«کرکس کوچک» نماد پرندگان جزیره قشم شد/ محدودیت استفاده دامپزشکی از دیکلوفناک به عنوان تهدید جدی کرکس‌ (+تصاویر)

حکیم مهر: عضو رسمی کارگروه تخصصی کرکس‌ ها در اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت گفت: با حمایت های بی نظیر محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم و با هدف بهره برداری و حفاظت پایدار از زیستمندان ارزشمند و حفاظت شده جهانی، کرکس کوچک به عنوان نماد پرندگان سرزمین آب و آفتاب برگزیده شده است.

به گزارش حکیم مهر به نقل از ایرنا، «علیرضا هاشمی» در پاسخ به این سوال که برنامه حفاظت مشارکتی از کرکس کوچک در جزیره قشم چیست، افزود: این طرح با حمایت های دفتر کمک های کوچک محیط زیستی سازمان ملل متحد در ایران و مدیریت محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم نزدیک به یکسال است که فعالیت خود را در سرزمین آب و آفتاب آغاز کرده و در تلاش است ضمن اطلاع رسانی در مورد اهمیت این گونه ارزشمند به دستورالعملی پایدار برای حفاظت از این پرنده در این جزیره دست یابد.

وی ادامه داد: انجمن پرنده شناسی طرلان به عنوان یکی از معدود موسسات غیر دولتی فعال در زمینه پرندگان در ایران، مجری ایجاد و اجرا این طرح در جزیره قشم است و تلاش می کند با همراهی حامیان و نیم نگاهی به تجارب گذشته، افق روشنی برای این فعالیت در نگین خلیج فارس رقم بزند.

عضو رسمی کارگروه تخصصی کرکس‌ ها در اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (Vulture Specialist Group) با بیان اینکه نقش مهم کرکس ها در جهان به عنوان رفتگران طبیعت هر روز بیش از پیش برای متخصصان آشکار می شود، توضیح داد: کرکس کوچک یکی از زیستمندان ارزشمند و حفاظت شده جهانی است که برنامه های گسترده ای برای حفاظت و احیای جمعیت آن در حال اجراست.

هاشمی با اشاره به اینکه بخش بسیار بزرگی از جمعیت جهانی این گونه ارزشمند جهانی از بین رفته و بخش باقی مانده نیز در خطر نابودی است، اضافه کرد: بدین علت است که نام این گونه ارزشمند در دهه اخیر در لیست پرندگان در خطر انقراض جهانی قرار گرفته است.

این کارشناس ارشد محیط زیست گفت: خوشبختانه این گونه ارزشمند در ایران و به ویژه جزیره قشم در وضعیت به نسبت مناسب اما شکننده ای قرار دارد و توجه به تهدیدات و حفاظت از این گونه بی نظیر بی گمان خواهد توانست وضعیت کنونی را تثبیت و در دراز مدت بهبود بخشد.

دانش شهروندی میان بری بسوی حفاظت پایدار

وی افزود: بدیهی است هر فعالیت و یا دستورالعملی در راستای حفاظت از طبیعت بدون در نظر گرفتن مردم بومی، دانش و پیشینه مرتبط با آنان محکوم به شکست است و با این دیدگاه استفاده از دانش شهروندی به عنوان یکی از روش های استفاده از دانش بومیان و گردشگران قشم و مشارکت آنها در حفاظت از کرکس کوچک در جزیره قشم از فعالیت های پیش بینی شده در این طرح است.

ایجاد بانک اطلاعات مناطق کرکس کوچک

مدیر موسسه پرنده‌ شناسی طرلان اظهار کرد: در ادامه رویکرد استفاده از دانش شهروندی، وبگاه (پورتال) ویژه ای برای ورود اطلاعات از مناطق حضور کرکس کوچک در میان طرح ایجاد و بومی سازی شده است تا اطلاعات با سرعت و دقت کافی گردآوری و برای تجزیه و تحلیل و یا بهره برداری های آینده در جهت رسیدن به دستور العملی حفاظتی - مشارکتی آماده شوند.

وی ادامه داد: برای نیل به این هدف کار گروه ویژه ای با عنوان کار گروه پایش و ارزیابی در این طرح فعال است که روند ثبت مشاهدات را کنترل و دستاوردهای گردآوری شده را طبقه بندی و تجزیه و تحلیل می کند.

عضو رسمی کارگروه تخصصی کرکس‌ ها در اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN VSG) گفت: وبگاه و درگاه تخصصی ثبت اطلاعات این گونه در آدرس www.vultures.ir  اکنون در دسترس است که کاربران می توانند به صورت عادی و یا وب اپلیکیشن از آن استفاده کنند.

وی با اشاره به اینکه معرفی و برگزیده شدن کرکس کوچک به عنوان نماد پرندگان جزیره قشم برآیندها و دستاوردهای مهمی را در پی خواهد داشت اعلام کرد: بی گمان افزوده شدن این پرنده به سبد گردشگری جزیره قشم گام بعدی این تصمیم مهم خواهد و بود تا با ایجاد گردش اقتصادی بیشتر برای بومیان مستقیم و غیر مستقیم حفاظت از این پرنده زیبا و کم نظیر را نیز شامل شود.

کرکس کوچک در سبد گردشگری جزیره قشم

این کارشناس ارشد محیط زیست با اشاره به اینکه ایجاد منافع ۲ سویه در معادلات حفاظت از تنوع زیستی بی تردید از جمله ارکان اصلی هر فعالیت مرتبط است، اظهار داشت: با این هدف تلاش برای تولید عروسک و صنایع دستی مرتبط با این گونه با هدف ایجاد گردش مالی برای بومیان تنها بخشی از فعالیت هایی است که در خلال این طرح در جریان است و کمیته ویژه ای برای پیگیری هرچه بهتر این هدف در طرح فعال است.

وی افزود: همچنین ایجاد بستر لازم برای درآمد زایی از طریق فعالیت های چون تماشای کرکس کوچک در نقاط مستعد، اطلاع رسانی به راهنمایان محلی و همچنین ترغیب اصناف و دیگر بنگاه های اقتصادی به مشارکت در برنامه حفاظت از این گونه در دستور کار این طرح قرار دارد.

آموزش و اطلاع رسانی، وجه مشترک همه فعالیتهای حفاظت از تنوع زیستی

هاشمی افزود: نیاز به توضیح نیست که هر تغییر و یا مشارکت بدون اطلاع رسانی و آموزش چنان موثر نخواهد بود که در این راستا برنامه های اطلاع رسانی در مدارس مناطق انتخابی در جزیره قشم با همکاری و نظارت بی دریغ مدیران، مربیان و مسوولان این جزیره در جریان است که در این راستا کار گروه آموزش پروژه فعالانه در تلاش است این مهم را هرچه بهتر اجرایی کند که ایجاد گروه «حافظان کرکس کوچک» نیز از دیگر فعالیت هایی است که امیدواریم به زودی خبرهای خوبی درباره آن داشته باشیم.

برنامه های حفاظت از گونه کرکس کوچک در ادامه برنامه های مشارکتی و پایدار

وی اظهار کرد: امیدواریم با توجه به برنامه های پیش رو و مشارکت بومیان و گردشگران و اجرایی شدن همه فعالیت ها اعم از گردشگری، صنایع دستی، اطلاع رسانی، تجزیه و تحلیل و نظایر آن بتوانیم به یک دستورالعمل مشارکتی و پایدار به صورت توام برای حفاظت و بهره برداری از حضور این پرنده در جزیره قشم در دسترس داشته باشیم که بی گمان این مهم نیازمند همکاری شانه به شانه بخش مردمی در کنار بخش دولتی خواهد بود.

عضو رسمی کارگروه تخصصی کرکس‌ ها در اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت اعلام کرد: شاید جالب باشد که بدانید در حالی که برخی کشورهای اروپایی تنها چند ده کرکس کوچک در کشور خود شمارش می کنند؛ در جزیره قشم بیش از ٢٥٠ کرکس کوچک تنها در یک روز شمارش شده است و این به این معنی است که این جزیره به تنهایی خود لکه مهمی برای حفاظت از این زیستمند ارزشمند است و بدون شک یکی از بهترین مناطق مشاهده این گونه نه تنها در ایران و منطقه که در جهان است.

به گزارش ایرنا، کرکس کوچک (مصری) -(Egyptian vulture) - دال کوچک جثه با دم لوزی شکل و سفید، سر کوچک، منقار بلند و باریک و بال های بلند و گسترده است. نر و ماده هم شکل و فاقد تغییرات فصلی هستند.

پرنده بالغ، یکدست سفید همراه با سایه ای از رنگ زرد یا قهوه ای مایل به خاکستری در سر، گردن، سینه، رو تنه و پرهای شانه دیده می شود. شاه پرهای اولیه و ثانویه در سطح روی بال ها سیاه و سفید و در سطح زیر سیاه هستند که در تضاد با سفیدی زیر تنه به خوبی نمایان است.

پوست عریان صورت زرد و منقاری به همین رنگ با نوک سیاه دارد. رنگ پرنده نا بالغ قهوه ای مایل به سیاه است، رو تنه قهوه ای روشن و پوست عریان صورت و منقار خاکستری است.

از مهمترین تهدیداتی که ادامه بقای کرکس‌ ها را به خطر انداخته است، می توان به مسومیت توسط طعمه مسموم و همچنین داروهای غیر استروئیدی مصرفی در صنایع دامی، از بین رفتن زیستگاه‌ های مطلوب، کاهش طعمه و مواد غذایی، برخورد با خطوط انتقال نیرو و یا حتی ادوات تولید نیروی برق بادی، برق گرفتگی بر روی دکل‌ های برق و همچنین مزاحمت های سگ های ولگرد به عنوان رقیب غذایی اشاره کرد.

متاسفانه ۱۱ گونه از ۱۶ گونه کرکس حاضر در سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا در خطر انقراض قرار گرفته‌ اند که هشت گونه در رده به شدت در معرض خطر انقراض و سه گونه در معرض خطر انقراض ‌رده‌ بندی شده‌ اند.

این وضعیت زنگ خطری جدی نه تنها برای پرنده‌ شناسان بلکه برای متخصصان و مسوولان بخش سلامت و حتی اقتصاد است و با توجه به نقش کلیدی این گروه از پرندگان و ارتباط آنها با مباحث سلامت انسان و حیات وحش، موسسات و مراکز بسیاری در جهان تلاش می‌ کنند با حفاظت از این موجودات پر فایده از ایجاد یک حادثه بزرگ که می‌ تواند ابعاد طبیعی و انسانی بسیار گسترده‌ ای داشته باشد، جلوگیری کنند.

در مقایسه با بسیاری از کشورها وضعیت کرکس‌ ها در ایران آنچنان وخیم گزارش نشده است. اما متاسفانه آمار و اطلاعات چندانی از وضعیت گونه‌ های کرکس در کشور وجود ندارد.

بدون شک تهدیداتی که جمعیت کرکس‌ ها را در کل جهان موثر کرده است، هرچند با درصدی متفاوت، اما بر گونه‌ های حاضر در کشور ما نیز تاثیر داشته و درآینده نزدیک شاهد کاهش چشمگیر این پرندگان خواهیم بود مگر آنکه تا دیر نشده تغییری ایجاد کنیم.

در یک اقدام پیشگیرانه و بسیار موثر استفاده دامپزشکی داروی دیکلوفناک به عنوان یکی از نخستین تهدیدات جدی کرکس‌ ها در ایران محدود شده است که این مهم با همکاری سازمان حفاظت محیط‌ زیست، سازمان دامپزشکی و تسهیل گری انجمن پرنده‌ شناسی طرلان در چند سال گذشته گام موثری در جهت حفاظت از این پرندگان مفید بوده است.

کرکس های ایران شامل کرکس کوچک (مصری) -(Egyptian vulture)، هما (Bearded vulture)، دال سیاه(Cinereous vulture)، دال معمولی (Griffon vulture)، دال پشت سفید (White-rumped vulture) و دال هیمالیایی (Himalayan vulture) است.

خلیج فارس با گستره نزدیک به ۲۳۷ هزار و ۴۷۳ کیلومتر مربع بین ۲۴ تا ۳۰ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ تا ۵۶ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی از نصف‌ النهار گرینویچ واقع شده است و جزیره زیبای قشم، همچون نگینی بر پهنه آب های نیلگون آن می درخشد.

استان هرمزگان با دارا بودن بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز دریایی از سواحل شرق استان (جاسک) در دریای عمان تا سواحل نیلگون خلیج فارس در شرق استان (پارسیان) و برخورداری از جزایر ۱۴ گانه خلیج فارس، یکی از مهم ترین و راهبردی ترین استان های ایران است که از جاذبه های منحصر به فردی چون جنگل های بی همتای حَرّا و مرغوب ترین مروارید جهان و ده ها اثر تاریخی و طبیعی برخوردار است.

قشم، بزرگترین جزیره غیر مستقل جهان و دارای بیشترین سواحل در کشور است و هر سال پذیرای پرندگان مهاجر از اقصی نقاط جهان و مسافران و گردشگران علاقمند به این عرصه است.