بررسی برخی علل شکست واکسیناسیون در گله‌های طیور

حکیم مهر - مقاله سید سینا باقری ، دانشجوی دکترای عمومی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، عضو انجمن میکروبیولوژی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران در شماره سوم فصلنامه پژواد

بررسی برخی علل شکست واکسیناسیون در گله­های طیور

سید سینا باقری

دانشجوی دکترای عمومی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، عضو انجمن میکروبیولوژی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران.

S_bagheri@ut.ac.ir

شماره تماس: 09125648967

هدف از واکسیناسیون علیه یک بیماری ایجاد ایمنی مطلوب و جلوگیری از تکثیر عامل بیماری­زا می­باشد. امروزه بخش عمده‏ای از بیماری‏هایی که پرندگان در صنعت طیور با آنها درگیر می­شوند، ویروسی هستند. با پیشرفت روزافزون علم هنوز درمان مناسب و کارآمدی در رابطه با بیماری­های ویروسی که بطور گسترده توانایی استفاده در صنعت را داشته باشد، بدست نیامده است. امروزه بطور گسترده از انواع واکسن­ها برای پیشگیری و کنترل بیماری­های ویروسی طیور استفاده می­گردد، البته در رابطه با برخی از بیماری­های انگلی و باکتریایی نیز واکسیناسیون استفاده می­شود (Bermudez et al., 2008).

گاهی اوقات علیرغم واکسیناسیون، ابتلا به بیماری که گله علیه آن واکسینه شده دیده می­شود. بطور اختصار در رابطه با برخی از عوامل شکست در واکسیناسیون در سطح گله می­توان به:

1)وجود پادتن مادری در جوجه ها

2) وجود استرس

 3)ابتلا به بیماری قبل از واکسیناسیون

 4)وجود بیماری­های مضعف سیستم ایمنی و ... اشاره کرد.

برخی از عوامل  شکست در واکسیناسیون مربوط به خود واکسن می­باشد که از آن جمله می­توان موارد زیر را نام برد:

1) فقدان کمی و کیفی میزان آنتی­ژن لازم در دز واکسن

 2) آلوده بودن واکسن(عدم خلوص)

 3) عدم تجانس سویه بکار رفته در واکسن با سویه مولد بیماری

 4) عدم کیفیت و کمیت یاورهای بکار رفته

5) سپری شدن تاریخ مصرف واکسن (Borne et al., 2001).

در گذشته سازمان دامپزشکی کشور مسئول پخش واکسن­ها در کشور بود. به استناد بند ز ماده (3) و نیز مواد (7) و (9) قانون سازمان دامپزشکی کشور مصوب سال 1350، ورود هرنوع دارو از خارج کشور و ترخیص آن از گمرکات و توزیع آن در کشور مستلزم دریافت موافقت قبلی از سازمان و کسب مجوزهای لازم می­باشد. امروزه توزیع دارو و واکسن در کشور از طریق شرکت­های پخش دارویی سراسری، شعب آنها و شرکت­های پخش استانی صورت می­گیرد که این دستورالعمل در مورخ 8/6/89 به کد 01/31/89 مورد بازنگری قرار گرفت. در قوانین سازمان شریط لازم برای توزیع واکسن در سطح کشور شرح داده شده­است. برای مثال شرکتی که خواهان اخذ مجوزهای لازم در این رابطه است می­بایست شرایط سردخانه مرکزی 100 متر مکعبی و یا خودرو سردخانه­دار را داشته باشد.

لذا برای داشتن یک واکسیناسیون موفق حفظ زنجیره سرد و شرایط نگهداری مناسب از کارخانه سازنده تا محل مرغداری الزامی می­باشد. ولی دیده شده که این شرایط از مرحله تولید تا انجام واکسیناسیون بدرستی اعمال نمی­شود و در نتیجه واکسن توانایی خود را در حفاظت از پرنده از دست می­دهد. برای مثال از زمان خرید واکسن تا زمان استفاده آن، می­بایست واکسن در مجاورت یخ و سپس در یخچال نگه­داری شود ولی در موارد بسیاری دیده شده واکسن ساعت­ها و حتی روزها در دمای نامناسب نگه­داری می شود که علت این امر نداشتن اطلاعات کافی مجریان در رابطه با اصول زنجیره سرما و عدم امکانات کافی است. پیرو این مطلب می­توان انتظار داشت در گله­ای که واکسیناسیون انجام گرفته، نه تنها محافظت مناسب علیه بیماری صورت نگیرد بلکه بیماری در سطح منطقه اشاعه بیشتری پیدا کند.

نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد استفاده از دز صحیح واکسن می­باشد. دیده شده که میزان مصرف واکسن که شرکت سازنده توصیه می­کند به مقدار قابل توجهی تغییر می­کند و همین موضوع عواقب ناخوشایندی را برای گله به دنبال خواهد داشت.

از دیگر موارد استفاده غیر صحیح می توان به این مورد اشاره کرد که برخی واکسن­ها باید یک بار در طول دوره پرورش مورد استفاده قرار گیرند ولی متاسفانه دیده می­شود بعلت درگیری مکرر یک مرغداری، از آنها در دو یا چند نوبت استفاده می­گردد و یا در مورد برخی واکسن­ها که نیازمند دز یادآور می باشند واکسیناسیون برای دز یادآور انجام نمی­گیرد و بعلت افت سریع پاسخ ایمنی پرندگان، مستعد ابتلا به بیماری می­گردند. گاهی اوقات بیان می­گردد در واکسیناسیون به روش آشامیدنی از روی احتیاط مقدار اندکی بیشتر از دز توصیه شده استفاده گردد ولی متاسفانه دیده شده بعلت عدم اطلاع، میزان مصرف بسیار بیش تر از حد مجاز می­شود و متعاقب این مسئله مشکلاتی برای گله پدید می­آید.

 رعایت زمانبندی استفاده از واکسن ها  مسئله بسیار مهمی است برای مشخص کردن زمان مناسب واکسیناسیون باید به عیار آنتی بادی مادری توجه ویژه ای نمود زیرا سبب کاهش اثر واکسن و ایمنی ناشی از آن می گردد.

معضل دیگری که در این مورد مطرح است ورود غیر قانونی واکسن از طریق کشورهای همسایه و توزیع آن در کشور است .این واکسن­ها اغلب شرایط مناسب نگه­داری را نداشته و فاقد اثر مطلوب در گله هستند ولی بواسطه  تبلیغات و بیان این مطلب که این محصول دارای کیفیت بالایی می­باشد افراد را به استفاده از این محصصولات تشویق می­کنند.در برخی از موارد سویه به­کار رفته در این واکسن­ها با سویه مولد بیماری یکسان نیست لذا ایمنی علیه بیماری حاصل نمی­گردد و شاید حتی سبب شیوع سویه جدیدی از بیماری در منطقه گردد. اخیرا بدلیل افزایش قیمت واکسن­ها، مرغداران گاهی به استفاده از این نوع واکسن­ها رغبت نشان می­دهند.

 برای رفع مشکلات ذکر شده می­توان چند نکته را پیشنهاد داد. در ابتدا باید اطلاعات مربوط به  نحوه مناسب نگه­داری و زنجیره سرد بطور جامع در اختیار مرغداران و کسانیکه در این  فرایند دخیل هستند قرار گیرد. پیشنهاد دیگری که در این رابطه می­توان بیان کرد نظارت بیشتر سازمان دامپزشکی در جلوگیری از دسترسی افراد به واکسن­ها از طریق شبکه­های توزیع غیر­رسمی و فروش واکسن­های تاریخ گذشته و معیوب در سطح کشور اشاره کرد.

References:

1 .Bermudez, Alex J., Stewart-Brown, B. (2008) Disease Prevention and Diagnosis. In: Saif, Y.M., editor. Diseases of Poultry. 12^th edition. USA: Blackwell Publishing. P: 5-42.

2. Borne, P.M., Conte, S. (2001) Vaccines and Vaccination in Poultry Production; Montrouge, France; CEVA Sante Animale .p: 6-33.