حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: عضو کمیته دامپزشکی نظامی و پدافند غیرعامل سازمان نظام دامپزشکی معتقد است که نقش دامپزشکی در مدیریت فوریت‌ها و بلایا به ویژه بلایای طبیعی، انسان‌ساز، زیستی و فناورانه تهدیدکننده سلامت انسان، حیوان و محیط زیست در ۴ دهه گذشته مورد توجه قرار گرفته است.
«دکتر شهرام میرزمانی» در گفت‌وگوی تفصیلی با حکیم مهر به بیان نقش و اهمیت دامپزشکی در مدیریت بلایای طبیعی پرداخته است. این گفت‌وگو در دو بخش منتشر می‌شود که بخش اول آن را در ادامه مطالعه فرمایید.
حکیم مهر: آقای دکتر، اصطلاح «بلایا» چگونه تعریف می‌شود؟
«بلایا» به‌عنوان یک وقفه جدی در عملکرد یک جمعیت یا یک جامعه درگیر خسارت‌ها و آثار انسانی، مادی، اقتصادی یا زیست‌محیطی فراتر از توانایی جمعیت یا جامعه آسیب‌دیده برای استفاده از منابع خود تعریف شده است.
حکیم مهر: آیا طبقه‌بندی خاصی برای بلایا وجود دارد؟
معیارهای متنوعی برای طبقه‌بندی خطرات بلایای مختلف استفاده شده است. فوریت‌ها و بلایا در اثر عوامل طبیعی مثل زمین‌شناسی، هواشناسی، هیدرولوژیکی و اقیانوسی؛ عوامل انسان‌ساز مثل جنگ، تروریسم، جرم و جنایت و عوامل زیستی و فناورانه به‌وجود می‌آیند و گاهی اوقات ترکیبی عمل می‌نمایند.
انواع بلایا شامل بلایای طبیعی، مثل از هم گسیختگی جدی بخشی از جامعه همراه با خسارت‌های گسترده انسانی، مادی و محیطی فراتر از توان جامعه برای مقابله با آن؛ با منشاء زمین‌شناختی، مثل پدیده‌های ناشی از مکانیزم و ساختار عوامل طبیعی مانند زلزله، آتشفشان، رانش زمین و ...؛ با منشاء آب و هوایی، مثل پدیده‌های ناشی از مکانیزم و ساختار عوامل طبیعی مانند توفان، تندبادهای استوائی، بارش‌های تندری، سیل، تگرگ، یخبندان، بهمن، رعد و برق، صاعقه، خشکسالی، بیابان‌زایی، سرما و گرمای شدید، پیشروی آب دریاها در خشکی، یورش امواج دریا و غیره؛ با منشاء فشار بر آب و هوا، مثل پدیده‌های ناشی از عوامل تحمیلی بر طبیعت مانند آلودگی هوا، باران‌های اسیدی، افزایش گاز کربنیک و آلاینده‌ها در جو و اثرات گلخانه‌ای ناشی از آنها، نازک شدن لایه ازن، خشکسالی و قحطی و...؛ با منشاء زیستی مثل پدیده‌های ناشی از عوامل زیست‌شناختی مانند اپیدمی بیماری‌های واگیر خارجی و فرامرزی شامل آنفلوانزا و آلودگی به ناقلین یا بیماری‌های مزمن شامل چاقی، سالمندی، سرطان و در نهایت بلایای انسان‌ساز هستند.
حکیم مهر: نقش دامپزشکان در مدیریت فوریت‌ها و بلایا به ویژه بلایای طبیعی چیست؟
نقش دامپزشکی در مدیریت فوریت‌ها و بلایا به ویژه بلایای طبیعی، انسان‌ساز، زیستی و فناورانه تهدیدکننده سلامت انسان، حیوان و محیط زیست در ۴ دهه گذشته مورد توجه قرار گرفته است. افزایش فراوانی و میزان تلفات و آسیب‌های ناشی از فوریت‌ها و بلایا از همه نوع آن نیز در دهه‌های اخیر توجه همه را به علل و عواقب و نقش دامپزشکی و دامپزشکان در کاهش و پاسخ به آنها معطوف ساخته است.
وقوع حملات بیوتروریستی پس از 11 سپتامبر 2001 و شناسایی بیماری‌های عفونی نوپدید و بازپدید در قرن جدید از جمله سارس، آنفلوانزای پرندگان، آنفلوانزای انسانی با منشاء خوک، دنگی، کرونا، ابولا، زیکا و غیره و همچنین فوریت‌های محیطی، معنی و مفهوم نقش دامپزشکی در فوریت‌ها و بلایا را بیش از گذشته تقویت کرده است.
سوابق نشان داد که ۲ چیز بیشتر نگران کننده است؛ یکی طغیان بیماری از جمله آنفلوانزای پرندگان و دیگری ایمنی و دفاع عرضه مواد غذایی؛ زیرا تروریست‌ها حضور دارند و به عرضه مواد غذایی حمله می‌کنند.
حکیم مهر: حیوانات چقدر در برابر بلایای طبیعی آسیب‌پذیرند؟
انسان، حیوانات و طبیعت از آسیب‌پذیری مشابهی در فوریت‌ها و بلایا سهم می‌برند. همچنین بلایای مختلف می‌تواند پیامدهای مشابهی بر سلامت و رفاه انسان و حیوانات ایجاد نماید. مرگ و میر گسترده حیوانات به دلیل رویدادهای فاجعه‌بار در طی قرون گذشته منجربه قحطی شدید شده است. همراه با قحطی، خطر همه‌گیری بیماری واگیر در کل به‌عنوان یک نتیجه بلایای طبیعی افزایش می‌یابد. تجارب و داده‌های اپیدمیولوژیکی موجود نشان می‌دهد که افزایش بروز برخی از بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوانات ممکن است به‌عنوان یک اثر ثانویه تغییرات زیست محیطی اتفاق افتد. کاهش عمومی استانداردهای بهداشتی، ازدحام بیش از حد در اردوگاه‌های آوارگان و کمبود آب آشامیدنی یک عامل خطر نظری برای گسترش بیماری‌های منتقله از راه آب و غذا است.
بلایا می‌توانند موجب مرگ تعداد زیادی از حیوانات شوند و مواد غذایی را برای مصرف انسانی نامناسب نمایند. لذا جمع‌آوری و دفع لاشه‌ها و سایر پسماندهای با منشاء حیوانی یک اولویت پس از بلایا است.
حکیم مهر: مسئولیت رفاه حیوانات در فوریت‌ها و بلایا بر عهده کیست؟
با صاحبان حیوان یا افراد مسئول حیوانات، وزارت جهاد کشاورزی از طریق پشتیبانی مستقیم و هماهنگی خدمات به صاحبان دام برای کمک به کاهش درد و رنج حیوانات، پیش‌بینی پناهگاه حیوانات، تامین غذا و آب، پرورش و نگهداری. همچنین سازمان‌های ملی دامپزشکی با افزایش ظرفیت ارائه مشاوره برای درمان دامپزشکی و رفاه حیوانات به صاحبان حیوانات، هماهنگی و برنامه‌ریزی رفاه حیوانات؛ ارائه خدمات رفاه حیوانات از طریق کاهش درد و رنج حیوانات در حین و بعد از شرایط اضطراری از جمله نجات و انتقال حیوانات به پناهگاه‌ها و مراقبت‌های دامپزشکی و سایر ملزومات ضروری، هماهنگی تدارک دامپزشکان آموزش‌دیده برای کمک در مناطق آسیب‌دیده و اطمینان از ارتباط سریع اطلاعاتی بین دامپزشکان در مناطق آسیب‌دیده.
از طرفی مقامات محلی، شهرداری‌ها نیز در این زمینه وظیفه دارند. خدمات جمع‌آوری و کنترل حیوانات، ارائه پشتیبانی و هماهنگی مستقیم خدمات به صاحبان حیوانات خانگی برای کمک به مراقبت، جابه‌جایی، پناهگاه حیوانات خانگی و سایر حیوانات، دفن بهداشتی حیوانات مرده از وظایف آنان است.
انجمن‌های ملی دامپزشکی حمایت از حیوانات نیز از طریق پیشگیری از ظلم به حیوانات، ارائه خدمات پشتیبانی و هماهنگی مستقیم به صاحبان حیوانات خانگی برای کمک به کاهش درد و رنج حیوانات در هنگام وقوع یک شرایط اضطراری و بازگشت حیوانات به صاحبان آنها می‌توان نقش‌آفرینی کنند.
انجمن‌های جهانی دامپزشکی حمایت از حیوانات نیز از طریق پشتیبانی از یک وضعیت اضطراری ملی در صورت درخواست رسمی، در قالب یک پاسخ مدیریت اضطراری حیوانات که می‌تواند به شکل حمایت دامپزشکی، کمک به راه‌اندازی و اجرای پناهگاه‌های موقت حیوانات و تدارک مواد غذایی آنها انجام شود، کمک می‌کنند.
حکیم مهر: اصولاً چه نیازی به دامپزشکان در جریان بلایا و فوریت‌ها وجود دارد؟
به‌عنوان یک شهروند و عضوی حرفه‌ای و بسیار آموخته در فوریت‌ها و بلایا مسئولین و عموم مردم به مشاوره آنها به‌عنوان مرجع علمی صالح به ویژه برای کمک به عملیات جستجو و نجات توسط تیم‌های سگ زنده‌یاب و نجات قربانیان زیرآوار نیاز دارند.
شناخت جمعیت‌های حیوانی به‌عنوان دیده‌بان و نگهبان در طبیعت، آشنایی با خطرات متعدد و پیچیده طغیان بیماری عفونی تا مشکلات کنترل حیوانات در منطقه آسیب‌دیده و واجد شرایط بودن ایفای نقش اساسی با ظرفیت نامحدود به‌عنوان عضوی از هر تیم امدادرسانی از ویژگی‌های دامپزشکان است.
با توجه به دانش گسترده و درجه بالای مهارت دامپزشکان درباره مدیریت و مراقبت بالینی بیماری‌ها می‌توانند خدمات ماهرانه، یکپارچه و همکارانه خود را در فوریت‌ها و بلایا ارائه نمایند. از جمله جلوگیری یا محدود کردن بروز تمام بیماری‌ها یا شرایط انتقال بیماری‌های حیوانات به انسان. همچنین افزایش دسترسی به مواد غذایی با منشاء حیوانی سالم و ایمن برای مصرف انسان و ظرفیت پاسخ به بلایا به‌ویژه با کنترل بیماری، مراقبت و کنترل حیوانات، حفاظت تامین مواد غذایی و غیره از خدمات آنان است.
بلایای انسان‌ساز یا طبیعی به‌طور بالقوه می‌تواند ظرفیت بهداشتی و پزشکی باقی مانده را از بین ببرد. نقش اصلی دامپزشکان در بلایا حفاظت انسان‌ها در برابر بیماری‌های حیوانی، پیشگیری و کنترل بیماری‌های واگیر است. در بلایا دامپزشکان فعالیت‌هایی که به‌طور مستقیم با رفاه انسان ارتباط دارد، انجام می‌دهند.
مسئولیت عمده بهداشت عمومی دامپزشکان حفظ منابع حیوانی غذای انسان خواهد بود تا مطمئن شوند کفایت دسترسی و تامین مواد غذایی ایمن و سالم برای جمعیت زنده مانده تداوم دارد.
دامپزشکان مسئولیت ارائه مراقبت‌های پزشکی به جمعیت مستقر در پناهگاه‌ها یا در سایر مکان‌ها در دوره بلافاصله پس از حمله را به‌عهده خواهند داشت. در صورتی که تعداد افراد بیمار و زخمی برای مراقبت توسط پزشکان موجود بسیار زیاد باشد، دامپزشکان مراقبت محدود به توانایی‌های فردی خود و نیازهای جمعیت فراهم می‌نمایند. تعیین وضعیت آلودگی حیوانات و موادغذایی با منشاء حیوانی به مواد شیمیایی، زیستی، رادیواکتیو و هسته‌ای از دیگر خدمات دامپزشکان است.
حکیم مهر: نقش تکنیسین‌های دامپزشکی در بلایا چیست؟
تکنسین‌های دامپزشکی بخشی از فرایند امدادرسانی و عضو تیم‌های نجات و امداد دامپزشکی هستند. آنها اولین پاسخ دهنده و ارائه دهنده مراقبت‌های دامپزشکی در منطقه بلایا زده هستند که به ارزیابی نیازهای اولیه دامپزشکی منطقه بلازده، ارائه مراقبت دامپزشکی اورژانس به حیوانات بهبود یافته در منطقه بلایا، کمک به امدادرسان محلی و مقامات دامپزشکی مراقبت از حیوانات و صاحبان آنها، ارائه خدمات پاراکلینیکی پزشکی و دامپزشکی، ارائه خدمات حمایتی به سازمان‌های امدادرسانی و دامپزشکی، کمک‌های اولیه اورژانس به حیوانات زخمی، جست‌وجو تا شناسایی حیوانات ولگرد، کمک به مراقبت هر حیوانی که صاحبان آنها از منطقه بلازده نقل مکان کرده‌اند، مراقبت از سگ‌های نجات آسیب‌دیده در حین کار شناسایی افراد در زیر آوار به وسیله شیشه‌های شکسته و سایر اشیاء تیز، کمک به صاحبان حیوان خانگی و مزرعه برای بهبود آثار طولانی مدت پس از بلایا، تامین پناهگاه و امکانات مراقبت از حیوان خانگی محلی و انتقال حیوانات وحش، حیوانات ولگرد، بی‌خانمان و مجروح به خارج از منطقه بلایا می‌پردازند.
کدام دسته از اقدامات دامپزشکی در فوریت‌ها و بلایا، اقدام فوری به حساب می‌آیند؟
شناسایی هرگونه منابع غذایی در دسترس و تعیین اینکه آیا محصولات هنوز هم خوراکی و ایمن هستند، سازماندهی مراقبت و کشتار حیوانات مجروح و شناسایی آنهایی که هنوز هم برای مصرف انسانی مناسب هستند، از بین بردن یا دفن لاشه‌ها و سایر مواد زائد با منشاء حیوانی، تامین سرپناه و در صورت نیاز، مواد غذایی و آب برای حیوانات پراکنده، کنترل بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوانات، کنترل آفات و ایمنی مواد غذایی.
همچنین از سرگیری فعالیت‌های عادی کشتار، بازرسی گوشت، جمع‌آوری و ذخیره شیر؛ تامین و توزیع داروها، واکسن‌ها، ضدعفونی کننده‌ها و آفت‌کش؛ ضد عفونی مناطق و مکان‌های در معرض خطر؛ استقرار مراقبت اپیدمیولوژیک؛ تخلیه حیوانات از منطقه در معرض خطر از جمله اقدامات بعدی محسوب می‌شوند.
حکیم مهر: خدمات دامپزشکی در مدیریت فوریت‌ها و بلایا به چند دسته تقسیم می‌شوند؟
به ۴ دسته کاهش و پیشگیری، آمادگی، پاسخ و بازسازی مجدد.
کاهش و پیشگیری شامل نظام مراقبت اپیدمیولوژیک بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوانات و سایر بیماری‌های حیوانی؛ کنترل کل زنجیره تولید مواد غذایی؛ اپیدمیولوژی زیست‌محیطی و تقویت خدمات بهداشتی و دامپزشکی در تمامی جنبه‌ها، ازجمله بهداشت عمومی و اپیدمیولوژی به ویژه مقابله با بیماری‌ها و آفات فرامرزی و غیره هستند.
حکیم مهر: کاهش بلایا با چه روش‌هایی صورت می‌گیرد؟
روش‌های اطمینان از اینکه فوریت‌ها و بلایا پیشگیری می‌شوند و یا آثار آنها کمتر شدید خواهد بود شامل روش‌های ساختاری از جمله دور نگه‌داشت حیوانات خانگی از مسیرهای سیلاب و مدیریت چراگاه؛ روش‌های غیرساختاری مثل برنامه‌های آموزش و روش تقویت خدمات دامپزشکی مثل مدیریت بهداشت گله و اپیدمیولوژی هستند.
توسعه برنامه‌های پیش از بلایا عبارتند از: ارزیابی منابع ضروری مورد نیاز در مواقع اضطراری، استفاده از منابع جایگزین برای تامین تقاضاهای ضروری در حین و پس از شرایط اضطراری، اشتراک‌گذاری بین سازمانی منابع، از جمله انرژی، تجهیزات حمل مواد غذایی و نیروی کار مورد نیاز، اطمینان از دسترسی به منابع و توسعه راهبردهای پاسخ و روش آمادگی در برابر بلایا هستند.
حکیم مهر: انتظار می‌رود که یک نیروی دامپزشکی وظیفه محور پیش بلایا چه کسی باشد؟
دامپزشک بالینی با تجربه، دامپزشک متخصص بهداشت عمومی و اپیدمیولوژی دامپزشکی.
بخش دوم گفت‌وگوی تفصیلی با دکتر شهرام میرزمانی درباره نقش دامپزشکی در مدیریت بلایای طبیعی، فردا تقدیم مخاطبین محترم حکیم مهر خواهد شد ...
