امنیت زیستی به عنوان محور مسئولیت‌های حوزه دامپزشکی و دامپزشکان
دكتر محسن مشكوة
امنیت زیستی (Biosecurity ) موارد زیر را در بر می‌گیرد:
1- كاهش خطر/ جلوگيری از ورود بيماری های نوظهور (بازپدید و نوپدید) به داخل مجموعه از خارج مجموعه
2-كاهش خطر/ جلوگيری از انتقال و انتشار بيماری‌های عفونی در داخل مجموعه
منظور از مجموعه جمعیت های دامی در سطح کشور/ استان/ شهرستان/ بخش/ روستا/ دامداری می باشد.
چرا تحقق امنيت زيستي از اهمیت زیادی برخوردار است؟
- تهديد زيستی به عامل بيولوژيكی (ويروس، باکتری، انگل، قارچ، پريون) يا ماده سمی مشتق از يك ارگانيسم زنده يا توليدات آن ها اطلاق می شود كه اثرات منفی بر سلامت انسان، دام و گیاه دارد و در نتيجه تهديد امنيت زيستی محسوب می شود.
عوامل بيماری‌زای عفونی از طرق مختلف به داخل مجموعه وارد می شوند و با ابتلای دام های حساس موجب بروز و شیوع بیماری شده که می تواند در کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت خسارات و آثار زيان‌باری را بر جای گذارد. به عنوان مثال بیماری های تب برفکی، شاربن، سل گاوی، بروسلوز، يون، لپتوسپيروز، لمپی اسکین (LSD )، اسهال ويروسی گاوان (BVD )، رینوتراکئیت عفونی گاوان (IBR )، پلوروپنومونی واگیرگاوان (CBPP )، لكوزگاوی (EBL )، جنون گاوی (BSE ) و... از جمله بيماری های عفونی هستند كه همواره برای گاوداری به عنوان تهدید زیستی مطرح می باشند.
آثار زیانبار بيماری های عفونی علاوه بر مزرعه، در صنايع وابسته نيز ظاهر می شود. برخی از بيماری های واگیر ممكن است امكان حضور دام را در مراحل مختلف بازار به شدت محدود و يا حذف نمايند. اعمال مقررات قرنطینه ای (جداسازی و ...)، واکسن و واکسیناسیون، تست وکشتار، دارو (آنتی بیوتیک ها) و درمان، سمپاشی و ضدعفونی و معدوم سازی به عنوان ابزار مبارزه با بیماری های دامی مورد استفاده قرار می گیرند، درحالیکه برای مقابله با برخی از بیماری های عفونی واکسن و یا آنتی بیوتیک موثری در دسترس نیست، یا به دلیل روش نادرست نگهداری، توزیع و تجویز موثر واقع نمی شوند و یا سیاست تست و کشتار درحد وسیع قابلیت اجرایی ندارد.
به طور کلی پارامترهای اصلی اپیدمیولوژيكی شامل عامل، میزبان (جمعیت) و محیط، تعیین کننده بروز، انتشار و تاثیرات نامطلوب بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی بیماری ها هستند.
پس چه باید کرد؟
هر مجموعه نیازمند داشتن برنامه امنیت زیستی است. دراین برنامه موارد زیر مد نظر قرار دارد:
- آموزش، اطلاع رسانی و ارتقاء آگاهی مخاطبان خاص و عام و ذی نفعان به عنوان اصل اول.
- بهسازی محیط، ساختار بهداشتی مناسب تاسیسات و فضاهای بهداشتی قرنطینه ای به عنوان اصل دوم،
- مدیریت بهداشتی در قالب برنامه های مدون مبتنی بر دانش (کاربردی و ضمنی)، مهارت (فنی و شناختی) و توانایی ادراکی به عنوان اصل سوم،
- استقرار سامانه های بهداشتی: {روش خوب تولید (GMP )، روش خوب پرورش و نگهداری دام (GAHP )، روش خوب بهداشتی (GHP ) و ...} به عنوان اصل چهارم.
در حوزه دامپزشکی برنامه امنيت زيستی شبيه يك بيمه نامه برای ارتقاء بهره وری و اطمینان از تامین بهداشت دام و فرآورده های دامی در مجموعه است.
