حداقل سرمایه لازم برای راه‌اندازی یک آزمایشگاه دامپزشکی چقدر است؟/ تشریح اثرات افزایش نرخ ارز و تحریم‌ها بر فعالیت آزمایشگاه‌های دامپزشکی

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: شاید یکی از ابتدایی‌ترین سوالاتی که برای هر فرد، قبل از راه‌اندازی یک آزمایشگاه دامپزشکی پیش می‌آید، این است که میزان سرمایه لازم برای ورود به این حوزه پرریسک چقدر است؟ دبیر انجمن صنفی آزمایشگاه‌های دامپزشکی کشور در گفت‌وگو با حکیم مهر به این سوال پاسخ می‌دهد.

 «دکتر انعام شکری» از تاثیرات ۳ مقوله افزایش نرخ ارز، تحریم و همچنین کرونا بر فعالیت آزمایشگاه‌های دامپزشکی سخن می‌گوید و تصریح می‌کند: «وقتی قیمت دلار بالا می‌رود، ما مثلا یک محیط کشت را که قبلا ۲۰۰ هزار تومان می‌خریدیم، حالا نزدیک به ۲ میلیون تومان باید بابت آن هزینه کنیم. درصورتی که واقعا نرخ دلار این اندازه بالا نرفته است. ارز که یک‌باره ۱۰ برابر نشده، اما قیمت محیط کشت ۱۰ برابر شده است و دلیل آن تاثیر توأمان تحریم‌ها و قیمت ارز است.»

حکیم مهر: آقای دکتر، اثر افزایش نرخ ارز بر روی فعالیت آزمایشگاه‌های دامپزشکی را چطور ارزیابی می‌کنید؟

بالغ بر ۹۰ درصد مواد اولیه‌ای که در آزمایشگاه‌ها استفاده می‌شود، یعنی موادی که برای انجام آزمون‌ها به آن نیاز داریم و همچنین دستگاه‌ها و تجهیزات آن، یا از خارج کشور وارد می‌شوند و یا وابسته به مواد وارداتی هستند. مثلا اگر محیط کشت را در نظر بگیریم، یا وارداتی هستند یا ماده اولیه آن وارداتی است و در کشور با سایر مواد مخلوط می‌شود و به دست آزمایشگاه می‌رسد. متاسفانه تکنولوژی اکثر کیت‌ها، آنتی‌ژن‌ها، دستگاه‌های «های‌تک» و... وارداتی است. به همین خاطر همزمان با افزایش نرخ ارز، افزایش هزینه این مواد را به شکل لحظه به لحظه داریم. ممکن است یک ماده را همین امروز با یک قیمت برای ما فاکتور کنند و ۲ روز دیگر که قیمت دلار بالا و پایین برود، با قیمت جدید. به این معنا که قیمت فاکتور قبلی را در نظر نمی‌گیرند. از طرفی در حال حاضر پرداخت‌ها به صورت نقدی شده است. به همین خاطر افزایش نرخ ارز مستقیماً روی هزینه‌هایی که به آزمون‌ها و به آزمایشگاه تحمیل می‌شود، اثر دارد.

حکیم مهر: اثر تحریم‌ها بر فعالیت آزمایشگاه‌ها چه بوده است؟

وقتی انتقال ارز سخت شده، قادر به جابه‌جایی ارز نیستیم یا مجبوریم که این کار را با کارمزد انجام دهیم، از طرفی بعضی مواد و متریال مورد نیاز آزمایشگاه‌ها در لیست تحریم‌ها قرار گرفته، در تامین آنها با مشکلات فراوان روبرو می‌شویم. این معضل در خصوص کیت‌ها و آنتی‌ژن‌های اکثر آزمایشگاه‌ها وجود دارد. تا جایی که خیلی از آزمایشگاه‌ها به جایی رسیدند که نمی‌توانستند آزمون بزنند. متاسفانه شاهد هستیم که در مقطعی از زمان، ارز دولتی است، به یکباره نیمایی می‌شود و مدیر آزمایشگاه برای خرید ارز دولتی یا نیمایی باید در نوبت بماند، تا بخواهد در نوبت بماند تاریخ پرفرم‌ها تمام می‌شود. بعد که تاریخ را تمدید می‌کند، یک قیمت جدید می‌آید. شرکتی که کیت برای مصرف آزمایشگاه‌های دامپزشکی وارد می‌کند، به تازگی توانسته اولین محموله را بعد از یک سال وارد گمرک ایران کند و در حال انجام پیگیری‌های آن است.

در این میان، سازمان دامپزشکی همکاری‌های بسیار خوبی داشت و مسیر را سبز گذاشتند که این کار انجام شود و کیت‌ها به دست مرکز تشخیص و ادارات کل دامپزشکی و همچنین آزمایشگاه‌های بخش خصوصی برسد. متاسفانه تحریم‌ها این اثر مستقیم را دارد که کیفیت مواد آزمایشگاهی پایین می‌ٔآید. کمااینکه با وجود تحریم، به ناچار مواد اولیه از جاهایی تهیه می‌شود که کیفیت آنها پایین‌تر است. لذا خود تحریم‌ جدای از افزایش قیمت ارز، تاثیر به سزایی در کارکرد آزمایشگاه‌ها دارد. یعنی اصلا ماده اولیه در دست آزمایشگاه‌ها نیست که بخواهند کار کنند.

حکیم مهر: آیا شیوع ویروس کرونا نیز تاثیر چشمگیری روی فعالیت آزمایشگاه‌های دامپزشکی داشته است؟

کرونا یک بحث زنجیره‌ای است که کل جامعه و البته نه تنها ایران بلکه کل دنیا درگیر آن هستند. محدودیت‌های مرسولات و نقل و انتقالات از طریق دریا، هوا و زمین، بسته شدن مرزها و سخت‌گیری‌های اعمال شده، بر تمام شاخص‌ها تاثیر گذاشته است. یعنی به این شکل نیست که بگوییم فقط آزمایشگاه‌های دامپزشکی متاثر از آن شده‌اند. آزمایشگاه‌ها وابسته به تولیدکنندگانی هستند که در زمینه دامپزشکی کار می‌کنند، مثلا دامداری‌ها، مرغداری‌ها شرکت‌های تولیدکننده مواد خام دامی، جوجه یک‌روزه، تولیدکنندگان تخم‌مرغ عسل و... زمانی که می‌خواهند کار خود را پایش کنند، از آزمایشگاه‌ها کمک می‌گیرند. زمانی که خودشان به مشکل برمی‌خورند و تولیدشان دچار مشکل می‌شود، مشتری‌های آزمایشگاه‌ها هم کم می‌شود. این مساله تاثیر همه جانبه گذاشته و به آزمایشگاه‌ها هم رسیده و یکی از صنوفی که از طریق کرونا دچار مشکل شدند، صنف آزمایشگاه‌های دامپزشکی هستند.

حکیم مهر:‌ آیا تعرفه‌های ابلاغی آزمایشگاه‌های دامپزشکی جوابگوی هزینه‌های آنها هست یا خیر؟

انجمن آزمایشگاه‌های دامپزشکی ایران طی چند سال اخیر ارتباط خیلی نزدیکی با سازمان نظام‌ دامپزشکی در خصوص تعرفه‌ها انجام داده است. در گذشته شرایط به این شکل بود که مثلا تعرفه سال ۹۴ در سال ۹۶ اعلام می‌شد. از طریق جلسات مختلفی که با دکتر صفری و همچنین هیات مدیره انجمن آزمایشگاه‌های دامپزشکی برگزار کردیم، توانستیم به تدریج تعرفه نظام را به تعرفه آزمایشگاه‌ها نزدیک کنیم، اما نه آن‌قدر نزدیک که به صورت کامل همان باشد. بلکه یک رابطه و تعامل دو طرفه ایجاد کردیم. هم سعی کردیم آنها را به عرصه خود نزدیک کنیم و هم خود ما افزایش‌های اضافه‌ای ندادیم که تعرفه آنها به تعرفه ما برسد. کمااینکه اگر بخواهیم تعرفه را بیش از حد و غیر منصفانه بالا ببریم، مشتری‌های خودمان و تعداد آزمون‌ها و مراجعین به آزمایشگاه کاهش می‌یابد و آزمایشگاه به اولویت‌های بعدی می‌رود. لذا با این دید ورود کردیم که قیمت‌ها را باید به شکل متعادل بالا ببریم. حتی در خیلی از مواقع، قیمت‌ها را کمتر از تورم بالا بردیم و سعی کردیم که هزینه‌های جاری آزمایشگاه را به حدی پوشش دهیم که یک سود معقول برداریم.

وقتی قیمت دلار بالا می‌رود، ما مثلا یک محیط کشت را که قبلا ۲۰۰ هزار تومان می‌خریدیم، حالا نزدیک به ۲ میلیون تومان باید بابت آن هزینه کنیم. درصورتی که واقعا نرخ دلار این اندازه بالا نرفته است. ارز که یک باره ۱۰ برابر نشده اما قیمت محیط کشت ۱۰ برابر شده است و دلیل آن تاثیر توامان تحریم‌ها و قیمت ارز است. اگرچه قیمت پایه بالا رفته اما ما سعی کردیم تعرفه‌ها را با کمترین شیب بالا ببریم که هم مشتری‌های ما از این افزایش قیمت‌هایی که سال به سال انجام می‌شود، ناراضی نباشند و هم ما هزینه‌ها را پوشش دهیم. لذا با یک تعامل دوطرفه با سازمان نظام دامپزشکی، تعرفه‌ها را به آن چیزی که در واقعیت انجام می‌شود، نزدیک کردیم.

حکیم مهر: آخرین تعرفه ابلاغی آزمایشگاه‌های دامپزشکی مربوط به چه سالی است؟

آخرین بار تعرفه در سال ۹۸ ابلاغ شد و ما برای سال ۹۹ هم تلاش کردیم که یک تعرفه متعادل را اعلام کنیم. آخرین تعرفه همان بود که برای سایر صنوف دامپزشکی هم ابلاغ شد.

حکیم مهر: اگر فارغ‌التحصیلان دامپزشکی بخواهند آزمایشگاه دامپزشکی راه‌اندازی کنند، حدوداً با قیمت‌های فعلی، حداقل، به‌طور متوسط و حداکثر چه مبلغی را باید صرف خرید تجهیزات و موارد اولیه آزمایشگاهی نمایند؟

در حال حاضر آزمایشگاه‌های دامپزشکی به سمت تخصصی شدن و فوق‌تخصصی شدن پیش می‌روند. به این دلیل که قیمت دستگاه‌ها به قدری بالا رفته که شاید یک نفر در ابتدای کار اگر اسپانسر مالی نداشته باشد، نتواند هزینه تاسیس آزمایشگاه را تحمل کند. به‌عنوان مثال در حال حاضر یک دستگاه PCR بالغ بر ۲۵۰ میلیون تومان قیمت دارد. یا یک دستگاه HPLC حدود یک میلیارد تومان می‌ارزد؛ یا دستگاه جذب اتمیک برای فلزات به همین صورت. لذا اگر یک آزمایشگاه همین الان بخواهد به طور کامل همه آزمایش‌های موجود در بازار را پوشش دهد و همه این کارها را با تجهیزات نو و برند معتبر انجام دهد، قطعاً بالای ۱۰ میلیارد تومان خواهد شد. اما از طرفی بعضی دستگا‌ه‌های ایرانی وجود دارند که دستگاه‌های بدی هم نیستند، یا مثلا بعضی از آزمایشگاه‌ها به صورت تخصصی کار می‌کنند و می‌گویند من فقط در این حوزه خاص می‌خواهم کار کنم، یعنی فقط یک دستگاه الایزا یا یک PCR می‌خرد. به همین خاطر بسته به اینکه دامنه‌ی آزمون‌های آن چه باشد، هزینه تاسیس آزمایشگاه متفاوت است. به طور کلی با هزینه محل، یک آزمایشگاه تخصصی که بخواهد موفق و ماندگار باشد، باید حدود ۴ میلیارد یا کف آن ۳ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری کند.

همچنین یک آزمایشگاه اگر صرفاً بخواهد مثلا یک بخش میکروبی راه‌اندازی و در مقیاس کوچک کار کند، ممکن است با هزینه یک میلیارد تومان هم بتواند این کار را انجام دهد. به طور متوسط آزمایشگاهی که بخواهد کار کند، دامنه‌ی عملکرد مناسبی داشته باشد و در آزمون‌ها جواب دهد، باید بالای ۴ میلیارد تومان هزینه کند.

حکیم مهر: به‌عنوان حرف آخر...

ابتدا می‌خواهم از پایگاه خبری حکیم مهر تشکر ‌کنم، چون اعتقاد دارم رسانه‌ای است که به صورت شفاف عمل می‌کند.

ما در انجمن آزمایشگاه‌ها همواره سعی می‌کنیم برخی کارها را برای صنف آزمایشگاهیان انجام دهیم و در این مسیر انتظار داریم که تمام مسئولین دولتی با ما همکاری لازم را داشته باشند، کمااینکه تا الان هم داشتند. در شهر تهران و استان تهران به دلیل نزدیکی به مرکز و ستاد سازمان دامپزشکی و نظام دامپزشکی کشور، کارها شاید روتین‌تر انجام شود. ما انتظار داریم در استان‌های یک مقدار دورتر نیز توجه ویژه‌ای به آزمایشگاه‌های دامپزشکی شود. ما آزمایشگاه‌های خوبی در استان‌های مختلف داریم که ظرفیت‌های خیلی خوبی دارند و انتظار داریم که سازمان دامپزشکی و ادارات کل دامپزشکی آن استان‌ها، از این ظرفیت استفاده کنند. ما گاهاً شنیدیم و دیدیم که شاید از ظرفیت برخی از آزمایشگاه‌های غیر دامپزشکی استفاده می‌شود که انتظار ما این است که این تعامل بیشتر شود. هرچند در استان تهران و بعضی از استان‌ها مثل اصفهان و خراسان این تعامل خوب بوده و جزء استان‌های پیشرو در این زمینه بودند و ادارات کل دامپزشکی با آزمایشگاه‌ها ارتباط خیلی خوبی برقرار کردند، اما امیدواریم در استان‌های دیگر هم این اتفاق بیفتد.

بالاخره وقتی یک نفر یک آزمایشگاه با سرمایه ۴ میلیارد تومان راه‌اندازی می‌کند، درست است که در عنوان موسسه و به نام شخص است، اما رسماً یک سرمایه ملی است که اگر استفاده نشود، سرمایه ملی پرت شده است. بهتر است سازمان دامپزشکی به جای اینکه بخواهد این همه هزینه کند و خودش یک سری آزمایشگاه‌های مجهز راه‌اندازی کند، از ظرفیت آزمایشگاه‌ها استفاده بیشتری کند. وقتی چرخ آزمایشگاه‌ها بچرخد، آنها هم سعی می‌کنند خود را تجهیز و به‌روزتر کنند و سازمان دامپزشکی نظارت خود را روی اینها بیشتر می‌کند.

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.