حکیم مهر: «دکتر ایمان معماریان» فارغالتحصیل رشته دامپزشکی دانشگاه تهران و مدیر باغ وحش تهران یکی از معدود دامپزشکان ایرانی است که به صورت تخصصی در زمینه حیات وحش فعالیت میکند. وی می گوید: تشخیص بیماری در حیوانات با انسان بسیار متفاوت است، مخصوصا اینکه حیوانات صحبت نمیکنند و نمیتوانند مشکلات خودشان را بیان کنند.
به گزارش حکیم مهر به نقل از اعتماد، این دامپزشک ایرانی که اغلب به واسطه فعالیتهای موثرش در زمینه حفاظت از یوز آسیایی و پلنگ ایرانی شناخته شده؛ سابقه همکاری در پروژه تحقیقاتی پلنگ ایرانی در پارک ملی تندوره، مطالعه در زمینه شرایط تکثیر در اسارت پلنگ ایرانی، زندهگیری و رهاسازی مجدد حیوانات وحشی نظیر گور، کاراکال، سیاهگوش،پلنگ، سنجاب ایرانی و... به منظور انجام کارهای تحقیقاتی، برگزاری چندین دوره کارگاه آموزشی تکنیکهای بیهوشی حیاتوحش، معرفی قواعد و تکنیکهای جدید برای بیهوش کردن حیواناتی نظیر گرگهای خاکستری و کفتار راهراه را هم در کارنامه خود دارد.
معماریان عضو جامعه دامپزشکان حیاتوحش اروپاست و در چندین دوره کنگره بینالمللی دامپزشکان حیاتوحش عنوان پرطرفدارترین سخنران را نیز احراز کرده است. وی در سال 1393 عنوان فعالترین دامپزشک جوان حیاتوحش را به خود اختصاص داد و برنده جایزه کنگره بینالمللی دامپزشکان حیات وحش شد.
از فعالیتهای دیگر این دامپزشک ایرانی میتوان به حضور در جراحیهای مهم حیاتوحش کشور از جمله جراحی روی دندان ریکا پلنگ ایرانی با سابقه چهار بار جراحی بالای 8 ساعت که کسب جوایز متعدد برای کشورمان ایران را به همراه داشت، جراحی لمینکتومی لورا پلنگ ایرانی ماده (تنها جراحی موفق روی ستون مهرههای پلنگ در خاورمیانه) و در آخر تلاش به منظور حفظ ذخایر ژنتیکی و لقاح مصنوعی دو گونه گربهسان با ارزش و در معرض خطر ایران (یوز آسیایی و پلنگ ایرانی) اشاره کرد.
مهمترین چالش یک دامپزشک حیات وحش در ایران چیست؟
اگر بخواهم به صورت کلی بگویم به علت اینکه قبلا دامپزشک حیات وحشی در ایران وجود نداشته، جایگاه دامپزشکی حیات وحش هم آن طور که باید در کشور ما مشخص و شناخته شده نیست و به همین دلیل متاسفانه شاهد هستیم که این رشته برای برخی از دامپزشکان به جای اینکه یک کار تخصصی باشد، تبدیل به یک وسیله برای خودنمایی شده چراکه در گذشته درآمد و جایگاهی، کسی برای آن تعریف نکرده است.
هر ساله حدود چه تعداد گونه جانوری را درمان میکنید؟
بسیار متعدد و زیادی در طول سال برای یک دامپزشک حیات وحش ارجاع میشوند. از آنجایی که در ایران افراد زیادی نیستند که در این حوزه فعالیت داشته باشند، تعداد این گونهها بسیار بیشتر و متعددتر از آنچه که باید باشد، هست.
تشخیص بیماری در بسیاری از گونههای جانوری دشوار است، دامپزشکان حیات وحش برای تشخیص از چه روشهایی استفاده میکنند؟
به طور کلی تشخیص بیماری در حیوانات با انسان بسیار متفاوت است، مخصوصا اینکه حیوانات صحبت نمیکنند و نمیتوانند مشکلات خودشان را بیان کنند. ضمن اینکه خیلی وقتها تا زمانی که مشکل در حیوانی حاد نشود، علائمی هم بروز نمیدهد بنابراین لازم است که معاینات در آنها با دقت بیشتری انجام شود.
با این وجود روشهای نوینی برای تشخیص بیماری حیوانات وجود دارد که از آن جمله میتوان به روشهای غیرتهاجمی آنالیزهای هورمونی در مدفوع، ادرار، بزاق و مو اشاره کرد. بر این اساس این امکان فراهم میشود که متابولیتهای هورمونهای مختلف را از مدفوع، ادرار، بزاق و موی آنها جدا کرد بدون اینکه نیازی به دسترسی خاص یا بیهوشی یا حتی مقیدسازی باشد.
از سطح این هورمونها در مدفوع، ادرار و بزاق حیوانات میتوان متوجه بیمار یا سالم بودن، استرس داشتن یا نداشتن و حتی وضعیت تولید مثلی آنها شویم. البته روشهای دیگری هم هست که از راه دور میتوان حیوان را بررسی کرد مانند ترموگرافها که با حرارت کار میکنند و از راه دور حرارت قسمتهای مختلف بدن را تعیین میکنند.
این روشها کمککننده هستند تا دامپزشکان بتوانند التهابها، دردها و مشکلات موضعی را در حیوانات مختلف شناسایی کنند. اما در مورد حیات وحش به طور کلی تشخیص بیماریها حتی از سایر حیوانات هم بسیار دشوارتر است چراکه معمولا حیوانات حیات وحش اگر مشکلی یا بیماری هم داشته باشند در مراحل بسیار پایانی آن بیماری علایم خودش را نشان میدهد. فراموش نکنید که حیوانات حیات وحش تمام تلاش خودشان را برای سر پا بودن میکنند و این مورد در اصل راهکار آنها برای بقا در طبیعت است.
آیا تاکنون سابقه داشته که توسط یک حیوان وحشی زخمی شوید؟
بله بارها اتفاق افتاده. البته دامپزشکان حیات وحش باید تمام تلاش خود را بکنند که کمترین آسیب متوجه خودشان، اطرافیان و حیوانات باشد ولی به هر حال در کار دامپزشکی حیات وحش این موضوع اجتنابناپذیر است. من تاکنون بارها توسط خرس، گونههای مختلف گربهسانان و حتی تکسمیها و زوجسمان زخمی شدهام.
علاقه شما به دامپزشکی حیات وحش از چه زمانی شکل گرفت؟
واقعیت امر این است که من شاید از همان اولین زمانهایی که در مورد انتخاب شغل فکر میکردم، علاقه به کار کردن با حیات وحش هم داشتم. متعاقبا زمانی که بزرگتر شدم، متوجه کارهایی شدم که دامپزشکان میتوانند انجام دهند و از بین تمام کارهای مختلفی که وجود داشت نیز ذهنم متوجه دامپزشکی شد.
بعد از کنکور با توجه به رتبهای که کسب کرده بودم، میتوانستم هر رشتهای را که میخواستم و در هر دانشگاهی انتخاب کنم ولی با این همه دامپزشکی را انتخاب کردم فقط برای اینکه دامپزشک حیات وحش شوم.
مراقبتهای بالینی که دامپزشکان حیات وحش ارایه میدهند تا چه اندازه میتواند تهدیدات پیشروی گونههای در معرض خطر را مرتفع کند؟
اجازه دهید کمی به گذشته برگردیم، یک زمانی حافظان حیاتوحش(Conservationist) و افرادی که در راستای حفاظت از حیات وحش فعالیت میکردند بر این باور بودند که بیماریها جزیی از روند حیاتی طبیعی حیوانات حیات وحش است. آنها این موضوع را به عنوان یک جزء طبیعی قلمداد میکردند در نتیجه لزومی هم نمیدیدند که کاری در مورد آن انجام دهند. در آن زمان اگر تلفاتی متوجه حیوانات حیات وحش میشد به این حساب گذاشته میشد که این روند جزیی کاملا طبیعی است.
اما با گذشت زمان و با توجه به مداخلاتی که انسان در محیطهای طبیعی داشت، کمکم متوجه شدند که بیماریها و مشکلات متعاقب آن در حیات وحش میتواند بسیار خطرناک باشد و در بسیاری موارد حتی میتواند منجر به انقراض گونهها یا آسیب رساندن به جمعیتهای خیلی بزرگی شود.
بعد از آن بود که حافظان حیات وحش برای بیماریها و دامپزشکی حیات وحش جایگاه بسیار مهمی قایل شدند. در همین حد بگویم که بدون دامپزشکی حیات وحش چه در ایران و چه در کل دنیا، حیاتوحش منقرض خواهد شد بنابراین باید بپذیریم که یکی از پایههای اصلی حفاظت از حیات وحش، دامپزشکی حیات وحش است.
از نظر شما کدام گروه از حیوانات در ایران بیشترین تعارض را با انسانها دارند و برای رفع این تعارضات چه راهکارهایی را پیشنهاد میکنید؟
بدون تردید گوشتخواران بیشترین تعارض را با انسانها دارند که از جمله مثالهای بارز هم میتوان به پلنگ، گرگ و خرس اشاره کرد. البته انواع سمورها و گربهسانان دیگر هم در این زمره هستند. اما مهمترین و اصلیترین راهکار دایمی حل شدن این تعارضات، تغییر دادن و درست کردن سیستم دامپروریمان در ایران است یعنی اگر ما بتوانیم سیستم دامپروری خودمان را از سنتی به صنعتی تبدیل کنیم، آنگاه این تعارضات هم خود به خود از بین خواهند رفت.
لازم به ذکر است کاری که در سیستم سنتی انجام میشود، اقتصادی نیست به دلیل اینکه از دامهایی استفاده میشود که اصلاح نژاد نشدهاند و ضریب تولید مناسبی ندارند و در ضمن تصور بر این است که علوفه مجانی هم در اختیار دارند چراکه اغلب به راحتی وارد عرصههای طبیعی میشوند و چرا میکنند، در حالی که برداشت آنها در اصل از منابع غنی و برگشتناپذیر ملی و طبیعی ماست. فراموش نکنیم که این منابع بسیار برای ما با ارزشتر از دامها هستند.