نقش دامپزشکی در تامین امنیت غذایی کشور - دکتر سیدحسین حسن‌زاده

نقش دامپزشکی در تامین امنیت غذایی کشور

دکتر سید حسین حسن‌زاده

پژوهشگر آینده‌پژوهی امنیت غذایی

نقش دامپزشکی در تامین امنیت غذایی کشور از سال‌های دور تاکنون محل بحث و اعلام نظرهای همکاران در مخالفت با نظر مدیران وقت دامپزشکی بوده است. اعلام امنیت غذایی به عنوان ماموریت‌ سازمان دامپزشکی از سوی مسئولان، همکاران را به یادآوری این نکته وا می‌داشت که ماموریت دامپزشکی، امنیت غذایی و تولید نیست بلکه بهداشت و سلامت غذاست. آخرین این کنش و واکنش‌ها را در اعلام نظر رییس سازمان دامپزشکی در بازدید نوروزی از یکی از استان‌ها مبنی بر ضرورت حمایت از تولید شاهد بودیم. پرداختن سیستمیک به این موضوع به روشن شدن مسئله کمک می‌کند.

در مقاله «تحلیلی بر ارکان جهت‌ساز سازمان دامپزشکی کشور» که پیش از این در حکیم مهر منتشر شد، نشان دادیم که ماموریت، چشم‌انداز و ارزش‌های سازمان دامپزشکی به عنوان اساس فعالیت‌های این سازمان با مبانی نظری و مفهومی این مقاصد آرمانی، فاصله قابل ملاحظه‌ای داشته و به بازنگری جدی نیاز دارند. اساس بخش عمده‌ای از اظهارنظرهای مخالف نظر رییس سازمان دامپزشکی کشور در خصوص ماموریت اصلی سازمان نیز دقیقا از همین نکته ناشی می‌شود چرا که اظهارنظر رییس سازمان، از طرف همکاران حمل بر این شد که  برای حمایت از تولید لازم است سازمان از برخی از اختیارات نظارتی خود نظیر فواصل بهداشتی عدول کند.

اگر ماموریت سازمان جهانی سلامت حیوانات WOAH را ملاک قضاوت قرار دهیم، بدیهی است که ماموریت نخست دامپزشکی در حوزه سلامت قرار می‌گیرد. اما این بدان معنا نیست که دامپزشکی در حوزه تامین غذای آحاد جامعه مسئولیتی ندارد. برابر تعاریف موجود امنیت غذایی از 4 رکن فراهمی غذا ((Availability، دسترسی به غذا  (Access)، مصرف و سلامت غذا (Utility) و  ثبات و پایداری (Stability) تشکیل شده است. این تعریف نشان می‌دهد که امنیت غذایی به عنوان فعالیت منحصر به فرد هیچ دستگاه یا وزارتخانه‌ای از جمله سازمان دامپزشکی کشور محسوب نمی‌شود. به همین خاطر بیش از 26 دستگاه دولتی در تدوین سند ملی امنیت غذایی نقش داشته‌اند.

ذیل رکن فراهمی غذا مفهومی تحت عنوان تلفات غذا یا Food Loss تعریف شده است که هدررفت غذا از تولید تا خرده‌فروشی را شامل می‌شود که این مفهوم با وظایف و خدمات دامپزشکی ارتباط پیدا می‌کند. مفهوم دیگری که در این رابطه تعریف شده است مفهوم ضایعات غذا یا Food Waste است که هدررفت غذا از خرده‌فروشی تا بعد از سفره را شامل می‌شود. اهمیت تلفات و ضایعات غذا به حدی است که 29 سپتامبر هر سال به عنوان «روز بین‌المللی آگاهی از  تلفات و ضایعات غذا» نامگذاری شده و مراسم گوناگونی در سراسر جهان به این مناسبت برگزار می‌شود. جا دارد در کشور ما هم به این امر مهم بیش از اینها پرداخته شود.

برابر آمارهای رسمی حدود 30 درصد از غذای تولیدی کشور در اثر تلفات و ضایعات از بین می‌رود که رقم بسیار بالایی به شمار می‌رود. اگر بنا به اعلام مسئولین وزارت جهاد کشاورزی ارزش تولیدات کشاورزی کشور را 70 میلیارد دلار در نظر بگیریم، متوجه می‌شویم که تلفات و ضایعات غذا چه رقم هنگفتی را به خود اختصاص می‌دهند. تلفات و ضایعات به این خاطر اهمیت مضاعف پیدا کرده‌اند که این مقدار غذا بعد از صرف منابع باارزشی چون آب، خاک، نیروی انسانی و نهاده‌های گرانبها از دست می‌رود.

با این تعریف اگر ماموریت سازمان دامپزشکی را حراست از بهداشت و سلامت حیوانات بدانیم، سازمان دامپزشکی کشور می‌تواند با برنامه‌ریزی مناسب و بهره‌گیری از نظرات صاحب‌نظران با به حداقل رساندن تلفات و افت تولید ناشی از بیماری‌های دام، طیور، زنبور عسل و آبزیان، کمک بزرگی نه تنها به تولید و تولیدکنندگان بلکه به رکن فراهمی امنیت غذایی کشور بکند. طبیعی است که این سازمان در عمل به وظایف حاکمیتی خود تلاش خواهد کرد با نظارت بر سلامت غذا رکن دیگری از امنیت غذایی را نیز پوشش داده و به اعتماد عمومی جامعه در خصوص ایمنی غذا یا  Food Safety کمک کند. بنابراین ایفای نقش سازمان دامپزشکی کشور در کمک به دو رکن فراهمی و  سلامت غذا متناقض هم محسوب نمی‌شوند.