دانستنی‎هایی از بیماری شاربن (سیاه‎زخم)/یادداشت دکتر سیدمصطفایی

حکیم مهر - یادداشت وارده / دانستنی‎هایی از بیماری شاربن (سیاه زخم) - دکتر مزدک سیدمصطفایی

 (دکتر سیدمصطفایی)

سیاه زخم یا بیماری  شاربن : عامل آن باسیلوس آنتراسیس می باشد.
 دامهای حساس
•  تمام علفخواران ( گاو، گوسفند، بز و اسب )  حتی گوزن، شتر و فیل  نیز به این بیماری حساس هستند
•  گوشتخواران ( سگ ، گربه و روباه ) و همه چیزخواران ( خوک) حساسیت کمتری دارند
•  پرندگان عموماً حساسیت چندانی ندارند.
•  برخی از جوندگان وحشی از قبیل موش صحرائی ( رت ) کمتر و جربیل ها نیز ممکن است آلوده شوند.
      خوکچه هندی حساس ترین حیوان آزمایشگاهی می باشد

عامل بیماری
باسیلوس آنتراسیس، باسیل هوازی غیرمتحرک مولد اسپوری است که
متعلق به خانواده باسیلاسه آ Bacillaceae می باشد که به دو فرم دیده
می شود
• فرم رویشی Vegetative  
•  فرم هاگ یا اسپور
انتشار بیماری
• بطور مستقیم از حیوان آلوده به حیوان سالم منتقل نمی شود 
•  در بافت های حیوانات مبتلا وجود دارد
•  کمی قبل از مرگ از راه ترشحات مختلف به خارج دفع می شود
•  کالبد گشائی لاشه حیوانات تلف شده
• مصرف لاشه حیوانات تلف شده توسط پرندگان و یا حیوانات  شکاری
 ( در کل به هیچ عنوان لاشه های شاربنی نبایستی کالبد گشائی شوند )

انتقال بیماری

• گوارش ( در دامها بیشتر  و در انسان کمتر مطرح می باشد )
•  تنفس ( در انسان بیشتر و در دامها کمتر مطرح می باشد )
• خراشهای پوستی ( در انسان بیشتر مطرح می باشد )

پاتوژنز بیماری
• کپسول
    کپسول باکتری ها را در برابر فاگوسیت ها و سایر عوامل دفاع غیر اختصاصی بدن حفظ می کند
•  توکسین
   فاگوسیتها را می کشد و مانع عمل ضد میکروبی سرم می شود و  قابلیت نفوذ مویرگها را افزایش داده و مکانیسم انعقاد خون را کاهش  داده و در نتیجه پلاسما به خارج عروق نشت می کند و فشار خون  کاهش یافته و از حجم خون کاسته می شود و حیوان در نتیجه شوک تلف می شود.
 هنگام مرگ دام 80% باکتری در خون و 20% در طحال می باشد

علائم بالینی در حیوانات
بیماری در حیوانات به سه فرم  دیده می شود
•   فرم فوق حاد
•  فرم حاد
• فرم موضعی
فرم فوق حاد
 این فرم بیشتر در گوسفند و بز اتفاق می افتد و با ظهور ناگهانی و
مرگ سریع همراه می باشد ( ظرف 1 تا 2 ساعت مرگ اتفاق می افتد)
فرم حاد
این فرم از بیماری بیشتر در گاو و اسب دیده می شود و با علائم زیر
همراه می باشد
• تب شدید
• تاکی پنه و تاکی کاردی
• پرخونی مخاطات
• گاهی دفع خون از طریق ادرار و مدفوع ( عمدتاً در اواخر بیماری )
• دل درد شدید ( کولیک ) در اسب
• مرگ
فرم موضعی
• این فرم در اسب دیده می شود و در اثر گزش مگس و سایرحشرات آلوده اتفاق می افتد و با علائم آماس گردن، شانه و دل درد همراه می باشد
•  گوشتخواران بیشتر به فرم گوارشی مبتلا می شوند و با علائمی همچون فارنژیت ، تورم لوزه ها و گاستروآنتریت شدید همراه  می باشد.

علائم بالینی در انسان
بیماری در انسان بیشتر بصورت فرم جلدی و تنفسی ( استنشاق اسپوردر کارگران پشم چینی ) دیده می شود و فرم گوارشی کمتر است.

فرم جلدی
• متداولترین شکل جلدی بیماری بیشتر روی صورت، گردن، دست ها و ساعد اتفاق می افتد.
• عارضه بصورت یک برجستگی خارش دار ظاهر شده که بتدریج بزرگ می شود و به شکل زخمی مرطوب با مرکزی تیره و نکروزه بوده  و اطراف آن متورم می باشد
• به دنبال خشک شدن این زخم ها دلمه ای سیاه و ضخیم بر روی زخم ایجاد می شود که از این رو سیاه زخم نامیده می شود.

فرم ریوی

آثاری شبیه سرماخوردگی داشته و به زودی به فرم ریوی تبدیل می شود
• این حالت به دنبال مصرف گوشت حیوان آلوده اتفاق می افتد و وقوع این فرم در انسان بسیار نادر می باشد و با علائم زیر همراه است :
• تب شدید
• نفخ
• دل درد شدید
• اسهال خونی
• در صورت عدم درمان سریع ، مرگ اتفاق می افتد
پیشگیری در حیوانات
• بهترین روش پیشگیری واکسیناسیون دامها می باشد برای این منظور از واکسن تخفیف حدت یافته میکروب استفاده می کنند و برای تقویت افزایش اثر ایمنی به نسبت 1/1000به آن ساپونین اضافه می کنند و واکسیناسیون دامها با این واکسن سالی یک بار در اوائل فصل بهار و قبل از فرستادن دامها به چراگاه انجام می پذیرد.
• روش واکسیناسیون بصورت زیر جلدی بوده و در گوسفند و بز به میزان 0.5cc در گوساله 1 و در گاو بالغ، اسب ، شتر و قاطر2cc تزریق می شود.

 پیشگیری در انسان
• واکسیناسیون افراد شاغل در مشاغل پر خطر توسط واکسن تهیه شده از رسوب آنتی ژن باسیلوس آنتراسیس با آلوم بصورت تزریق عضلانی به میزان 0.5ccسه دوره به فاصله 6 هفته و تکرار مجدد  یک سال بعد.
• آموزش روستائیان و دامداران
• جلوگیری از ذبح دام به غیر از مراکز مجاز کشتارگاهی
• رعایت اصول بهداشتی در کشتارگاه ها با استفاده از آخرین تکنولوژی
• کنترل دقیق بهداشتی واردات پشم ، مو، پوست و جلد.  
• ضدعفونی پشم با کربنات سدیم – فرمالدیئد
• ضدعفونی پودر استخوان با حرارت 115 درجه سانتیگراد بمدت 3 ساعت