نفس‎های آخر بهترین نژاد گاو کوهستان/ نژادهای خارجی رقیب گاو سرابی!

حکیم مهر - درحالیکه گاو سرابی را به عنوان یکی از نژادهای اصیل ایرانی، ‌بهترین نژاد گاو کوهستان نامیده اند اما به دلیل نبود توجه به احیاء، اصلاح نژاد و تولید این گونه، گاو سراب از چرخه تولید دامی کشور در حال خروج است.
به گزارش خبرنگار مهر در سراب، اهمیت دامپروری و دامداری و نقش آن در تولید پروتئین یکی از مسائل عمده ای است که در محافل کارشناسی و تخصصی مطرح است.

اقتصادی کردن واحدهای دامداری و افزایش راندومان تولید از طریق بکارگیری اصول علمی در شیوه پرورش دام از گامهای بلندی است که توسط دولت پیگیری می شود که در این میان، حفظ توده های بومی که به عنوان ذخایر ژنتیکی کشور محسوب می شوند یکی از این اهداف است.

در میان نژادهای بومی گاوهای کشور، نژاد سرابی به دلیل داشتن خصوصیات ویژه ای بارز بوده و تحت پوشش ایستگاههای پشتیبانی و مطالعاتی جهاد کشاورزی قرار دارد و فعالیتهایی در جهت حفظ و شناسایی و اصلاح نژاد گاو سرابی صورت می گیرد.

با اینحال اما متاسفانه اختلاط بی رویه در بین نژادها به مرور زمان سبب تحلیل رفتن توده سرابی به عنوان تنها گاو بومی پرتولید کشور شده است.

مسعود محمدیان، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی، در مورد اهمیت این نژاد دامی کشور گفت: گاو نژاد سرابی یک سرمایه ملی محسوب می شود و مراقبت و محافظت از نژاد های بومی جزء وظایف حاکمیتی این سازمان است.

محمدیان با اعلام اینکه هم اینک مرکز نگهداری و اصلاح گاو نژاد سرابی در سراب زیر نظر مستقیم جهاد کشاورزی است افزود: در این مرکز کارهای تحقیقاتی برای به نژادی این نوع گاو انجام می گیرد تا محصولات لبنی این گاو به طور کمی و کیفی ارتقا یابد.

رئیس اداره دامپزشکی سراب نیز با اعلام اینکه هدف از حفظ و شناسایی نژاد گاو سرابی نگهداری این توده در بانک ژنی دامی کشور است می گوید: با استفاده از روش های پیشرفته اصلاح نژاد، توان تولید شیر و گوشت این دام بالا می رود.
 دکتر رضا دادخواه در مورد مشخصات گاو سرابی اظهار داشت: این گاو در حد گاوهای کوچک و میان جثه طبقه بندی می شود و مقاومت در برابر بیماریها و مقاومت در برابر تغییرات جوی و سرما، کم توقعی به غذا، کیفیت و کمیت مناسب تولید از ویژگیهای عمده این گاو است.

وی همچنین افزود: به علت حجم و شیب مناسب کپل و متوسط بودن وزن تولد گوساله ها سخت زایی در زایمانهای عادی این گاو مشاهده نمی شود و از نظر تولید شیر وگوشت و میزان چربی شیر تولیدی نسبت به سایر گاوها برتری دارد

رئیس اداره دامپزشکی سراب در مورد وضعیت فعلی این نژاد گفت: در حال حاضر 135راس گاو مولد سرابی به منظور حفظ و اصلاح نژاد و تقویت گله های اقماری در روستا ها در ایستگاه پشیبانی گاو بومی سرابی نگهداری می شود.

وی خاطر نشان کرد: عدم توجه کافی به اصلاح نژاد و خا لص سازی ژنی این توده ارزشمند کشور ؛اختلاط بی رویه با دیگر نژادها به ویژه نژادهای هولشتاین و نزادهای دورگه موجودیت آن را به شدت تهدید کرده است و این نژاد با ارزش کشور را با خطر نابودی مواجه ساخته است.

احد بصیری مدیر جهاد کشاورزی شهرستان سراب هم معتقد است: تنها راه حفظ ذخایر نژادهای بومی انجام برنامه های اصلاح نژاد آنهاست که برای این کار با ایجاد رشد ژنتیکی در توده های گاو بومی می توان رقابت میان گاوهای بومی و گاوهای وارداتی یا آمیخته را به نفع گاوهای بومی تخفیف داد.

مدیر جهاد کشاورزی سراب همچنین در رابطه با مزایای گاو نژاد سرابی می گوید: با توجه به شرایط اقلیمی منطقه سراب و آب و هوای نیمه خشک و سرد آن این گاوها با محیط سازگارند و مقاومتر و کم غذاتر از گاوهای غیر بومی هستند.

وی از جمله اقدامات حمایتی این اداره در رابطه با حفظ این گاو را اختصاص مرکزی برای نگهداری گاوهای اصیل اعلام کرد که تحت عنوان مرکز پشتیبانی گاو بومی سراب در 9کیلومتری جاده سراب در زمینی به مساحت 29هکتار به فعالیت مشغول هست و هدف این مرکز حفظ توده گاو بومی و اصلاح نژاد و توزیع گوساله های نر به دامداران سرابی است.
وی در مورد برگزاری جشنواره های انتخاب بهترین گاو سرابی که سالها پیش از سوی وزارت جهاد کشاورزی برای تشویق دامداران و شناساندن این گاو برگزار می شد اظهار می کند: این جشنواره بعد از ادغام دو وزارتخانه جهاد و کشاورزی دیگر برگزار نشد و این مطلب را یاید مسئولان وزارتخانه پاسخ دهند.

حسین زنجانی یک دامدار سرابی در مورد نگهداری گاو سرابی به ما می گوید: این گاو برای منطقه سردسیر سراب بسیار خوب است چرا که در برابر امراض و سرما مقاومتر از گاوهای دیگر بوده و علوفه کمتری نیز برای تغذیه آن لازم است.

وی در عین حال معتقد است که دامداران به خصوص گاوداریهای صنعتی و نیمه صنعتی به دلیل شیر تولیدی کمتر این گاو نگهداری آن را دارای صرفه اقتصادی نمی دانند.

از طرفی دیگر رحمانعلی خسروپور دامدار دیگر اظهار می دارد: 30سال پیش این گاو اکثر گاوهای دامداریها را تشکیل می داد اما واردات گاوهای سوئیسی و فرانسوی و داشتن جثه بزرگتر این گاوها وی ودامداران را به نگهداری گاوهای وارداتی ترغیب کرد اما بعدها متوجه شدیم که گاوهای وارداتی به رغم تولید شیر زیادتر و داشتن جثه بزرگ نسبت به امراض و شرایط جوی مقاومت کمتری از گاوهای سرابی دارند و علوفه مصرفی آنها نیز بیشتر است.

دکتر علی نگاهی دامپزشکی که مدتها با گاوهای بومی سراب سرو کار داشته است در مورد مشخصات ظاهری آنها می گوید: رنگ عمومی این گاوها از زرد روشن تا قهوهای تیره متغییر است و موهای بدن آنها در زمستان زبر و بلند و در تابستان کوتاه است.

وی نیز معتقد است که این گاوهای بومی جوابگوی زمستانهای سرد منطقه است که گاهی به 25درجه زیر صفر هم می رسد.

دکتر نگاهی کم توقعی و مقاومت در برابر امراض دامی را از وجوه قابل توجه این گاو به گاوهای غیر بومی می داند ومعتقد است: هر چند ممکن است نگهداری این گاو دارای صرفه اقتصادی نباشد اما یک سرمایه ملی است که باید در حفظ و نگهداری آن کوشا بود.

مهندس محمود لعلی کارشناس مواد غذایی در مورد محصولات لبنی گاو سرابی می گوید: شیر تولیدی این گاو 4.5درصد چربی دارد در حالی که شیر گاوهای هولشتاین و دیگر گاوهای نگهداری شده در منطقه دارای سه درصد چربی است.

وی کیفیت بالای شیر تولیدی از نظر ارزش پروتئینی و بیولوژیکی را بالا می داند و مصرف شیر این گاوها را توصیه می کند.

دکتر علی اکبر زاده از دامپزشکان منطقه می گوید: در کشورهای خارجی به حفظ و نگهداری نژادهای اصیل بومی توجه زیادی می شود حال که ما این ذخیره ارزشمند نژادی را داریم که در کتب معتبر علمی نیز از آن نام برده شده است چرا نگهداری و مراقبت نکنیم.

رضا دادخواه رئیس اداره دامپزشکی سراب در خصوص آمار تعداد گاوهای نژاد سرابی می گوید: با توجه به اینکه اکثریت دامداری ها و گاوداری ها در سراب سنتی بوده و به صورت گاوداری های منظم صنعتی نیستند آمار دقیقی از تعداد گاو های نژاد سرابی در دست نیست.

وی در عین حال با اشاره به تعداد جمعیت گاوی در این شهرستان می گوید: هم اکنون 60هزار راس گاو در مراکز مختلف شهرستان سراب نگهداری می شود که اکثر آنها دورگه و آمیخته بوده و از جنس های بومی و هولشتاین هستند.

جواد جباری کارشناس امور دام که در ایستگاه نگهداری و اصلاح گاو نژاد سرابی وابسته به سازمان جهاد کشاورزی مشغول به کار است گفت: در این مرکز در حدود100راس گاو خالص نژاد سرابی نگهداری می شود و در کل با احتساب گاوهای هولشتاین که جهت تلفیق ژنی در این مرکز نگهداری می شود 240راس گاو تحت نگهداری و خدمات مستقیم این مرکز بوده ضمن اینکه در  این مرکزهم اکنون تلفیق نژاد سرابی با نژاد هولشتاین صورت می گیرد و به تازگی گوساله های با حدود 75درصد گاو سرابی متولد شده که در حال مطالعات تحقیقاتی بر روی محصول لبنی این نوع گاو  انجام می گیرد.

به هرحال با هر صاحب نظر و کارشناسی که صحبت می شود همگی بر لزوم حفظ و نگهداری سرمایه ارزشمند دامی کشور تاکید دارند. در ضمن سال ها قبل اداره جهاد اقدام به برگزاری جشنواره سالانه انتخاب بهترین گاو سرابی می کرد که در تشویق و ایجاد نوعی رقابت برای نگهداری این نوع گاو اصیل ایرانی کمک می کرد اما به دلایل نامشخص دیگر خبری از این جشنواره ها نیست.

با این اوصاف، امیدواریم شاهد نجات نژاد برتر دامی از نابودی باشیم و طوری عمل نکنیم تا آیندگان فقط در کتابها و گفتمانهای شفاهی مردم با گاو سرابی آشنا شوند.