حکیم مهر: رئیس اداره کنترل بیماریهای مشترک بین انسان و دام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بیماری تب شالیزار را یکی از مهمترین بیماریهای مشترک بین انسان و دام می‌داند که ممکن است در هنگام وقوع بلایایی مثل سیل، شیوع پیدا کند. «دکتر بهزاد امیری» در گفت‌وگوی اختصاصی با حکیم مهر، به تشریح این بیماری می‌پردازد و از اقدامات مشترک پزشکان و دامپزشکان به منظور جلوگیری از شیوع آن می‌گوید.
حکیم مهر: آقای دکتر، مخاطرات بهداشتی بلایای طبیعی شامل چه چیزهایی هستند؟
بروز بلایای طبیعی مثل سیل یا زلزله، شرایط را برای انتقال بیماریهای واگیر مهیا می‌کند که این بیماری‌ها بر حسب نوع منطقه، بیماریهای بومی منطقه و شرایط محیطی و اجتماعی مردم ساکن در آن منطقه از لحاظ مقاوم یا حساس بودن به بیماری‌ها می‌تواند متفاوت باشد. ذکر این نکته ضروری است که بلایای طبیعی مثل سیل، به صورت بالقوه شرایط ایجاد بیماری را مهیا می‌کند نه اینکه الزاما همیشه در یک منطقه سیل‌زده، بیماریهای واگیر شیوع پیدا می‌کند.
حکیم مهر: مهمترین بیماریهایی که هنگام وقوع سیل می‌تواند شیوع پیدا کند، چه چیزهایی هستند؟
یک دسته بیماریهای منتقله از طریق آب و غذای آلوده مثل تیفویید، تب روده‌ای، حصبه، وبا، هپاتیت آ و ای و بیماریهای عفونی و اسهالی مثل اسهال ساده یا اسهال خونی هستند. همچنین یکی از بیماریهای مهم منتقله از آب آلوده، «لپتوسیپروز» یا تب شالیزار است که یک بیماری زئونوز به شمار می‌رود.
دسته دوم بیماریهای منتقله از طریق ناقلین مثل حشرات هستند. این بیماری‌ها شامل مالاریا، تب دانگ و تب زرد هستند. تب زرد که در کشور ما وجود ندارد، مالاریا خوشبختانه در حال کنترل است و مورد داخلی تب دانگ هم نداشتیم. لذا خیلی نگران این بیماری‌ها در کشور نیستیم.
دسته سوم بیماریهای ناشی از زندگی در ازدحام است. در بلایای طبیعی مردم ناچار می‌شوند خانه‌های خود را ترک و در کمپ‌هایی زندگی کنند که به واسطه نزدیک شدن به یکدیگر، شرایط انتقال بیماری مهیا می‌شود. شایع‌ترین این بیماری‌ها عفونت‌های دستگاه تنفسی، انواع بیماریهای ویروسی حتی آنفلوانزای انسانی، بیماری عفونی مثل مننژیت و سرخک و بیماریهای انگلی مانند شپش است.
حکیم مهر: به بحث بیماریهای مشترک بین انسان و دام بپردازیم. اشاره کردید که مهمترین بیماری در این حوزه، لپتوسپیروز است.
بله. شایع‌ترین بیماری که در سیل به صورت بالقوه امکان بروز، شیوع یا انتقال آن وجود دارد، بیماری لپتوسپیروز یا تب شالیزار است که بین انسان و دام مشترک است. این بیماری در بین حیوانات اهلی، وحشی و جوندگان وجود دارد و همچنین در انسان به صورت اتفاقی بروز می‌کند.
حکیم مهر: راه انتقال آن چیست؟
راه انتقال آن از طریق تماس عامل بیماری‌زا با پوست است. این عامل بیماری‌زا معمولا در ادرار حیوانات آلوده ترشح می‌شود و اگر محیط ادرار، مناسب برای رشد و تکثیر آنها باشد، یعنی مناطق گرم و مرطوب و جایی که باران زیاد آمده و سیل جاری شده باشد، این عامل بیماری می‌تواند خیلی تسهیل شده‌تر گسترش پیدا کند و چنانچه در تماس با یک فرد حساس قرار گیرد، از طریق خراش‌های پوستی و مخاطات می‌تواند وارد بدن او شود. همچنین این عامل می‌تواند از طریق خوردن آب آلوده و غذای آلوده انتقال داده شود و به طور معمول پس از بارندگی و در زمانی که سیل می‌آید، می‌تواند گسترش پیدا کند و شرایط تسهیل شده‌تری برای آنتقال آن مهیا شود. نمونه‌هایی از این طغیان در سال ۱۹۹۶ در نیکاراگوئه، سال ۹۷ در آمریکا و سال ۲۰۰۰ در تایلند رخ داده است.
حکیم مهر: علائم بیماری تب شالیزار چیست؟
این بیماری عموما در انسان تب، لرز و درد عضلانی ایجاد می‌کند و می‌تواند علائم گوارشی مثل حالت تهوع یا استفراغ داشته باشد. همچنین این بیماری می‌تواند شدید باشد و علائم درگیری کبدی، ریوی و کلیوی ایجاد کند. درگیری کبدی آن می‌تواند باعث یرقان و زردی، درگیری کلیوی آن باعث نارسانی کلیوی و درگیری ریوی می‌تواند باعث خونریزی ریوی شود. البته در خیلی از موارد می‌تواند علامت تخفیف یافته‌تری داشته باشد.
حکیم مهر: راه درمان تب شالیزار چیست؟
راه درمان از طریق آنتی بیوتیک است که طبق نظر پزشک معالج صورت می‌گیرد. برای درمان، تشخیص به موقع ضروری است.
حکیم مهر: آقای دکتر، وزارت بهداشت برای پیشگیری از وقوع این بیماری در شرایط بلایای طبیعی چه کرده است؟
برنامه ملی نظام سلامت در فوریت‌ها تهیه و به دانشگاه‌های علوم پزشکی ابلاغ شده است و همکاران بنده در دانشگاه علوم پزشکی از جمله استان گلستان، نسبت به اجرای آن توجیه شده‌اند. هدف اصلی این برنامه، ارتقا و تقویت نظام مراقبت بیماریهای واگیر است. همکاران بنده از سطح خانه بهداشت، پایگاه‌های بهداشتی و مراکز بهداشت و درمان تا خود مرکز استان، در قالب سیستم نظام شبکه اقدام به بیماریابی، ارزیابی آن، گزارش‌دهی و بررسی طغیان و کنترل بیماری‌ها می‌کنند.
حکیم مهر: آیا این برنامه می‌تواند در زمینه پیشگیری موفق باشد یا صرفا درمانی است؟
نظام مراقبت سندرومیک به این شکل است که ما خیلی منتظر این نیستیم که بیماری شیوع پیدا کند و بعد تشخیص داده شود و بعد از آن بخواهیم به موضوع ورود پیدا کنیم. بلکه همکاران بنده و تیم‌هایی که در منطقه مستقر هستند، آموزش‌های لازم را دیدند که اولا در زمان‌هایی که بلایای این چنینی رخ می‌دهد، بسیار فعال اقدام به بیماریابی کنند. بعد اقدام به آموزش و اطلاع رسانی کنند و اگر مورد مشکوکی از این بیماری یا بیماریهای دیگر دیدند، به محض بروز این علائم بیماران را شناسایی کنند. امکانات آزمایشگاهی در منطقه و محل تدارک دیده شده و در صورتی که این بیماری بروز پیدا کند، در همان مرحله اولیه نسبت به کنترل و درمان بیماری اقدام می‌شود.
حکیم مهر: آیا در حادثه سیل اخیر، وزارت بهداشت اقدامات مشترکی را با سازمان دامپزشکی انجام داد؟
وزارت بهداشت از ستاد در وزارتخانه تا سطح استانی و شهرستانی، جلسات مشترکی را قبل از بروز بلایای این چنینی، در سطح دانشگاه علوم پزشکی و شبکه بهداشت و درمان با دوستان دامپزشک دارند. موضوع اصلی بحث تبادل اطلاعات بین شبکه های بهداشت و درمان با شبکه‌های دامپزشکی است. ما همواره تاکید می‌کنیم که همکاران بنده، اطلاعاتی را که در ارتباط با بیماریهای مشترک بین انسان و دام دارند، بین شبکه‌های بهداشت و درمان و شبکه‌های دامپزشکی بر اساس نوع بیماری در بازه‌های زمانی خاص گزارش دهند. اگر بیماری می‌تواند منجر به شیوع و اپیدمی شود، طبیعتا باید به محض وقوع آن اطلاع‌رسانی انجام شود. بیماریهایی که امکان اپیدمی ندارد، ممکن است اطلاع‌رسانی آن با یک بازه زمانی چند روزه و هفتگی و ماهیانه انجام شود.
در ارتباط با اقدام در مورد کنترل بیماریهای زئونوز به صورت تیمی، همکاران بنده در حوزه بیماریهای واگیر به اتفاق همکاران بهداشت محیط و تیم کنترل مواجهه با کنترل بحران‌ها و بلایا تحت عنوان تیم ارزیابی سریع بهداشتی وارد می‌شوند. همکاران سازمان دامپزشکی هم برحسب موضوع در این تیم مشارکت می‌کنند. اگر در یک منطقه یک بیماری خاص شیوع پیدا کند و همکاران بنده متوجه شوند که ممکن است عامل این بیماری دام باشد یا به عکس همکاران دامپزشک مطلع شوند، این اطلاعات بین ۲ دستگاه انتقال داده می‌شود. ما در برقراری این تعامل مشکلی نداریم چون همکاران ما کاملا توجیه شدند و امکانات لازم در محیط مهیاست. اتفاقا شرایط را به صورت روزانه پایش می‌کنیم و همین امروز بنده با مدیر گروه بیماریهای دانشگاه علوم پزشکی گلستان صحبت کردم و برخی اقلام و تجهیزات دارویی را که خواستند به آنها تحویل دادیم.
حکیم مهر: آیا تا این لحظه موردی از بیماریهای زئونوز در منطقه مشاهده شده است؟
خوشبختانه با توجه به اینکه ما یک نظام مراقبت دقیق پایه‌ریزی کردیم، تا به حال مورد خاص یا نگران کننده‌ای از بروز بیماریهای عفونی اعم از زئونوز یا غیر زئونوز در مناطقه سیل زده مشاهده نشده و همچنان همکاران بنده به صورت آماده‌باش در منطقه حضور دارند و رصد می‌کنند تا در صورت بروز علائم، بتوانند به موقع بیماریهایی را که ممکن است بعدا ایجاد اپیدمی کند، کنترل و در همان نقطه آن را درمان کنند.
حکیم مهر: حوادثی مثل حیوان گزیدگی چقدر می‌تواند در زمان بروز سیل خطرناک باشد؟
خوشبختانه با شبکه‌ای که در ارتباط با واحدهای پیشگیری و درمان هاری در سطح کشور داریم، موارد بیماری هاری در کشور سالیانه کمتر از ۱۰ مورد است، اما موارد حیوان گزیدگی ما زیاد است. در سال ۹۶ حدود ۱۸۴ هزار مورد حیوان گزیدگی داشتیم و در سال ۹۷ این آمار به حدود ۲۰۰ هزار رسید. در زمان‌هایی که بلایای طبیعی مثل سیل یا زلزله اتفاق می‌افتد، به واسطه اینکه هم رفتار انسان‌ها و هم رفتار حیوانات ممکن است تغییر کند، احتمال مواجه شدن انسان و حیوان بیشتر است و امکان حوادثی مثل حیوان گزیدگی افزایش پیدا می‌کند. لذا یکی دیگر از مواردی که باید آن را کنترل کنیم، پیشگیری از مواجهه انسان با حیواناتی مثل سگ است. به هر حال این حیوان ممکن است مبتلا به هاری باشد و در صورتی که فرد حیوان‌گزیده، به موقع اقدامات پیشگیری و درمان مثل واکسیناسیون انجام نداده باشد، می‌تواند برای او مخاطره‌آمیز باشد.
حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.
بله واقعا لپتوسپیروزیس خیلی بیماری خطرناکیه و می تواند باعث نارسایی کلیه شود 
