نگاهی بر بیماری تب برفکی و واکسن‌های موجود - دکتر وحید عطارد

نگاهی بر بیماری تب برفکی و واکسن‌های موجود

دکتر وحید عطارد

همه دست‌اندرکاران بیماری‌های دام بر اهمیت بیماری تب برفکی و خساراتی را که بر جمعیت دامی تحمیل می کند واقفند و بر کسی پوشیده نیست که می‌تواند به‌درستی اقتصاد کشوری را به زانو در آورد. شاهد این مدعا وقوع این بیماری در انگلستان در سال 2001 و تحمیل نزدیک به 12 میلیارد پوند بر اقتصاد آن کشور و از بین رفتن نزدیک به چهار و نیم میلیون رأس دام است.

در کشورهایی مانند کشورهای اروپایی که عاری از بیماری هستند، در صورت وقوع بیماری کشتار را برای عاری شدن از بیماری بهترین گزینه می‌دانند و کلیه دام‌های آلوده و در معرض را می کشند و می سوزانند و دفن می کنند. در برخی دیگر از این کشورها از روش دیگری استفاده می کنند که به نام کشتار اصلاح شده (modified stamping out ) مشهور است و ابتدا دام‌ها را واکسینه می کنند و پس از فروکش کردن بیماری تمامی دام‌های منطقه آلوده واکسینه شده، کشتار می گردند. 

بی‌شک استفاده از این روش در کشورهایی که بیماری اندمی است بخصوص در موارد هیپراندمی امکان‌پذیر نیست زیرا که کشتار در حدی بسیار وسیع نمی تواند صورت پذیرد؛ از این‌رو بهترین روش‌ها رعایت اکید معیارهای امنیت زیستی همراه با واکسیناسیون است، اما کدامین واکسن؟

کشور ما با داشتن جمعیت قابل توجه گاو و گوسفند و بز، درگیر این بیماری است و سال‌هاست خسارات ناشی از آن‌را تحمل می کند؛ خساراتی که اکثرا محاسبه نمی‌شود و اگر هم محاسبه شود عیان نمی گردد که این موضوع نمکی است که بر زخم این بیماری پاشیده می‌شود و اجازه نمی دهد که قوانین و مقررات لازم و ضروری ایجاد و اعتبارات لازم تامین گردد.

از این مقوله که بگذریم، در حال حاضر موضوع واکسن و واکسیناسیون دام‌ها در اولویت اقدامات قرار دارد و سعی می گردد بتوان با انجام واکسیناسیون از شیوع و گسترش بیماری جلوگیری کرد. اینکه روش‌های به‌کار گرفته شده درست است یا نه، آیا نتیجه‌ای دارد یا نه، و یا اینکه پایش ایمنی و موارد دیگری که لازم است بررسی و تحقیق شود انجام می‌شود یا نه، بحث این نوشته نیست و نگاه اکنون معطوف به واکسن است.

با نگاهی اجمالی به واکسن تب برفکی مشخص است که در وهله اول واکسنی است که از غیر فعال کردن ویروس عامل بیماری و استفاده از پروتئین‌های ساختاری معروف به VP بخصوص VP1 تهیه می‌شود. چگونگی تهیه واکسن بصورت خیلی خلاصه به این شرح است که ابتدا ویروس وحشی فیلد خالص‌سازی شده و به کشت سلولی عادت داده می‌شود تا بتواند به سهولت بر روی سلول رشد کند. هنگامی که توانایی حداکثر رشد را به‌دست آورد، با استفاده از موادی آن‌را غیرفعال می‌کنند. در زمانی نه چندان قدیم از فرمالدیید برای غیر فعال کردن ویروس استفاده می‌شد اما با توجه به اینکه قابلیت غیر فعال کردن همگی ویروس‌ها توسط فرمالدیید میسر نبود و اکثرا تعدادی ویروس زنده می ماند، چند سالی است که از اتیلین ایمین دومرحله‌ای استفاده می‌شود. پس از غیرفعال کردن برای هر سری تولید با توصیه سازمان جهانی بهداشت دام (OIE ) آزمایشات innocuity برای هر سری واکسن باید انجام شود تا بتوان از غیرفعال بودن همه ویروس‌ها اطمینان حاصل کرد؛ هرچند که عملا در هیچ حالتی همگی ویروس‌ها در بهترین واکسن‌ها غیر فعال نخواهد شد و بطور قطع تعدادی زنده می ماند و هیچ‌کس بطور قطع و یقین نمی تواند غیر فعال شدن همگی را با اطمینان 100 درصد بیان کند. پس از آماده شدن آنتی ژن آن‌را خالص‌سازی نموده و با اضافه کردن ادجوانت و سایر مواد نگهدارنده لازم، واکسن آماده استفاده می گردد.

حال اگر در تولید از سویه‌های در گردش در جمعیت دامی کشور آنتی‌ژن تهیه شود، مشکل عمده ای نیست زیرا اگر تعدادی ویروس زنده هم باقی بماند، ضمن آنکه باید سعی شود ویروس زنده ای نماند، اما به‌دلیل وجود ایمنیت نسبی دام‌ها به ویروس در گردش، ویروس فرصت زیادی برای طغیان پیدا نمی کند و اما اگر استفاده از ویروسی باشد مانند A22 که در کشور و منطقه ریشه‌کن شده است، در آن‌موقع زنده بودن ویروس خطری است که هر آن همه کشورها را تهدید می کند، بخصوص که واکسن با فرمالدیید غیرفعال شده باشد که امکان زنده ماندن ویروس را افزایش می دهد.

می‌خواهم به صراحت بگویم از کشور ترکیه واکسنی وارد شده است که پنتاوالان اعلام شده و ادعا شده است حاوی تحت سویه A22 می‌باشد. اطلاعات بدست امده دلالت بر آن دارد که این واکسن با روش فرمالدیید غیر فعال می‌شود که احتمال زنده بودن این تحت سویه خطرناک در آن بسیار زیاد است و نه در کشور ترکیه و نه در مناطق دیگر در گردش نمی‌باشد و جالب‌تر انکه این واکسن در کشور ترکیه هم مصرف نمی‌شود و همچنین در بروشور واکسن آمده است «جهت پیشگیری، کنترل و ریشه‌کنی موثر بیماری تب برفکی»  و «ترکیب سویه‌ای مطابق با نیاز ایران» که معلوم نیست نیاز ایران به A22 از کجا آمده است زیرا که سازمان دامپزشکی کشور نیاز کشور را به ویروس‌های Asia1sindh08 و Opanasia2 و A05 و AGVII اعلام نموده است و اگر این واکسن در کنترل و ریشه‌کنی بیماری بسیار موثر است، چرا در کشور ترکیه که نقشه زیر نمایانگر آلودگی وسیع بیماری در آن کشور است استفاده نمی‌شود که آنها را نیز عاری از بیماری کند؟

در هر صورت با توجه به اینکه تکنولوژی ساخت واکسن در کشور موجود است و موسسه رازی و شرکت روناک و پسوک امکان تولید واکسن با سویه‌های در گردش در جمعیت دامی کشور را دارند و می توانند از این سویه ها به نحو احسن استفاده نمایند، ضروری است موضوع استفاده از این واکسن مورد بازبینی قرار گیرد و از استفاده از آن خودداری شود. امید است سازمان دامپزشکی کشور با حمایت بی‌دریغ از موسسات داخلی، از ورود این چنین واکسن‌هایی که دارای اعتبار بین المللی نیستند، خودداری و استفاده از این واکسن را ممنوع نماید.