از واریس چه می دانید؟

حکیم مهر -  واریس که از ریشه لاتینVarix به معنای پیچ خورده گرفته شده است، بیماری مربوط به سیاهرگ‌های بدن است که در آن سیاهرگ‌ها متسع و پیچ خورده می‌شوند و منظره‌ای ناخوشایند در سطح بدن ایجاد می‌کنند. بعضی اوقات واریس به خودی خود برای فرد مشکل ایجاد می‌کند و باید حتما مورد درمان قرار گیرد، ولی گاهی اوقات خطری جدی فرد را تهدید نمی‌کند اما فرد قبلا ترجیح می‌دهد به علت زیبایی آن را درمان کند.

تمامی سیاهرگ‌های بدن می‌توانند دچار واریس شوند، اما عموما وریدهای پاها به این عارضه دچار می‌شوند. این امر به آن دلیل است که ایستادن و راه رفتن باعث افزایش فشار درون سیاهرگ‌های پا می‌شود و این موضوع بتدریج با تخریب یا نارسا کردن دریچه‌های لانه کبوتری سیاهرگی سبب ایجاد واریس می‌شوند. عروق واریسی در بیشتر مواقع مشکل خاصی ایجاد نمی‌کنند اماگاهی به علت ایجاد درد، عوارض پوستی و تشکیل لخته در سیاهرگ‌های واریسی نیاز به درمان پیدا می‌کنند.

چه عواملی موجب واریس می‌شوند؟

سیاهرگ‌ها خون را از بافت‌های مختلف به سمت قلب هدایت می‌کنند. سیاهرگ‌ها دریچه‌های یکطرفه‌ای دارند که به حرکت خون به سمت قلب کمک می‌کند و مانع از برگشت خون به عقب می‌شود. وقتی این دریچه‌ها نارسا می‌شوند و فعالیت خود را بدرستی انجام نمی‌دهند، خون در سیاهرگ‌ها به سمت عقب بازمی‌گردد و در داخل رگ تجمع پیدا می‌کند. همین عامل است که موجب برجسته شدن سیاهرگ‌ها و شکل ظاهری معروف واریس می‌شود. عروق واریسی سطحی از زیر پوست نمایانند که ظاهری تیره رنگ و پیچ‌خورده دارند و همین مساله باعث می‌شود تا خیلی‌ها بیشتر از ظاهر واریس ناراضی باشند تا مشکلات طبی ناشی از آن.

ضعف دریچه‌ها می‌تواند ناشی از تضعیف دیواره جداری سیاهرگ‌ها باشد. این مساله به عواملی چون افزایش سن، داشتن سابقه خانوادگی مثبت و همچنین افزایش فشار داخل سیاهرگی و در مواردی همچون اضافه وزن زیاد و حاملگی بستگی دارد. وقتی دیواره سیاهرگ‌ها ضعیف می‌شود، خاصیت الاستیکی آن از بین می‌رود و این عامل سبب طولانی‌تر شدن و افزایش قطر سیاهرگ‌ها می‌شود. در این حالت دریچه‌ها گشاد شده و نارسایی آنها تشدید می‌شود. در این مرحله خون از خلال دریچه‌های نارسا به سمت عقب (در جهت نیروی جاذبه زمین)‌ برمی‌گردد و در سیاهرگ‌ها انباشته می‌شود و باعث کشیدگی بیشتر در جدار این عروق می‌شود.

واریس چه علائمی ایجاد می‌کند؟

بعضی از بیماران هیچ مشکلی در زمینه وریدهای واریسی احساس نمی‌کنند. اما گاهی اوقات این عروق مشکلاتی ایجاد می‌کنند که اقدامات درمانی لازم می‌شود. احساس درد یا سنگینی در پا، احساس سوزش یا فرو رفتن جسم نوک تیز در پا، انقباضات ماهیچه‌ای و تورم اندام تحتانی ازجمله علائم شایع هستند. نشستن یا ایستادن طولانی مدت سبب تشدید این علائم در فرد مبتلا می‌شود.

بعضی از بیماران دچار خارش اطراف وریدهای مبتلایان به واریس می‌شوند. در صورت پیشرفت بیماری و شدیدتر شدن نارسایی سیاهرگ‌های پا، زخم‌های پوستی عموما در ناحیه مچ پا ایجاد می‌شود که نشانه شدت بیماری عروقی است و نیازمند اقدام درمانی فوری است. عروق واریسی بیشتر در ناحیه پشت ساق پا دیده می‌شوند، البته امکان ایجاد شدن آنها در هر کجای اندام تحتانی از کشاله ران تا مچ پا وجود دارد.

واریس چه عوارضی دارد؟

تنها درصد کمی از افراد مبتلا به واریس عوارض و مشکلات جدی آن را تجربه می‌کنند. این عوارض عموما شامل درماتیت و ترومبوفلبیت می‌شوند. درماتیت به صورت یک سری جوش‌های خارش‌دار در نواحی پایین ساق پا و مچ پا خود را نشان می‌دهد. بعضی مواقع، درماتیت مستعد خونریزی یا زخم پوستی می‌شود. این زخم‌ها بسیار دردناک هستند و در پوست مجاور سیاهرگ‌های واریسی دیده می‌شود. محل شایع آنها اطراف مچ پاست و قبل از بروز زخم تغییر رنگ قهوه‌ای رنگی در پوست ناحیه دیده می‌شود. در این هنگام بهتر است زود به پزشک مراجعه کنید تا اقدامات درمانی لازم صورت گیرد.

به ایجاد شدن لخته خون در سیاهرگ، ترومبوفلبیت گفته می‌شود. ترومبوفلبیت می‌تواند در سیاهرگ‌های سطحی یا عمقی ایجاد شود. در نوع عمقی ممکن است قسمتی از لخته جدا شود و همراه گردش خون به سمت عروق ریوی هدایت شود و آنجا به دام افتد و یک وضعیت خطرناک به نام آمبولی ریه را ایجاد کند.

روش‌های تشخیصی و درمانی واریس چیست؟

در کنار معاینات بالینی که برای بررسی واریس انجام می‌شود، گاهی اوقات روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی داپلر نیز لازم می‌شود. در این روش، در کنار ارزیابی جریان خون وریدی در صورت وجود لخته در داخل ورید، لخته شناسایی می‌شود و اقدامات لازم انجام می‌شود. در موارد خاص پزشک درخواست آنژیوگرافی می‌کند که این روش یک روش تشخیصی دقیق‌تر برای بررسی عروق است. در این روش عکسبرداری از عروق پس از تزریق ماده حاجب صورت می‌گیرد.

هدف درمان تسکین علائم ایجاد شده، جلوگیری از ایجاد عوارض پیشرفته بیماری و حفظ زیبایی پوست ناحیه است. در پاره‌ای از موارد، درمان باعث بهبودی واریس‌های ایجاد شده می‌شود، اما در افرادی که بیماری زمینه‌ای یا عامل مستعدکننده برای تشکیل سیاهرگ‌های واریسی دارند، درمان واریس‌ها مانع از تشکیل واریس‌های جدید نمی‌شود. به طور کلی، واریس‌هایی که علائم و نشانه‌های مختصری دارند، معمولا نیاز به درمان ندارند و فقط آنهایی که سبب علائم بالینی قابل توجه می‌شوند نیاز به درمان جراحی یا دارویی پیدا می‌کنند.

اگر بیماری‌تان هنوز پیشرفته نشده است، می‌توانید با رعایت موارد زیر از ایجاد و پیشرفت واریس جلوگیری کنید: در صورت امکان از ایستادن طولانی پرهیز کنید و اگر مجبورید برای مدت‌طولانی بایستید، پاهای خود را حرکت دهید و ماهیچه‌های پای خود را منقبض کنید. وقتی که نشسته‌اید یا مشغول استراحت هستید، همچنین به هنگام خواب، پاهای خود را در سطحی بالاتر نگه دارید. می‌توانید طبق دستور پزشک از جوراب‌های واریس استفاده کنید. دقت داشته باشید که جوراب‌های واریس اندازه‌های مختلفی دارند و برای خرید آنها حتما با پزشک مشورت کنید تا او اندازه مناسب شما را برایتان تجویز کند. ورزش کردن و کاهش وزن را نیز مدنظر داشته باشید.

در روش‌های جراحی عموما رگ واریسی برداشته شده یا بسته می‌شود. این کار اختلالی در جریان خون ایجاد نمی‌کند، زیرا خون از طریق سایر وریدهای مجاور می‌تواند جریان یابد. در روش اسکلروتراپی ماده شیمیایی در سیاهرگ تزریق می‌شود که باعث بسته شدن آن می‌شود.

در این روش گاه لازم است مدت 4 تا 6 هفته تزریقات مکرر صورت گیرد. در روشی دیگر که از لیزر استفاده می‌شود، هیچ برش یا تزریقی ایجاد نمی‌شود و انرژی حاصل از لیزر، سبب بسته شدن واریس‌ها می‌شود که بیشتر در واریس‌های کوچک کاربرد دارد.

خارج کردن سیاهرگ‌های واریسی از طریق ایجاد برشی روی پوست برای درمان واریس‌های سطحی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در روش‌های جدیدتر، دوربین کوچکی وارد سیاهرگ می‌شود که در انتهای آن ابزار ویژه‌ای برای بستن سیاهرگ تعبیه شده است. این روش بیشتر برای مواردی استفاده می‌شود که زخم‌های شدید پوستی ایجاد شده باشد. همان‌طور که دیدید، روش‌های درمانی واریس متنوع‌اند و شاید شما را با سردرگمی مواجه کنند. بهتر است برای انتخاب روش درمانی با پزشک مشورت کنید تا او بهترین و در دسترس‌ترین راه درمانی را به شما پیشنهاد کند.

چه کسانی در معرض واریس هستند؟

عوامل مختلفی وجود دارند که باعث افزایش احتمال ابتلا به واریس در فرد می‌شوند. مثلا اگر در بین افراد خانواده شما فردی مبتلا به واریس باشد، احتمال ابتلا به این بیماری بین سایر افراد خانواده نیز افزایش می‌یابد. این نشان می‌دهد که این بیماری جنبه ارثی نیز دارد. افزایش سن با ضعیف شدن جدار سیاهرگ‌ها و مختل شدن فعالیت دریچه‌های موجود در آنها همراه است و می‌تواند یک عامل مستعدکننده برای واریس باشد.

به طور کلی زنان 2 تا 3 برابر از مردان مستعد ابتلا به این بیماری هستند. علت این افزایش می‌تواند مسائل هورمونی باشد. تغییرات هورمونی در دوره‌های مختلف زندگی می‌تواند با تاثیر بر سیاهرگ‌ها سبب افزایش احتمال ابتلا به واریس شود. مصرف قرص‌های هورمونی ضدبارداری نیز از دیگر عواملی است که بروز بیشتر واریس در زنان را توجیه می‌کند. در طی بارداری با رشد جنین فشار وارد بر عروق لگن و در نتیجه سیاهرگ‌های ساق پا افزایش می‌یابد. این امر باعث تجمع خون در وریدهای اندام تحتانی و افزایش فشار داخل وریدها می‌شود. با گذشت زمان در طی بارداری، این افزایش فشار سیاهرگی می‌تواند باعث نارسایی دریچه‌ها شود. سیاهرگ‌های واریسی که هنگام بارداری ایجاد می‌شوند، بتدریج 3 تا 12 ماه پس از وضع حمل به حالت طبیعی خود برمی‌گردند؛ چرا که فشار موجود از روی عروق لگن و در نتیجه سیاهرگ‌های پاها برداشته می‌شود و هورمون‌ها نیز به وضع عادی برمی‌گردند. اضافه وزن و چاقی به علت افزایش فشار روی وریدهای پا آنها را مستعد به تغییرات واریسی می‌کند. بعلاوه ایستادن یا نشستن طولانی مدت بویژه نشستن در وضعیتی که پاها خم شده یا روی هم انداخته شده‌اند، سبب می‌شود جدار سیاهرگ‌ها روی هم بخوابد و بسته شوند. در نتیجه در نواحی پایین‌تر از آن خون باقی بماند و به سیاهرگ برای جلو راندن این خون فشار بیاید و همین مساله باعث کمک به ایجاد واریس می‌شود.