:

 - دستیابی به بیوتکنیک تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری (ازون برون، شیپ، فیل ماهی، تاس ماهی ایرانی) و گونه بستر از ترکیب آمیخته‌گری گونه استرلیاد مجارستان و فیل‌ماهی ایرانی و معرفی به صنعت آبزی پروری کشور

 - دستیابی به بیوتکنیک آبزیان دریایی (صبیتی، شانک، هامور، حلوا) تکثیر، پرورش، تغذیه، بیماری و معرفی به صنعت آبزیان جهت تکثیر و رهاسازی در دریا به‌عنوان گونه‌های مناسب قفس و پرورش در استخرهای پرورشی

 - دستیابی به بیوتکنیک تکثیر و پرورش گونه‌های آب شیرین (باربوس ماهیان) شامل بنی، قطان و... به صنعت آبزی پروری

 - واردات و بومی‌سازی ۳ گونه کپور ماهیان هندی به کشور، ایجاد والدین و مولد سازی، تکثیر و معرفی به صنعت آبزی پروری در شرایط اقلیمی شمال و جنوب کشور

 - دستیابی به بیوتکنیک و فرمولاسیون جیره غذایی ماهیان خاویاری، میگو و سردآبی برای اولین بار در کشور و واگذاری و فروش دانش فنی آنها

 - اخذ اولین US-PATENT وزارت جهاد کشاورزی و ثبت اختراع در بالاترین مرجع ثبت اختراعات جهان در سال 2011 با عنوان Methods for artificial breeding of farmed sturgeon

 - متدولوژی (دستورالعمل) تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری پرورشی (مولدسازی، تولید خاویار و ...)

 - جاری‌سازی کیت هورمونی GNRH برای تکثیر ماهیان خاویاری و استخوانی در سال 1384 به‌عنوان اولین کیت هورمونی تکثیر آبزیان در کشور

 - اجرایی نمودن قانون تاسیس موسسه تحقیقات بین‌المللی تاس ماهیان دریای خزر؛ تشکیل هیات امناء و اخذ ردیف مستقل اعتباری در سال 1391

 - انجام کاریوتایپیگ ماهیان استخوانی و ماهیان خاویاری (برای اولین بار کاریوتایپینگ تاسماهی ایرانی در جهان)

 - واردات، بومی‌سازی، دستیابی به تکنیک تکثیر و پرورش، بیماری و تغذیه دو گونه ماهی تیلاپیا از آسیای جنوب شرقی و ایجاد لاین‌های ابر نر و معرفی این گونه‌ها به صنعت آبزی‌پروری

 - تحقیق و دستیابی به ۳ نوع غذای زنده (شیرونومید در تیلاپیا، کرم خاکی در ماهیان خاویاری و میگو به عنوان بهترین و غنی‌ترین غذا برای دوره تکثیر و اکروکالچر، در کنار تکمیل و توسعه تحقیقات آرتمیا و معرفی آرتمیا پرورش میگوی کشور)

 - تحقیق و تولید انواع ترکیبات آنتی‌باکتریال، ضد قارچ و از انواع فراکشن‌های جلبک‌های دریایی

 - تحقیق و دستیابی به بیوتکنیک سایر آبزیان دریایی از جمله صدف‌های مرواریدساز لب سیاه و تکثیر و رهاسازی حداقل چند هزار از این صدف‌ها در جهت احیای ذخایر آنها در آب‌های جنوب سواحل جزیره کیش و بندر لنگه

 - دستیابی به بیوتکنیک تکثیر و پرورش خیاران دریایی و اسفنج‌های دریایی برای اولین‌بار در کشور و اجرای ده‌ها پروژه در جهت استخراج ده‌ها فراورده بیولوژیک

 - ورود، بومی‌سازی، دستیابی به تکثیر و پرورش و لاین‌سازی میگوی وانامی و معرفی آن به صنعت آبزی‌پروری بعد از تعطیلی و شکست صنعت به دلیل بروز بیماری لکه سفید (احیاء صنعت میگوی کشور) که در سال 1386 یا 1387 به عنوان پروژه شاخص وزارت جهاد کشاورزی انتخاب و تقدیر شد.

 - ارائه، اجرا و راه‌اندازی اولین مرکز تحقیقات و تولید میگوی SPF بعد از حداقل 5 سال تحقیق و اجرای چندین پروژه تحقیقاتی و تولید و معرفی مولدین SPF برای صنعت آبزی پروری در جهت قطع وابستگی از واردات مولد و پست لارو و تولید پایدار میگو در کشور

 - تکمیل پروژه و طرح مشترک با سازمان FAO مبنی‌بر راه‌اندازی مرکز تحقیقات فراوری آبزیان در بندر انزلی و تحقیق و توسعه و تولید و ترویج حداقل 40 فراورده شیلاتی به جامعه با هدف فرهنگ‌سازی مصرف آبزیان کشور به‌عنوان غذای سلامتی

 - اخذ مجوز فعالیت ۲ کانون (آبزی‌پروری و فرآوری آبزیان) از معاونت علمی ریاست جمهوری و تهیه و تصویب و ارائه نقشه جامع آبزی‌پروری کشور در حوزه‌های گرم آبی، سردآبی، خاویاری، سایر آبزیان و میگو به معاونت علمی و سازمان شیلات ایران

 - اخذ موافقت سازمان جهانی بهداشت دامپزشکی OIE مبنی‌بر افتتاح آزمایشگاه‌های تخصصی و مرجع بیماری‌های ویروسی آبزیان در رقابت با چندین کشور اروپایی (این در حالی است که تا کنون فقط چهار کشور دنیا توانستند به عنوان رفرنس و مرجع جهانی بشوند).

 - اخذ موافقت سازمان FAO و کمیسیون منطقه‌ای شیلات در منطقه آسیا و اقیانوسیه مبنی‌بر راه‌اندازی اولین مرکز راهبردی آموزش و ترویج و انتقال یافته‌های آبزیان سردآبی برای کشورهای عضو برای مرکز تحقیقات تنکابن

 - اخذ مجوز و راه‌اندازی مراکز تحقیقاتی علوم شیلاتی: مرکز تحقیقات ماهیان سردآبی تنکابن، مرکز تحقیقات ژنتیک و اصلاح نژاد ماهیان سردآبی یاسوج، مرکز تحقیقات آبزیان شور بافق یزد، ایستگاه تحقیقات ماهیان زینتی در محلات و ایستگاه تحقیقات ماهیان دریایی در بندر امام خمینی ماهشهر

- شناسایی و معرفی گونه‌های جدید از آبزیان دریایی کمتر بهره‌برداری شده فانوس ماهیان میکتوفیده

- احیاء زیستگاه‌های طبیعی و ایجاد زیستگاه‌های طبیعی و ایجاد زیستگاه‌های مصنوعی برای تکثیر آبزیان دریایی در جنوب با استقرار سازه‌های بومی که نتیجه تحقیقات همکاران شیلاتی بوده است.

 - پایش مستمر و ارزیابی ذخایر آبزیان دریایی در آبهای شمال و جنوب

 - دستیابی به بیوتکنیک تکثیر و پرورش ماهی سفید فرم پائیز و آزاد ماهی دریای خزر

 - تحقیق و شناسایی پدیده کشند قرمز در جنوب و پدیده کشند شیری در آب‌های شمال و مدیریت این پدیده‌ها با کمترین خسارت که به عنوان طرح شاخص دولت وقت که منجر به تشویق رئیس جمهور وقت و سازمان بازرسی کل کشور گردید.

 - دستیابی به تکنیک جابه‌جایی مرجان‌ها و انجام عملیات جابه‌جایی بالغ بر 18000 کلنی مرجان زند زیر دریای عمان (چابهار) به مسافت 10 کیلومتر و کاشت و استقرار در وسعت 5 هکتاری و رصد زندمانی آنها به‌عنوان بزرگترین پروژه زیست محیطی در تاریخ شیلاتی محیط زیستی کشور که به تایید مراجع بین المللی رسید و نتیجه کار صدور مجوز توسعه بندر اسکله شهید باهنر یا بندر چابهار به‌عنوان پروژه شاخص توسعه مکران گردید.

 - نوسازی ناوگان تحقیقاتی شیلاتی در شمال و جنوب، سفارش ساخت دو فروند شناور تحقیقاتی و یک فروند قایق تحقیقاتی در آبهای بوشهر و یک فروند شناور تحقیقاتی در خوزستان و بروز رسانی و تعمیر شناورهای کلاس 1 فردوس و گیلان

 - تحقیق و تولید و ساخت اولین کیت تشخیص بیماری لکه سفید در کشور و قطع واردات آن و واگذاری دانش فنی آن به یک شرکت دانش بنیان

 - تحقیق و ساخت اولین واکسن بیماری لکه سفید با همکاری و حمایت سازمان انرژی اتمی ایران

 - پیگیری و انجام و ادامه تحقیق و تولید آزمایشگاهی واکسن‌های نوترکیب استرپتوکوزیس، واکسن VNN ، IPN  ، VHS برای اولین بار در منطقه که دانش فنی  برخی از این موارد که دوره مسئولیت بعد از بنده و در دوره مسئولیت چناب دکتر پورکاظمی تکمیل گردیده، آماده برای تولید نیمه‌صنعتی می‌باشد.

 - اجرا و برقراری استاندارد بین‌المللی 17025 برای اولین بار در کشور در پژوهشکده‌ها و آزمایشگاه‌های تحقیقاتی موسسه، در بین دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی و آموزشی و اخذ گواهینامه بین المللی

 - اخذ مرجعیت بین‌المللی آزمایشگاه‌های رفرنس بیوتوکسین‌ها از سازمان بین‌المللی انرژی اتمی برای پژوهشکده اکولوژی آبزیان خلیج فارس و دریای عمان موسسه در بندر عباس

 - اجرای طرح‌های بین‌المللی و منطقه‌ای در جهت احیاء ماهیان خاویاری در دریای خزر با دفتر کنوانسیون بین‌المللی CEP با اعتبار 500000 دلار و برنامه احیاء ذخایر آبزیان دریایی و کنترل طغیان‌های جلبکی باراپمی در آب‌های جنوب

 - اجرای پروژه‌های سازمان FAO در جهت ارزیابی ذخایر آب‌های کشور پاکستان و عمان در دو مرحله

- اعزام حداقل 24 نفر کارشناس ارشد و دکتری حرفه‌ای به کشورهای مالزی، کره جنوبی، روسیه و آلمان برای طی دکتری تخصصی در حوزه‌های مختلف شیلاتی و دامپزشکی آبزیان

 - اخذ موفقیت موسسه برتر پژوهشی از طریق ارزیابی وزارت علوم در سال 1392 و 1389 و مدیر پژوهشی نمونه و برجسته کشور در سال 1392 و چند سال مداوم رتبه دوم و سوم در خیلی از شاخص‌ها و رتبه اول کشوری که مدارک آن موجود است.

 - حداقل در ۳ دوره به‌عنوان موسسه نمونه پژوهشی وزارت جهاد کشاورزی در بین موسسات تابعه و وابسته

 - اخذ مجوز تربیت دانشجو دکتری پژوهش‌محور در رشته‌های بهداشت و بیماری‌های آبزیان، فرآوری آبزیان، ژنتیک و اصلاح نژاد، تکثیر و پرورش آبزیان، اکولوژی آبزیان و جذب بیش از 45 نفر دانشجوی دکتری که تا کنون تعدادی از آنها فارغ التحصیل شده‌اند.

وی در پایان مجددا ضمن تاکید بر حمایت هرچه بیشتر از فعالیت‌های تحقیقاتی در بخش کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و موسسات وابسته و تابع از جمله موسسه تحقیقات علوم شیلاتی را به عنوان دیده‌بان و بسترساز و چشم و چراغ بینای بخش کشاورزی دانست که در شرایط کنونی که ضرورت توجه ویژه به برنامه‌های اقتصاد مقاومتی با کشاورزی دانش‌بنیان بیش از پیش احساس می‌شوند، نیازمند حمایت‌های جدی بودجه‌ای و ساختاری می‌باشند.