تشریح استراتژی موفقیت‌آمیز سازمان دامپزشکی برای کنترل آنفلوانزای فوق‌حاد پرندگان در کشور

حکیم مهر: با توجه به عاری اعلام شدن کشور از بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان توسط سازمان جهانی بهداشت دام (OIE) که خبر آن بازتاب گسترده در رسانه‌های داخلی داشت و این امر گویای درک بیشتر اهمیت این موضوع از سوی اصحاب رسانه نیز هست؛ فرصتی دست داد تا بمناسبت این موفقیت در مراقبت از سرمایه‌های طیور کشور، اقدامات سازمان دامپزشکی در رابطه با بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان و روند عاری از بیماری اعلام‌شدن کشور ایران را طی یک مصاحبه از دکتر علیرضا رفیعی‌پور، رئیس سازمان دامپزشکی کشور جویا شویم.

به گزارش حکیم مهر به نقل از روابط عمومی سازمان دامپزشکی، این مصاحبه به شرح زیر می باشد.

آقای دکتر، لطفاً بطور مختصر اهمیت بیماری آنفلوانزای پرندگان را توضیح دهید؟

بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان یک بیماری ویروسی است که بعنوان مهمترین بیماری قابل انتقال بین انسان و پرنده مطرح بوده و می‌تواند در جمعیت طیور تا 100 درصد تلفات ایجاد نماید. لذا تلفات بالا در جمعیت پرندگان و اهمیت آن از نظر بهداشت عمومی سبب گردیده است تا این بیماری از اهمیت ویژه ای برای کشورها برخوردار باشد و هر کشوری در صورت مواجهه با این بیماری، نسبت به معدوم سازی طیور آلوده اقدام نمایند. بر این اساس، بیماری می‌تواند منجر به زیانهای اقتصادی سنگین به کشور درگیر بیماری گردد.

وضعیت این بیماری در چند سال اخیر در کشور چگونه بوده است؟

در سالهای اخیر بویژه در سال های 94، 95 و 96 با توجه به بروز زیر تیپ جدیدی از بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، تعداد زیادی از واحدهای پرورش طیور با این بیماری در استانهای پرتراکم پرورش طیور درگیر شدند و به تبع آن با توجه به اینکه سیاست برخورد با این بیماری معدوم سازی گله‌های مبتلا بود، خسارت زیادی به صنعت پرورش طیور کشور بوِیژه واحدهای تخمگذار وارد شد که این موضوع سبب گردید تا وضعیت تولید تخم مرغ در کشور با مشکل مواجه و زیان اقتصادی فراوانی به صنعت پرورش طیور وارد گردد.

شما پس از ورود به سازمان دامپزشکی کشور چه اقداماتی را در راستای پیشگیری از این بیماری انجام دادید؟

در سال 96 خورشیدی بنده پس از انتصاب بعنوان رئیس سازمان دامپزشکی کشور با همکاری مدیران و کارشناسان سازمان دامپزشکی و بهره‌گیری از دانش و تجارب مجامع بین المللی، ظرفیتهای صنعت شامل اساتید دانشگاه ها، کلینیسینهای بخش خصوصی و تشکلها و سایر دست‌اندرکاران صنعت، با توجه به وسعت درگیری و روند افزایشی موارد بیماری که از سال 94 به بعد شروع شده بود، تصمیم گرفته شد تا نسبت به بازنگری در برنامه مقابله با بیماری اقدام گردد و بر این اساس تغییر استراتژی مقابله با بیماری اقدام و استراتژی جدید ابلاغ گردید.

لطفاً شرح مخصری از  استراتژی جدید سازمان دامپزشکی در مقابله با بیماری را بیان نمایید.

استراتژی جدید سازمان دامپزشکی کشور از  سه ماهه چهارم سال 96 ابلاغ و بر اساس آن برنامه عملیاتی در 5 محور اجرایی گردید که این محورها شامل 1- رصد و پایش بیماری،  2- اقدامات کنترلی بیماری اعم از ایمن‌سازی گله‌های پرورشی، اصلاح ساختار بهداشتی واحدهای پرورش طیور، توسعه دانش و توانمند‌سازی بهره برداران، 3- راه اندازی شبکه‌های تشخیصی در سطح 16 استان و بهره گیری از امکانات ملی و منابع بین المللی از جمله FAO و OIE، 4- اطلاع رسانی و آموزش  و 5- نظارت و مراقبت در چهار نسخه متفاوت بر مبنای اکوسیستم و ساختار طیور کشور باز طراحی و عملیاتی گردید.

آقای دکتر، در مدیریت کانونهای بیماری پس از ابلاغ استراتژی جدید برای نظارت و مراقبت بیماری چه اقداماتی انجام گرفته است؟

نظارت و مراقبت بیماری بر مبنای اکوسیستم و ساختار طیور کشور در چهار نسخه متفاوت شامل ایجاد شبکه گزارش‌دهی در سطوح مختلف، تشخیص قطعی و سریع بیماری، معدوم سازی و مختومه‌سازی، باز طراحی و عملیاتی گردید و در مدیریت کانون‌ها بر اساس رهیافت‌های روز دنیا، مراحل عملیاتی مختومه کردن کانون‌ها، بعنوان یکی از مهمترین اقدامات متعاقب بیماری بطور دقیق منطبق با استاندارد های روز دنیا اجرا گردید.

فرایند شناسایی بیماری در کشور در استراتژی جدید بمنظور ردیابی بیماری چگونه پیاده سازی گردید؟

فرایند شناسایی بیماری بر اساس روش‌های اپیدمیوسرویلانس مطابق با چهار لایه کشور شامل لایه اول گیلان، گلستان و مازندران، لایه دوم استان‌های دارای تراکم بالای مرغ تخمگذار شامل استان‌های آذربایجان‌شرقی، قزوین، البرز، تهران، قم، مرکزی، اصفهان، خراسان‌رضوی و فارس، لایه سوم استانهای غیر لایه‌های اول و دوم و لایه چهارم مناطق خاص ورود و حضور پرندگان وحش مهاجر و پرندگان وحش مقیم بر اساس اکوسیستم، دینامیک طیور و وضعیت بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان اجرا گردید. 

پایش بیماری در استان‌ها بر اساس مراقبت فعال و غیر فعال با گزارش‌گیری از طرق مختلف انجام گرفت. در این مرحله گله‌ها از نظر بالینی بمنظور شناسایی علائم بیماری، سرولوژی جهت شناسایی آنتی بادی‌های ضد ویروس آنفلوانزای پرندگان و آزمایشهای مولکولی جهت کسب اطلاعات لازم در جمعیت‌های در معرض خطر و تأیید موارد مشکوک بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان مورد بررسی قرار گرفتند.

آقای دکتر، مختصری در رابطه با اقدامات کنترلی بیماری در کشور بیان نمایید؟

اصلاح ساختار بهداشتی واحدهای پرورش طیور از اولین اقدامات بود که با توجه به درگیری تعداد زیادی از واحدها در سال 96 و لزوم بازنگری در ساختار بهداشتی واحدهای پرورش طیور، صدور مجوز جوجه ریزی در واحدهای درگیر و حتی سایر واحدها با حساسیت ویژه ای و با همکاری اعضا کارگروه کنترل بیماری آنلفوانزا در سطح استان‌ها (متشکل از اداره کل دامپزشکی استان، معاونت امور دام و اتحادیه مرغداران ) دنبال گردید و کلیه واحدها قبل از جوجه‌ریزی در قالب ممیزی مورد بررسی قرار گرفتند و از سال 97 صرفاً واحدهای مادر و تخمگذاری که دارای شرایط مناسب بر اساس ممیزی بودند، اجازه جوجه ریزی را کسب نمودند.

ایمن‌سازی گله‌های پرورشی از طریق برنامه هدفمند واکسیناسیون بعنوان یکی از مهمترین برنامه‌های پیشگیری از بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان بود که برای نخستین بار از اواخر سال 96 خورشیدی با بهره‌مندی از تجربیات سایر کشور و اخذ نظرات سازمان‌های معتبر بین المللی و کارشناسان داخلی در دستورکار برنامه‌های سازمان دامپزشکی قرار گرفت و در سال 97 اجرایی گردید. و تا کنون بالغ بر 50 میلیون دز واکسن در کشور در واحدهای مورد نظر مصرف گردیده است.

اطلاع‌رسانی و ارتقای دانش و توانمند سازی بهره برداران نیز یکی دیگر از مهمترین اقداماتی بود که در راستای پیشگیری و در قالب اقدامات کنترلی سازمان دامپزشکی کشور اجرا گردید. از اقدامات ویژه در آموزش مرتبط با پیشگیری و مقابله با آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، اجرای دوره‌های آموزشی امنیت زیستی برای نخستین بار با همکاری موسسه علمی کاربردی جهاد‌کشاورزی بر اساس تفاهم نامه فیمابین و با بهره گیری از امکانات آموزش حضوری و غیر حضوری در قالب "وِبینار" برای دست اندرکاران صنعت پرورش طیور و سایر افراد فعال در حوزه پرندگان و با حضور مرغداران، کارگران مرغداری، مسئولین امنیت زیستی، مسئولین بهداشتی، محیط‌بانان و شکارچیان بوده است.

فرایند اطلاع‌رسانی بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان به سازمان‌های بین‌المللی چگونه است؟

تعدادی از بیماری‌های دامی به جهت اهمیت آن از نظر بیماری برای دام یا بهداشت عمومی بایستی به سازمانهای بهداشتی بین‌المللی مرتبط با بهداشت دام از جمله سازمان جهانی بهداشت دام گزارش داده شوند که بیماری انفلوانزای فوق حاد پرندگان نیز از جمله این بیماری‌هاست. بر همین اساس سازمان دامپزشکی نیز بعنوان یکی از اعضای این سازمان بین‌المللی موظف به گزارش بیماری‌های اخطارکردنی از جمله بیماری آنفلوانزای فوق حاد به این سازمان است.

در صورت اعلام بیماری به OIE، برای خروج از لیست کشورهای درگیر بیماری و عاری اعلام نمودن یک کشور چه اقداماتی بایستی انجام گیرد؟

پس از اینکه یک کشور درگیر بیماری اخطارکردنی می‌شود، از طریق سایت OIE نسبت به اعلام بیماری در قالب فرمت گزارش فوری بیماری اقدام می‌نماید و پس از آن نیز موظف است بصورت هفتگی و تا مدت 3 ماه و در قالب فرمت follow up وضعیت کانون و سایر واحدهای در معرض خطر را به OIE گزارش نماید. در صورتی‌که طی این مدت 3 ماهه کانون دیگری در کشور گزارش نگردد، در پایان هفته آخر گزارش Final Report یا گزارش نهایی تهیه و به OIE ارسال و درخواست اعلام عاری بودن کشور از بیماری می‌شود و OIEنیز بر همین اساس و پس از عاری‌بودن یک کشور از بیماری طی مدت 3 ماه، آن کشور را عاری از بیماری اعلام می‌کند.

روند اعلام پاکی کشور ایران چگونه بوده است؟

در رابطه با کشور ما نیز همانند فرایند اعلام شده در پاسخ پرسش قبل شما عمل شد و پس از آخرین مورد گزارش بیماری در تاریخ 21 فروردین 98 در یک واحد روستایی در استان آذربایجان‌ِشرقی، گزارشات Follow up در مدت سه ماه بصورت هفتگی و در نهایت گزارش نهایی ارسال گردید و پس از آن در تاریخ 24 تیر ماه جاری، کشور ایران توسط OIE  عاری از بیماری اعلام گردید.