پرندگان حیات‌وحش به‌ویژه پرندگان آبزی و کنارآبزی، مهم‌ترین مخازن ویروس آنفلوانزای فوق‌حاد پرندگان هستند

گفتگوی این هفته با «دکتر سیدحسن محمدی» رئیس اداره بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور و زنبور عسل اداره کل دامپزشکی استان چهارمحال و بختیاری صورت پذیرفت.

به گزارش حکیم مهر به نقل از روابط عمومی اداره کل دامپزشکی استان چهارمحال و بختیاری، گفتگو با «دکتر سید حسن محمدی» رئیس اداره بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور و زنبور عسل اداره کل دامپزشکی استان، را مطالعه نمایید.

1- لطفاً خودتان را معرفی و سوابق تحصیلی و اجرایی خود را بیان فرمایید.

بنده، دکتر سید حسن محمدی هستم. سال 1384 در رشتۀ دکتری دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد پذیرفته و در سال 1390 از این دانشگاه فارغ التحصیل شدم. در سال 1392 به عنوان کارشناس اداره نظارت بر بهداشت عمومی و مواد غذایی در اداره کل دامپزشکی استان و سپس در اداره بهداشت و مدیریت بیماری های دامی این اداره کل، به عنوان کارشناس مسئول به انجام وظیفه پرداختم و از مرداد ماه 1397 تاکنون، در سمت رئیس ادراه بهداشت و مدیریت بیماری های طیور و زنبور عسل این اداره کل، مشغول به خدمت هستم.

2- عامل بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان چیست با انواع دیگر آنفلوانزا چه تفاوتی دارد؟

ویروس آنفلوانزا به سه تیپ (نوع) A, B, C تقسیم می‌شود. ویروس‌های تیپA  وB از نظر بهداشت عمومی مورد اهمیت می‌باشند اما در این ارتباط، فقط ویروس تیپ A توانایی ایجاد بیماری در حیوانات را داشته و خطر پاندمیک شدن (عالم‌گیر یا جهانی شدن) را دارد. بیماری آنفلوانزای پرندگان یک عفونت ویروسی واگیر است که توسط ویروس‌های خانواده ارتومیکسوویروس ، جنس A ایجاد می‌شود. ویروس های آنفلوانزای نوع A بر اساس دو پروتئین سح ویروس به نام‌های HA (هماگلوتینین) و NA (نورآمینیداز) به چند تحت تیپ تقسیم‌بندی می‌شوند. برای مثال ویروسی که دارای HA 7  و  NA 9است را تحت تیپ H7N9 نام‌گذاری می‌کنند. از 16 نوع پروتئین هماگلوتینین (H1-H16) و 9 نوع نورآمینیداز (N1-N9) در پرندگان یافت شده و دو نوع متفاوت از NA و HA نیز فقط در خفاش گزارش شده است. همۀ سویه‌های ویروس آنفلوانزا را بر اساس حدتشان به دو دستۀ کلی تقسیم می‌کنند:

1- سویه‌هایی با بیماری‌زایی کم (LPAI): علایم بالینی در پرندگان خفیف بوده یا بدون علامت هستند و در برخی از گونه‌های پرندگان که علایم بالینی ندارند، تشخیص داده نمی‌شوند.

2- سویه‌هایی با بیماری‌زایی بالا (HPAI): این دسته از ویروس‌های آنفلوانزا، علایم بالینی را در پرندگان مبتلا به وجود آورده و حتی سبب مرگ و میر در پرندگان می‌شوند.

درحال حاضر ویروس‌های آنفلوانزایی که سبب بروز علایم حاد بیماری در طیور (به ویژه مرغ، خروس و بوقلمون) می‌شوند از دو تحت تیپ H5 و H7 هستند.

3- در خصوص راه‌های انتقال عامل این بیماری در میزبانان اصلی (پرندگان) توضیح بفرمایید.

ویروس آنفلوانزای پرندگان از طریق مدفوع و ترشحات دستگاه تنفس پرندۀ آلوده یا بیمار، دفع می‌شود. بنابراین انتقال ویروس از دو راه می‌تواند صورت گیرد:

- مستقیم: در نتیجۀ تماس پرندگان مبتلا به بیماری یا آلوده به ویروس با پرندگان حساس (از طریق ترشحات و مواد دفعی آلوده به خصوص مدفوع).

- غیر مستقیم: به دلیل این که ویروس در محیط ماندگاری بالایی دارد (به ویژه در فصول سرد سال) بنابراین به وسیله چکمه، لباس و لوازم آلوده می تواند از یک مزرعه یا منطقه به مزرعه یا منطقۀ دیگر گسترش یابد.

پرندگان وحشی، میزبان و مخزن طبیعی برای همه انواع ویروس‌های آنفلوانزای پرندگان هستند و نقش مهمی در گسترش این ویروس‌ها دارند. پرندگان وحشی آبزی و کنارآبزی، اصلی‌ترین گونه‌های پرنده به عنوان مخزن این ویروس هستند؛ هرچند، ویروس می‌تواند به راحتی بین گونه‌های مختلف پرندگان منتقل شود.

مهم‌ترین راهی که برای انتقال ویروس از پرندگان وحشی به پرندگان اهلی شناخته شده است، تماس مستقیم بوده که در بسیاری از موارد طغیان بروز بیماری آنفلوانزای پرندگان را به همراه داشته است و در صورتی که تماس بین پرندگان اهلی با پرندگان وحشی کم شود و دیگر اصول امنیت زیستی (بیوسکوریتی) رعایت شوند، احتمال انتقال ویروس از پرندگان وحشی به پرندگان اهلی و در نهایت خطر انتقال به انسان و ترکیب با ویروس‌های انسانی و تولید سویه‌های جدید به شدت کاهش خواهد یافت.

4- مختصری از بیماری‌زایی عامل آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در طیور بفرمایید.

همانگونه که گفته شد، ویروس تیپ A دارای 16 تحت تیپ H و 9 تحت تیپ N می‌باشد. از آنجا که تحت تیپ H توانایی ویروس برای اتصال و متعاقباً دخول به سلول برای تکثیر را افزایش می‌دهد از نظر اپیدمیولوژی (همه‌گیر شناسی) بسیار با اهمیت تلقی می‌شود. البته تحت تیپ N نیز در آزادسازی ویروس‌های تازه شکل گرفته از سلول‌های آلوده ایفای نقش می‌کند. در بین این تحت تیپ‌ها فقط H5 , H7 به عنوان ویروس‌های با قدرت بیماری‌زایی بالا شناخته می‌شوند.

البته همه تحت تیپ‌های آنها دارای قدرت بیماری‌زایی بالا نیستند و همیشه موجب ایجاد بیماری شدید در طیور نمی‌شوند. با توجه به اطلاعات فعلی، تحت تیپ‌های H5  و H7  ویروس آنفلوانزا با قدرت بیماریزایی کم وارد گله‌های طیور می‌شوند و در مواقعی که اجازۀ گردش در بین جمعیت طیور پیدا کنند، می‌توانند در عرض چند ماه، جهش ژنتیکی یافته و به ویروس‌های با قدرت بیماریزایی بالا تبدیل شوند. این موضوع دلیلی است برای پاسخ به اینکه چرا حضور این تحت تیپ‌ها در گله‌های طیور، باید با اهمیت تلقی شود، حتی در مواردی‌که با علایم اولیۀ درمانگاهی و آلودگی خفیف روبرو هستیم.

5- با چه علایمی می‌توان این بیماری را در طیور مبتلا شناسایی کرد و تشخیص دقیق این بیماری به چه صورت امکان‌پذیر است؟

علائم بالینی این بیماری بسیار متغیر است و به نوع، سن و جنس پرنده، وضعیت ایمنی گله، وجود و عدم وجود عفونت‌های همزمان، تحت تیپ‌های ویروس و عوامل محیطی بستگی دارد. علایم اولیه می‌تواند شامل بی‌اشتهایی ، کاهش مصرف آب و مرگ و میر نسبتاً پایین باشد. همچنین درگیری شدید تنفسی، آبریزش زیاد از چشم‌ها، اِدِم (وَرَم) و کبودی سر و صورت مشاهده می‌شود. در گله‌های مادر، تولید به شدت افت کرده و جوجه‌درآوری نیز به همان نسبت کم می‌شود. با این وجود این بیماری ممکن است به صورت ناگهانی در گله ظهور کند و بسیاری از پرندگان بدون علائم بالینی بمیرند.

این بیماری را باید از بیماری‌هایی مانند: بیماری نیوکاسل، لارنگوتراکئیت عفونی، طاعون اردک، مسمومیت حاد و سایر بیماری‌ها با عامل تورم تاج و ریش (وبای حاد پرندگان و سایر بیماری‌های سپتی‌سمیک و التهاب بافتی تاج و ریش ناشی از باکتری‌ها) تفرق کرد.

تشخیص دقیق این بیماری به صورت اولیه با انجام آزمایش‌های سرم‌شناسی (سرولوژيک) و به صورت قطعی با آزمون‌های تشخیص مولکولی و کشت ویروس صورت می‌گیرد.

6- مهم‌ترین راه‌های کنترل و پیشگیری از بروز این بیماری در پرندگان چیست؟

از آنجایی‌که بیماری به صورت مستقیم از پرنده‌ای به پرنده دیگر و به طور غیر مستقیم به وسیله لوازم آلوده منتقل می‌شود، اجرای دقیق و صحیح برنامه‌های بهداشتی و حفاظت زیستی ضروری است. هیچ پرنده‌ای نباید به گله‌های در حال رشد وارد شود (All in-All out) و از تماس مستقیم یا غیر مستقیم پرندگان وحشی مهاجر و وارداتی با گله باید جلوگیری کرد.

تخم مرغ‌هایی که برای جوجه‌کشی در نظر گرفته می‌شوند باید از گله‌های عاری از بیماری آنفلوانزا تهیه شده باشند. در مواردی که همه گیری‌های بیماری توسط تحت تیپهای شدیداً بیماری‌زا ایجاد شده باشند، بایستی از برنامه‌های ریشه‌كنی برای کنترل بیماری استفاده کرد اما اگر ویروس، بیماری‌زایی کمی داشته باشد استفاده از یک واکسن کشتۀ ویروسی مجاز است.

7- وضعیت استان در ماه‌های گذشته سال جاری، در خصوص این بیماری چه بوده است؟

با عنايت به پايش و مراقبت‌هايي كه ماهانه توسط همكاران محترم شبكه‌ها و اداره كل انجام شده و مي‌شود؛ در هيچ يك از واحدهاي اپيدميولوژيك (صنعتي و سنتی) كانون بيماري وجود نداشته است.

8- چه توصیه‌هایی برای فعالان این صنعت دارید؟

با شبکه‌های دامپزشکی در ارتباط یوده و به راهنمایی آنها عمل کنند. دستورالعمل‌های ابلاغی را با جديت اجرا کرده و قبل از انجام هر اقدامی در واحد پرورشی خود با دامپزشک واحد مشورت کنند. به کارگران آموزش های لازم را بدهند. برنامه‌های پاکسازی و ضد عفونی را با دقت انجام دهند. هرگز از وسایل مشترک و کارگران مشترک با دیگر واحدهای پرورش استفاده نکنند.

9- در پایان اگر مورد خاصی برای ذکر در این مصاحبه دارید، بفرمایید.

با توجه به شروع فصل سرد، از مردم گرامی درخواست می‌شود که چنانچه با تلفات غير متعارف و مشكوك در طيور صنعتي و بومي برخورد كردند، در اسرع وقت به شبكه‌هاي دامپزشكي شهرستان‌ها یا نزدیک‌ترین مرکز دامپزشکی، اطلاع‌رساني نمايند.

با سپاس فراوان