حذف فرآیندهای غیرضرور صدور پروانه‌های فعالیت‌های تولیدی - دکتر محسن مشکوة

حذف فرآیندهای غیرضرور صدور پروانه‌های فعالیت‌های تولیدی

دکتر محسن مشکوة

موضوع ابلاغیه اخیر ریاست محترم سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی جمهوری اسلامی ایران در اجرای مصوبه شورای عالی اداری درخصوص ساده‌سازی مراحل شروع کسب و کار به رئیس دفتر محترم رئیس‌جمهور و به رؤسای محترم سازمان‌های نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی استان‌ها مبنی بر اینکه "متقاضیان اخذ موافقت اصولی و پروانه تأسیس می‌توانند با خوداظهاری و ارائه تعهدنامه محضری، موافقت اصولی و پروانه تاسیس را به عنوان مجوز شروع کسب و کار در فعالیت‌های تولیدی بخش کشاورزی دریافت نمایند"، بیانگر این واقعیت می‌باشد که ایجاد ساختارهای شبکه‌ای موجود تحت عناوین شرکت‌های مشاوره‌ای، طراحی و خدماتی در سراسر کشور با توجیهاتی نظیر ساماندهی، اشتغال‌زایی و کلمات و اصطلاحاتی مشابه، جایگاه درستی نداشته و تاکنون موجب پیچیده‌تر کردن مراحل کسب و کار گردیده‌اند.

بدون تعصب بخشی و صنفی، اساسا صدور پروانه در راستای نظام‌مندی مراکز نگهداری و پرورش دام بر مبنای رعایت اصول و موازین بهداشتی در مکان‌یابی، فاصله‌گذاری یا رعایت حریم، انطباق جانمایی تأسیسات و فضاهای بهداشتی قرنطینه‌ای به‌منظور فراهم نمودن بستر بهداشتی و زیرساخت‌های لازم برای استقرار سامانه‌های بهداشتی در راستای تحقق امنیت زیستی، امنیت غذایی، حفظ و ارتقاء بهداشت عمومی، تولید سالم و سرمایه‌گذاری مطمئن استوار است (دام سالم - غذای سالم - انسان سالم).

بر این اساس بود که در سال ۱۳۵۰ به‌هنگام تدوین و تصویب قانون سازمان دامپزشکی کشور که برگرفته از قانون مشابه در کشور فرانسه بود، در ماده (۱۹) و آئین‌نامه اجرایی آن به موضوع نظام دامداری و صدور پروانه برای تأسیس هر نوع دامداری از لحاظ اجرای مقررات بهداشتی قرنطینه‌ای پرداخته شد. می‌دانیم که فرانسه یکی از کشورهای پیشرو و مدعی در بخش کشاورزی است. از سال ۱۹۴۷ (۷۴ سال پیش) تفکر آمایش سرزمین {(بهره‌برداری از زمین و دستیابی به نظم نوین سرزمینی)، (انسان - زمین - فردا)} در استراتژیست‌ها و برنامه‌ریزان فرانسوی برای بازسازی، رشد و توسعه متوازن و متعادل در اقصی نقاط کشور فرانسه با توجه به محدودیت‌ها و مزیت‌های اقلیمی شکل گرفت. در این تفکر، مباحثی همچون همسویی بخش صنعت با بخش کشاورزی مطرح و مورد تأیید و تاکید دولتمردان قرار داشت. با نگاهی به کشورهای پیشرو در بخش کشاورزی، مشاهده می‌کنیم سرمایه‌گذاری در قالب طرح جامع آمایش سرزمین با رعایت اصول و موازین بهداشتی برای همه آزاد است و اگر مجوز یا پروانه‌هایی برای تولید باید صادر شود، این مهم توسط تشکل‌های صنفی مربوط صورت می‌پذیرد. اما سرمایه‌گذاران ملزم به اخذ پروانه بهداشتی از حاکمیت و یا سازمان‌های شبه‌دولتی می‌باشند.

اینک که یکی از متولیان و دست‌اندرکاران بخش کشاورزی در چنین جایگاهی با برداشتن پرده از روی واقعیت و شجاعانه به نقد رویه حاکم می‌پردازد و ساده‌سازی مراحل شروع کسب و کار را توصیه می‌کند، این فرصت را باید مغتنم شمرد و برای بازنگری و اصلاح وضع موجود، آستین‌ها را بالا زد و طرحی نو در انداخت و با اصلاح مقررات و دستورالعمل‌های دست و پاگیر که مسبب وضع موجود است، کلیه پروانه‌های غیرضروری بجز پروانه‌های بهداشتی را برای دایر نمودن مراکز نگهداری و پرورش دام، ملغی نمود. کاری کارستان که تاکنون بسیاری از متولیان و دست‌اندرکاران امر تلاش نموده‌اند تا هرگونه نقدی را از آن منحرف و این‌گونه وانمود نمایند که این صدور پروانه‌های بهداشتی است که زمان‌بر، هزینه‌بر، ناکارآمد و غیرضروریست، بدون اینکه به نقش آن در ایجاد بستر و زیرساخت بهداشتی لازم برای کاهش مخاطرات بهداشتی، تهدیدات امنیت زیستی، تهدیدات امنیت غذایی و تهدیدات بهداشت عمومی جامعه بیاندیشند.

چرا پروانه بهداشتی؟

مخاطرات بهداشتی و خسارات ناشی از آن از جمله بیماری‌های عفونی بازپدید و نوپدید مانند تب برفکی، تب‌های خونریزی‌دهنده ویروسی، هاری، شاربن، نیوکاسل، آنفلوانزا، لارو سفید و ده‌ها بیماری دیگر را مگر می‌توان نادیده گرفت. ۶۱ درصد پاتوژن‌ها یا عوامل بیماری‌زای شناخته شده انسانی، ۷۵ درصد پاتوژن های نوپدید و بازپدید شناخته‌شده انسانی و ۸۰ درصد پاتوژن‌هایی که بالقوه قابلیت کاربرد در بیوتروریسم دارند، مشترک بین حیوان و انسان می‌باشند. فراموش نکنیم که آنفلوانزای فوق‌حاد پرندگان قابلیت ایجاد یک پاندمی شبیه کرونا را دارد. چند روز قبل مسئولین بهداشتی روسیه از ابتلای ۷ نفر از کارگران یک واحد مرغداری در جنوب روسیه به بیماری آنفلوانزای فوق‌حاد پرندگان خبر دادند. بر پايه اعلام سازمان جهاني بهداشت، استراتژی و راهبرد مقابله با  زئونوزها یا بيماری‌های قابل انتقال بین حیوان و انسان به عهده دامپزشكی است كه در خط مقدم مبارزه با اين بيماری‌ها قرار دارد.

- آیا رخداد اخیر پاندمی مرگبار کرونا و ضرورت اعمال محدودیت‌ها و الزامات بهداشتی قرنطینه‌ای (آموزش، شست‌وشو و ضدعفونی دست‌ها، استفاده از ماسک، ضدعفونی سطوح، فاصله‌گذاری، تعطیلی مراکز تجمع و ...)، تدوین، ابلاغ و اجرای پروتکل‌های بهداشتی توسط ستادهای ملی و استانی مقابله با بیماری کرونا، تست و شناسایی مبتلایان، اقدامات درمانی، واکسیناسیون و خسارات و هزینه‌های سنگین و پیامدهای ناگوار آن بر امور فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در سراسر جهان، زمینه اندیشیدن و هشداری دیگر برای برقراری طرحی نو و الگویی درست برای سرمایه‌گذاری در تأسیس مراکز نگهداری و پرورش دام را ارایه نمی‌دهد؟ اخیرا سخنگوی هیئت اعزامی سازمان جهانی بهداشت به ووهان چین برای کامل کردن تحقیقات خود در مورد منشاء ویروس کرونا اعلام نمود که ویروس کرونا از حیوان به انسان منتقل شده و یک زئونوز است، هرچند ۱۶ نفر از متخصصین، متعاقب سفر تیم تحقیقاتی اعلام داشتند هنوز منشاء ویروس کووید-۱۹ مشخص نیست.

- مگر نه اینکه تأمین سلامت دام و فرآورده‌های دامی مستلزم پیش‌نیازها و استقرار سامانه‌های بهداشتی و تضمین کیفیت مشتمل بر GMP (روش خوب تولید)، GAHP (روش خوب نگهداری و پرورش دام)، GHP  (روش خوب بهداشتی)،GPP  (روش خوب بسته‌بندی)،GSP  (روش خوب نگهداری)، GDP (روش خوب توزیع)، HACCP (ارزیابی خطر و کنترل نقاط بحرانی) در سراسر زنجیره تولید به‌ویژه در مراکز نگهداری و پرورش دام قرار دارد و پایه و اساس استقرار سامانه‌های بهداشتی بر مکان‌یابی محل احداث، فاصله‌گذاری (رعایت حریم)، انطباق طراحی و جانمایی بهداشتی ساختمان، تأسیسات، فضاهای بهداشتی قرنطینه‌ای و وسایل و ملزومات کار از جمله جداسازی قسمت‌های تمیز و کثیف، شرایط مناسب کف، دیوارها و سقف، وضعیت مناسب تهویه و نور، محدودیت ورود حشرات، پرندگان، جوندگان و دیگر حیوانات مزاحم و موذی، تعبیه حوضچه‌های ضدعفونی، خروج پساب و ضایعات، جمع‌آوری و دفع بهداشتی فاضلاب، دپوی کود و عقیم‌سازی آن، امحاء بهداشتی لاشه‌های تلف شده (چاه دفن لاشه یا کوره لاشه‌سوزی و یا ...) و غیره قرار دارد که از طریق صدور پروانه‌های بهداشتی فراهم می‌گردد.

- مگر نه اینکه ورود دام و فرآورده‌های دامی به بازارهای منطقه‌ای و جهانی نیازمند دارا بودن کد بهداشتی است و صدور کد و گواهی بهداشتی، مستلزم استقرار سامانه‌های بهداشتی در سراسر زنجیره تولید است. اساسا در الزامات بهداشتی کشورها برای واردات دام و فرآورده‌های دامی، مقررات و ضوابط بهداشتی بین‌المللی، ارزیابی خطر بر پایه گزارش ارزیابی عملکرد یا خدمات دامپزشکی کشور مبداء توسط سازمان جهانی بهداشت دام برای اطمینان از جلوگیری یا کاهش احتمال ورود عوامل بیماری‌زا (امنیت زیستی- ایمنی زیستی - سلامت غذایی) مد نظر قرار می‌گیرد.

- مگر نه اینکه آب در آلودگی اولیه دام و آلودگی ثانویه مواد غذایی در سراسر زنجیره غذایی نقش دارد. آب می‌تواند به عنوان یک حامل بسیاری از اجرام عفونی و غیرعفونی را در خود حمل کند که در برخی شرایط رشد جرم عفونی را حمایت و به عنوان ناقل فعال عمل نموده و یا تنها نقش ناقل غیرفعال را ایفاء نماید. آزمون آب مصرفی در مراکز نگهداری و پرورش دام برای کنترل کیفیت و کاهش مخاطرات بهداشتی کمی و کیفی تولید الزامی است و کنترل پارامترهای فیزیکوشیمیایی و میکروبی آب بر اساس استانداردهای بهداشتی، عامل اساسی برای تولید سالم محسوب می‌شود.

- مگر نه اینکه میکروب‌های مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها و ضدعفونی کننده‌ها می‌توانند در جمعيت‌های دامی و انسانی از طريق غذا، آب و محيط در حال چرخش باشند و انتقال آن‌ها تحت تاثیر تجارت، سفر و مهاجرت انسان و حیوان قرار می‌گیرد. امروزه بروز و گسترش پدیده مقاومت میکروبی و کاهش اثربخشی و در مواردی بی‌اثری برخی از آنتی‌بیوتیک‌های مصرفی یکی از چالش‌های جهانی است و پزشکان و دامپزشکان را به چالش طلبیده است. علاوه بر آگاهی‌دهی به ذی‌نفعان، ایمن‌سازی جمعیت‌های دامی (توسعه واکسیناسیون و استفاده از تحریک‌کننده‌های سیستم ایمنی)، تجویز و مصرف منطقی و مسئولانه آنتی‌بیوتیک‌ها، تشدید اقدامات پیشگیرانه در برابر بیماری‌های عفونی از جمله ارتقاء سطح بهداشتی مراکز نگهداری و پرورش دام از طریق صدور پروانه‌های بهداشتی و استقرار سامانه‌های بهداشتی، راهگشا و موثر خواهد بود.

- مگر نه اینکه سهم بزرگی از تندرستی ما مربوط به خوردنی‌هاست و تحقق امنیت غذایی و سلامت غذا یک اولویت و مطالبه ملی است. آلودگی مواد غذایی با منشاء دامی یا به صورت اولیه و یا ثانویه رخ می‌دهد.

بیماری‌های غذا-زاد یا منتقل از غذا متعاقب مصرف مواد غذایی آلوده به میکروارگانیسم‌های ناخواسته و یا سموم آن‌ها به صورت عفونت غذایی و مسمومیت غذایی بیشتر ناشی از سالمونلا تایفی‌موریوم و سالمونلا اینتریتیدیس، اشریشیا کلی انتروهموراژیک سروتیپ O157:H7، استافیلوکوک ارئوس، باسیلوس سرئوس، لیستریا منوسیتوژنز،

کامپیلوباکتر ژژونی، کلستریدیوم بوتولینوم، بروسلا ملی‌تنسیس و بروسلا آبورتوس، مایکوباکتریوم بوویس و مایکوباکتریوم توبرکولوزیس، باسیلوس آنتراسیس و... بروز می‌کنند. امروزه علاوه بر مخاطرات بیولوژیکی، مخاطرات نا‌شی از باقیمانده‌های دارویی، سموم، مایکوتوکسین‌ها، فلزات سنگین (سرب - کادمیوم - جیوه - آرسنیک) و سایرآلاینده‌ها در فرآورده‌های خوراکی بسیار جدی است و نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت.

- مگر نه اینکه کنترل بهداشتی بر اقدامات بازدارنده و پیشگیرانه از رخداد مخاطرات بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی در سراسر زنجيره توليد تا مصرف و مستندسازی استوار است. صدور پروانه بهداشتی بهره‌برداری مراکز نگهداری و پرورش دام به استناد آئین‌نامه‌های مصوب، مشروط به معرفی و بکارگیری مسئول فنی بهداشتی است که کنترل کلیه امور بهداشتی مربوط به مرکز مانند کنترل بهداشتی فرآورده‌های تولیدی و وسایل حمل و نقل، صدور گواهی بهداشتی حمل دام و فرآورده‌های دامی از مبدا واحد و نظارت بر اجرای کلیه قوانین، مقررات و نیز دستورالعمل‌های بهداشتی ابلاغی از سوی سازمان دامپزشکی کشور و گزارش کامل و به‌موقع اقدامات از جمله هرگونه تخلف بهداشتی در مرکز تحت نظارت در سامانه‌های مرتبط را بر عهده دارد.

- مگر نه اینکه در هزاره سوم شاخص توسعه دانایی است (هر زمان نو می‌شود دنیا و ما) و در جهان واحد ONE WORLD به استراتژی سلامت واحد ONE HEALTH نیاز است و برای تحقق سلامت واحد همکاری حوزه‌های پزشکی، دامپزشکی و بهداشت محیط زیست الزامی است و جز اين نگرش، دستيابي به شاخص‌های سلامت، امری محال و غيرقابل دسترس است.

پس بجاست که به دیدگاه ارائه شده توسط جناب آقای مهندس رمضان‌نژاد دوباره و چندباره بیندیشیم، آن را ارج نهیم و بر اساس ضرورت‌ها و الزامات بهداشتی از آن فرصتی بسازیم برای بازنگری و اصلاح رویه صدور پروانه‌های مراکز نگهداری و پرورش دام.