سل گاوی و بازرسی گوشت در دنیای امروزه و ایران
دكتر علی صفر ماکنعلی
متخصص اپيدميولوژی بيماريهای قابل انتقال دامی
مشاور بين المللی سابق سازمان خواربار كشاورزی ملل متحد در كنترل بيماريهای فرامرزی
مشاور سابق اتحاديه اروپا براي برنامه های توسعه ای بهداشت دام
مقدمه:
سالیان متمادی است که در کشور ما با دام های راکتور مثبت و مشکوک سل گاوی بدون ضایعات آشکار در کشتارگاه های دام به روشی رفتار می شود که با آنچه در کشورهای دیگر اجرا می شود، کاملاً متفاوت است که علاوه بر هدر رفت سرمایه ی چند میلیاردی ملی، باعث به وجود آوردن پدیده های غیر قابل قبولی می شود که مشکلات خاص اقتصادی و اجتماعی را حداقل در سطوحی سبب می شود که کنترل بیماری سل گاوی را برای دست اندرکاران با موانعی خاص مواجه می کند.
با توجه به اینکه در سال 1395 برنامه ی ملی کنترلی سل گاوی سازمان دامپزشکی کشور بر اساس جدیدترین یافته های علمی به روز رسانی شده است که بر اساس آن فراوانی تست سل گاوی به چهار گروه مختلف تقسیم بندی شده است و امید می رود که در طی یک دوره ی سه ساله کلیه ی اجزای این برنامه کنترلی عملیاتی بشوند، لذا با بیان و انتشار این موضوع امید می رود در مبحث بازرسی کشتارگاهی اعمال دستورالعمل های بازرسی کشتارگاهی دام به نحوی درست اجرا شوند تا از هدر رفت سرمایه ی ملی و حیف و میل بودجه عمومی جلوگیری به عمل آورد و یا در صورتی که کارشناسانی از درون و یا بیرون سازمان دامپزشکی کشور نظریات، اسناد و یا مدارکی متفاوت و یا حتی مخالف دارند، ارائه نمایند تا به ارتقاء سطح دانش همه ی افراد منجر شود.
بدیهی است در برنامه های کنترلی بهداشت دام دامپزشکی کشورها، اسناد بالادستی کاملاً مشخص می باشند و علی رغم ارزشمند بودن مقالات منتشر شده ی متعدد، ملاک دامپزشکی دولتی کشورها معیارها، توصیه ها، دستورالعمل ها و قطعنامه های مراجع ذیصلاح بین المللی بهداشت دام و ایمنی مواد غذایی می باشد.
بازرسی گوشت و سل گاوی:
بر اساس مصوبه شورایی اتحادیه اروپا به شماره 64/433/eec و مقررات بهداشت و بازرسی در رابطه با سل گاوی، دام ها به چهار دسته تقسیم می شوند.
1- سل گاوی عمومی: که می تواند یکی از حالات زیر باشد:
I . سل ارزنی در دو ریه و شواهدی دال بر وجود در سایر اندامها
II . ضایعات فعال و پیشرونده ی متعدد در بافتهای مختلف
III . عفونت سل گسترده در غدد لنفاوی لاشه
IV . ضایعات حاد و گسترده سلی در پردهجنبوصفاقتوام با بزرگ شدن و یا سلی شدن یک غده ی لنفاوی در لاشه
V. علاوه بر ضایعات سلی در دستگاه تنفسی و گوارشی وجود ضایعات فعال و تازه ی سلی در دو تا از بافتهای کبد، کلیه، پستان، تخمدان، بیضه، مغز، طناب نحاعی و یا غشاهای آنها
VI . در گوساله وجود سل مادرزادی
قضاوت:
لاشه ی این دام ها، امعاء و احشاء و خون حاصل از دام بایستی به روش بهداشتی معدوم گردد. در کشورهای توسعه یافته یکی از مهمترین منابع درآمدی کشتارگاه ها پودر خون حاصل از خون جمع آوری شده کشتار دام ها می باشد که در کشور ایران می توان سالانه از کشتار سالانه 12 میلیون گوسفند و بز و یک میلیون راس گاو درآمدی قابل توجهی را نصیب دست اندرکاران صنعت دام نمود.
2- سل توأم با لاغری مفرط:
در صورتی که لاشه دچار لاغری مفرط باشد، صرفنظر از علت لاغری مفرط معدوم می گردد.
3- سل موضعی:
- حیوانی که که در تست غربالگری مثبت شده است (دام راکتور مثبت) و یا در تست دام مشکوک بوده و دارای ضایعات موضعی سلی در اندام های متعدد باشد، کل لاشه معدوم می گردد.
- حیوانی که که در تست مثبت شده است (دام راکتور مثبت) و یا در تست دام مشکوک بوده، ضایعات سلی در یک غده ی لنفای و با در یک قسمت لاشه دیده شوند، در این حالت صرفاً اندام دارای ضایعه حذف و معدوم می گردند.
- در صورتی که دام نتیجه ی تستش منفی بوده باشد (مثبت و مشکوک نبوده است) ولی در بازرسی کشتارگاهی ضایعاتی در تعدادی از غدد لنفاوی دیده شوند، قضاوت لاشه بصورت موردی خواهد بود.
- در صورتی که حیوانی که در تست مثبت شده است (دام راکتور مثبت) و یا در تست دام مشکوک بوده ولی فاقد ضایعات آشکار باشد، لاشه ی دام همانند لاشه ی دام های سالم وارد زنجیره ی غذایی انسان می شود.
سل گاوی، تست دام ها و بازرسی کشتارگاهی:
فرآیند تست و بازرسی کشتارگاهی برای سل گاوی بر اساس دستورالعمل های حاکم بر اتحادیه ی اروپا در شکل زیر آمده است:
منابع:
1. Alaku S O, Moruppa S M. Tuberculosis condemnations in north eastern Nigeria. Prevent Vet Med 1993; 15 : 67-72.35
2. Anderson A W. Ante mortem – a Meat Inspector’s view. Meat Hygienist 1987. Dec. 29- 30.
3. Archer J F. Bovine lymph node survey. Advan Vet Pub Health 1981; 1 : 38-40.
4. Berends B R, Snijders J M A, Van Logtestijn J G. Efficacy of current EC meat inspection procedures as proposed provisions with respect to microbiological safety : a critical review. Vet Rec 1993 133 : 411-415.
5. Corner L A. Post mortem diagnosis of Mycobacterium bovis infection in cattle. Vet Microbiol 1994; 40 : 53-63.
6. Francis J. Tuberculosis in animals and man: a study in comparative pathology. Cassel, London 1958; 37-38.
7. Goodchild A V, Clifton-Hadley R S. Cattle-to-cattle transmission of Mycobacterium bovis. Tuberc 2001; 81(1/2) : 23-41.
8. Harbers A H M. Aspects of meat inspection in an integrated quality control system for slaughter pigs. PhD thesis. University of Utrecht. 1991.
9. Hathaway SC, Pullen MM, McKenzie A L. A model for assessment of organoleptic post mortem inspection procedure for meat and poultry. J Am Vet Med Assoc 1998;192(7) : 960-966.
10. Kleeberg H H. Human tuberculosis of bovine origin in relation to public health. Rev Sci Tech Off IntEpiz 1984; 3(1) : 11-32.
11. Lilleengen K. Tuberculosis in animals and man. Abstract in Vet Bull 1945; 18 :319.
12. M’Fadyean J. Experiments with expressed muscle juice from tuberculous carcasses.AnnRept Vet Dept, London, 1890; 13-19.
13. McIlroy S G, Neill S D, McCraken R M. Pulmonary lesions and Mycobacterium bovis excretion from the respiratory tract of tuberculin reacting cattle. Vet Rec 1986; 118 : 718-721.
14. Murray G. Ante-mortem and post-mortem meat inspection : an Australian Inspection Service perspective. Austral Vet J 1986; 63(7) : 211-215.
15. Neill S D, Pollock J M, Bryson D B, Hanna J. Pathogenesis of Mycobacterium bovis infection in cattle. Vet Microbiol 1994; 40 : 41-52.
16. Radostitis O M, Gay C C, Blood D C, Hinchcliff K W. Veterinary Medicine (9th ed). A text book of the diseases of cattle, sheep, pigs, goats and horses. W.B. Saunders, London. 1999; 909-917.
17. Stamp J T. A review of the pathogenesis and pathology of bovine tuberculosis with special reference to practical problems. Vet Rec 1944; 56 : 443-446.
18. Van Logtestijn J G. Integrated quality. Meat safety : a new approach. Meat FocInt 1993; 2: 123-128.
19. Von Ostertag R. The use of the flesh and milk of tuberculous animals. J Compar Path Therapeut 1899; 12 : 240-250.
20. Weyer K, Fourie P B, Dürrheim D, Lancaster J, Haslöv K, Bryden H. Mycobacterium bovis as a zoonosis in the Kruger National Park. Int J Tuberc Lung Dis 1999; 3(2) :1113-1119.
عالی بود جناب دکتر سلام | الگوریتمی که توضیح داده شده مفید بوده و نتیجه های خوبی داشته، به نظر من این نشون دهنده این هست که سیستم سازمان دامپزشکی ایران خیلی از این ها عقب تر هستش. 
جناب دکتر دستور العمل بازرسی گوشت سازمان چیست ؟ می شود توضیح دهید ؟ آیا دستور العملی دارد ؟ این قضاوت ها را در کتاب میت هایژن سال 1998 در مورد روش قضاوت سل در کشور بریتانیا ذکر کرده است و خیلی قدیمی است. بر اساس قضاوت های کدکس غذایی قضاوت ها در کشورهای مختلف بسته به مرحلهی ریشه کنی (اوایل، اواسط و انتها) متفاوت است. به نظر میرسه در کشور ما باید قضاوت سل سخت تر این باشه. جناب ناشناس عزيز كه از آمريكا در مورد تهديد دامداري ايران پيغام گذاشته ايد مهمترين عامل تهديد دامداري ايران در درجه اول خود شما هستيد كه جرات سخن گفتن حتي با آدرس آي پي خود را هم نداريد شما جزو دوستاني هستيد كه براي اعتراض يك دبه شير جلوي جهاد خالي ميكنيد و بعد در مذاكره داخل ساختمان با گرفتن تسهيلات لازم اعتراض را فراموش ميكنيد و در قسمت ديگر كشور همكاران خودتان و يا دلالان دام از اقصي نقاط آلوده دنيا دام مسلول و بروسلوزي وارد ميكنند چرا چون خريدار دارد و خود شما هم وارد اين تجارت ميشويد و در اين بين دامداران حرفه اي كه براي پاك ماندن گله شان خون جگر خورده اند چوبش را ميخورند پس از آن عصبي ميشويد و دنبال مقصر ميگرديد پس از چند بار چوب زدن دامپزشك بخش خصوصي و اخراج چندتا از آنها حالا دنبال ديوار كوتاه بعدي ميرويد يعني دامپزشك بخش دولتي كه هميشه از چهار فرسخي با برنو هدف ميگيريدش همه چي رو ميندازيد گردن اون اصلا سازمان دستور العلملی برای لاشه های سل گاوی دارد ؟! .............................. اين مسايل هم نياز حكيم جان به درج در روزنامه ندارد . درس بچه هاي دانشكده دامپزشكي است . هر چيزي را كه درج نمي كنند ....................... لطفا سانسور نكنيد و عينا بنويسيد .. تا حق مطالب بيان شود . 
آقای محترمی که بیان داشته اند که این قضاوت ها را در کتاب میت هایژن سال 1998 در مورد روش قضاوت سل در کشور بریتانیا ذکر شده است کاملا درست است اما هم چنان در رابطه با قضاوت لاشه بر اساس همان مقررات عمل می کنند شایان ذکر است که در بریتانیای کبیر آژانس ایمنی مواد غذایی دارای کمیته ای مشورتی می باشد که در جلسات 40 به بعد( از سال 2003 به بعد) خود صرفا در رابطه با کنترل بجر ،ایمن میکروبیولوژی غذا، مخاطرات بهداشتی احتمالی مرتبط با مصرف گوشت و سل کار می کرده و در رابطه با قضاوت لاشه تغییر یوجود نیامده است، ما هنوز افرادی داریم که حاضر نیستند رفتار بر مبنای مدیریت خطر داشت ، افرادی هم که در بعضی جاهها ادعا دارند که با این مباحث آشنا هستند لطف کنند به ارائه قضاوت کشتارگاهی در کشتارگاههای طیور و دام برای سلو و بروشلوز و سالمونلا به پردازند آقای ناشناس بفرمایند فتواهای خود را مبنی بر معدوم سازی محموله های مرغ که تست آنها برای سالمونلا مثبت است را با ذکر مرجع منتشر کنند بعد بدنبال درس بچه هاي دانشكده دامپزشكي خود باشند و بهتر همانند یک انسان با اعتماد به نفس با ذکر نام مطلب بنویسند سلام دکتر ماکنعلی با سلام به نشريه وزينه حكيم مهر تنها صداي دامپزشكان. دکتر مرادی عزیز زحمات والایی کشیدند ولی با ایشان هیچوقت همکاری نشد ، ایشان با سواد کاربلد ، کلینیسین کاردان و متعهدی هستند که متاسفانه سازمان گرفتار تئوری و سازمان سیاست زده ما از ایشان نمیتواند استفاده کند ، ایشان هر مسئولیتی گرفتند با نگاه علمی و عملی و با شجاعت تلاش نمودند که البته سازمان دست به عصای ما همکاری با ایشان نکردند ، نمونه آن لپتوز پیروز و شاربن و ... است که خود ایشان باید بیان کنند . هرچند این سازمان به نوعی از دکتر ماکنعلی عزیز نیز استفاده نکرده . ((آیا سازمان دستورالعمل سراسری برای قضاوت در مورد لاشه ها چه دام چه مرغ ، چه بلدر چین ، بوقلمون و ... دارد یا نه ؟ )) آقا کسی نیست پاسخ بدهد ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟ سازمان دستورالعمل نحوه قضاوت گوشت را دارد آقای دکتر ماکنعلی یا خیر ؟ سازمان ظاهرا برای مسائل جزئی دستورالعمل دارد ولی برای گوشت ندارد چرا ؟ خير متاسفانه ندارد چون براي مسئوليني كه براي همين كار دروس تخصصي خوانده اند بين الملل و قرنطينه جذاب تر است و جالب اينكه ادعاي حرفه اي گري هم دارند 
جناب اقاي دكتر مرادي با سلام و اميد توفيقات بيشتر در اكثر شبكه هاي دامپزشكي كارشناساني را كه مورد غضب واقع ميشوند ابلاغ سل و بروسلوز ميزنند لطفا در اين مورد رسيدگي فرمايند بنده اكنون در بخش خصوصي كار ميكنم ولي قبلا دامپزشك طرح نيروي انساني در استان ............. بودم بودجه طرح سل و بروسلوز چقدر است و چقدر در این مسیر هزینه میشود ؟ جناب دکتر مرادی ، جناب دکتر ماکنعلی لطفا پاسخ دهید . سلام چند درصد دام های کشور تست می شود ، آیا با این روش سنتی دامداری و قاچاق دام کافی است ، پیشنهاد چند درصد را دارید ؟ با سلام سلام و عرض خدا قوت دکتر مرادی : كه همكاران من در سراسر كشور در بخش مبارزه با سل و در بخش بهداشت مواد خام دامي سازمان ازجمله جناب دكتر خانقاهي شاهدند بر اين فقره طرح تهيه شده به مسولين سازمان ارائه شد درافت آن هم چاپ شد ولي متآسفانه مسكوت مانده است .)) مراحل تهیه ی برنامه ی ملی کنترل سل گاوی در سال 1395 در دفتر بهداشت و مدیریت بیماریهای دامی به قرار زیر بوده است: جناب دکتر ماکنعلی سلام از اینکه شفاف صحبت شود قدر دانی می شود . با سلام سلام و خدا قوت ، بحث سل بحث پیچیده ای است مثل خود بیماری ، تهیه دستورالعمل بسیار مهم است ولی نسبت به اجرا مثل داستان کوه یخ بیرون از آب به قسمت داخل آب است . سوالاتی در کامنت های بالا هست که بی پاسخ است ظاهرا دکتر رسولی خیلی زحمت کشیدند ، یاشاسین رسولی سلام لطفا در مورد رفرانس ها که قدیمی است توضیح دهید ؟ لطفا تفاوت دستورالعمل قدیمی و جدید چیست ؟ سلام خدمت همه دوستان.جناب اقای دکتر مرادی عزیز و دوست داشتنی این رسم روزگار است برادر یکی زحمت می کشد و یکی از راه می رسد و ادعای میراث می کند و اتفاقا هم صاحب همه چیز می شود .سالهاست در قسمت تست سل کار می کنم .و حاظر هستم با دوستان تازه وارد که فقط از پشت میز دستوالعمل می نویسند مناظر کنم ولی کاری دکتر مرادی در زمان مسولیت خود در این قسمت انجام دادند در سازمان دامپزشکی کشور بی سابقه است.روش چینه دمی و همچنین روش قضاوت در زمینه تست سل که چند سال است که توسط دکتر مرادی پیگیری شده تازه در مراحل اولیه خود است .دکتر مرادی کلمه مرد برازنده شماست ،وقتی یک مرد غم داره کوه هم غم داره ،مرد سنگ زیرین اسیاب است ،دکتر مرادی من دست شما و دکتر رسولی را از دور می بوسم .شما مایه افتخار سازمان دامپزشکی هستید .این واقعیت است در کشور ما ،کارشناسان با سواد سر تعظیم در مقابل مدیران بی سواد فرود نمی اورند .اندکی صبر سحر نزدیک است. سلام . دکتر ماکنعلی عزیز ،تشکر از مطب بالا در مورد تست سل ،چند نکته می خواستم به اطلاع شما و سایر دوستان در سازمان برسانم چون صدای کارشناسان شهرستانهای دور افتاده به گوش مسولین خوشایند نیست و اصولا مسولین خود را عقل کل می دانند .1- اصولا برای تست سل ارزشی قایل نیستید ،چون هر کسی می تواند این کار انجام دهد و داشتن تجربه و مهارت مهم نیست و شده تبعیدگاه دامپزشکان اداره و سربازان وظیفه 2- اکثریت بازرسین کشتارگاه تکنسینهای هستند و قضاوتهای این دوستان سلیقه ای است و کمتر دامپزشک بخش دولتی پیدا می شود که تجربه بازرسی در کشتارگاه را داشته باشد ،و ما شاهد اعزام دامپزشکانی هستیم برای بازرسی گوشت به سایر کشورها که حتی در کشور یک راس گاو را هم بازرسی نکردن و اصلا تجربه بازرسی را ندارند و جالب این است که از یکی از مسولین وقت سازمان در پاسخ به اعتراض بنده به این سیستم گفتند در انجا قرار نیست ما بازرسی کنیم خودشان همه کارها را انجام می دن ما فقط نظارت می کنیم ،حال چرا این موضوع را عنوان کردم ،اقای دکتر ماکنعلی شما سالها رییس قرنطینه سازمان بودید ،واقعا اگر اگاهی داشتید که بازرسی گوشت چقدر مشکل است و کشور برزیل که عمده واردات گوشت ما از انجاست و اتفاقا الوذگی سل در گوساله های نر انها هم وجود دارد ،چرا این روند را متوقف نکردید و برای اصلاح ان هیچ اقدام موثری انجام ندادید ؟3- در مورد نحو قضاوت که عنوان کردید که کسانی که ادعا دارند بنویسند ،خدمت شما عرض کنم بنده ادعا دارم ،خیلی از دوستان شما در سازمان فقط این موارد را به صورت نظری بلد هستند و فرق بین موارد بالا را کاملا نمی توانند برای کارشناسان توضیح دهند ،بعنوان مثال در سل عمومی که 6 مورد بیان کردید فرق مورد دوم و سوم را لطفا توضیح دهید.فرق چرک فعال با غیر فعال که در نحو قضاوت ،زمانی که یک غده لنفی در گیر است را توضیح دهید .فکر نکنید همه کارشناسان این کشور فقط افرادی هستند که با واسطه در سازمان دامپزشکی حضور دارند.در یک مورد با کارشناسان سازمان در خصوص نحو قضاوت در مورد وجود یک توده مشکوک به لنفوسارکوم در قلب گاو مشورت کردم جواب درستی ندادند و با کمال شرمندگی دوستی که جواب دادند اصلا نمی دانستند .لطفا سواد خود را به رخ سایر کارشناسان نکشید که مطمین باشید پیروز میدان شما و امثال شما نیستید.4- به قول یک دوست حرفها زیبا روی در و دیوار زیاد نوشته ، کو مرد عمل.دستورالعمل و قانون خوب زیاد است ولی اجرا کردن انها یک چیز دیگر است .از همه بزرگان معذرت خواهی می کنم پیشاپیش . در اینکه دکتر مرادی مرد عمل است شکی نیست ، بنده فکر نکنم ایشات میراث خوار دیگران باشد ، اصلا در کت ایشان این حرف ها نمی رود ، یکی از مشکلات سازمان این است که کسی کس دیگر را قبول ندارد ، یعنی ما نشستن دور هم و صحبت کردن و بحث کردن را بلد نیستیم ، لذا هر کسی ساز خود را میزند . 
سلام آقای دکتر مرادی سابقه چندین سال انجام تست سل را در استان اصفهان دارند و در تمام دوران کاری خویش از کار عملی و فیلدی جدا نشدند و همواره خود را از نظر علمی به روز می کنند از نظر بنده صحبت های ایشان کاملا صحیح است . مطالب جالبی است بنده هم عرض میکنم در استان ............... با وجود تعداد زیاد دامپزشک شاغل ولی بازرسی گوشت در کشتارگها بوسیله افراد غیر دکتر انجام میشود از جمله مرکز استان 
متاسفانه حجم پروژه های مطرح شده هم ابعاد گسترده ای داره و کم نیست.