تعداد دامپزشکان شاغل در سازمان حفاظت از محیط‌‌ زیست کم است

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: «دکتر شهاب‌الدین منتظمی» مدیر امور آزمایشگاه‌های پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار و دومین دامپزشکی است که وارد سازمان حفاظت از محیط زیست شده است. وی در دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیک اقدام به ایجاد آزمایشگاه‌های تخصصی برای شناسایی بیماری‌ها و همچنین مطالعات تنوع ژنتیکی گونه‌های حیات‌وحش کرده و در سال 85 برای اولین بار، بانک ژن حیات‌وحش جمهوری اسلامی ایران را ایجاد می‌کند که در ادامه نمونه‌های بیولوژیک گونه‌های مختلف که به هر دلیلی برای مطالعه ارسال می‌شد، جمع‌آوری و بخشی از آن به بانک ژن می‌آمد.

منتظمی دامپزشکی است که از زمان خدمت سربازی در خدمت محیط زیست بوده است. وی از سال 77 و درست بعد از فارغ‌التحصیلی، وارد سازمان حفاظت از محیط زیست استان آذربایجان غربی شده و بعد از به پایان رساندن دوران سربازی، در این سازمان مانده است .  در سال 79 تصمیم می‌گیرد که به‌صورت تخصصی و با این ذهنیت که بحث مطالعات حفاظت ژنتیکی انجام و به‌مرور بحث آزمایشگاه بیماری‌ها پیگیری شود، آزمایشگاه‌هایی را در بحث حیات‌وحش و بیوتکنولوژی حیات‌وحش ایجاد کند. حاصل این تلاش‌ها منجر به این شد که در سال 85، به شکل رسمی بخش تخصصی بانک ژن افتتاح شود.

وی معتقد است خداوند او را در مسیری قرار داده که زیبایی‌های خلقت را بیشتر بشناسد. حالا که از نظر او فیلدهای رشته دامپزشکی تخصصی‌تر شده، بخش مطالعات و تحقیقات را انتخاب کرده و امیدوار است که در این عرصه مفید باشد .

حکیم مهر: آقای دکتر، هدف اصلی شما از ایجاد این آزمایشگاه تخصصی چه بود؟

هدف اصلی این بود که احتمالاً بعضی از مشکلات در حوزه حیات‌وحش، مدیریتی بوده و نه صرف بیماری. درگیر شدن جمعیت حیات‌وحش یکی از معضلاتی بود که به اشکال مختلف خود را نشان می‌داد. بحث جمعیت حیات‌وحش و مدیریت آن امروز از اهمیت خاصی برخوردار است و تنوع ژنتیکی آن، هم از نظر ارزش سرمایه ملی در بحث تنوع زیستی و هم مدیریت‌های جمعیتی اتفاق افتاده و الآن در پژوهشکده محیط‌زیست و توسعه پایدار در حال خدمت است.

حکیم مهر: وضعیت کلی فعالیت دامپزشکان در سازمان حفاظت از محیط‌زیست را چطور ارزیابی می‌کنید؟

در سازمان حفاظت از محیط زیست، یک دفتر تخصصی تحت عنوان «دفتر حیات‌وحش» فعالیت می‌کند که مستقیماً موضوع مدیریت و پایش بیماری‌ها را بر عهده دارد و از سوی دیگر، پژوهشکده محیط زیست بخش دیگری از سازمان است که همکاران دامپزشک در آن مستقر هستند و در زمینه‌های مختلف مرتبط با حیات‌وحش فعالیت می‌کنند.

اما از آنجاکه تعداد همکاران دامپزشک ما کم است و این مشکل در استان‌ها نیز وجود دارد و حتی شاید یک یا دو استان هم باشند که اصلاً همکار دامپزشک نداشته باشیم، محدودیت‌هایی وجود دارد. درهرصورت تمام تلاش همکاران ما در این حوزه این است که نقش پررنگی در بحث شناسایی و پایش به‌موقع و انجام فعالیت های میدانی داشته باشند و بتوانند بیماری‌ها را به‌موقع شناسایی کرده و آنچه لازم است را مدیریت کنند. با همه این اوصاف با توجه به وسعت زیاد کشور و تنوع و پراکندگی گونه‌ها، هر از گاهی شاهد مشکلاتی در حوزه بیماری‌های حیات‌وحش هستیم.

در حوزه پژوهشگاه محیط زیست و توسعه پایدار که یکی از بخش های تحقیقاتی سازمان حفاظت از محیط زیست است، در گروه علمی تنوع زیستی و ایمنی زیستی فعالیت های خوبی انجام می‌شود. این فعالیت‌ها شناسایی به‌موقع، مدیریت راهکارها، پیش‌بینی‌ها در خصوص اینکه چه نقاط بحرانی در چه بیماری‌هایی و چه گروهی از حیات‌وحش محتمل است و ... را شامل می‌شود. در نهایت راهکارهای اجرایی و کنترلی آن در اختیار بدنه اجرایی سازمان قرار می‌گیرد که ان شاء الله شاهد بروز مشکلات کمتری در حوزه حیات‌وحش باشیم.

حکیم مهر: اشاره کردید تعداد همکاران دامپزشک در سازمان محیط‌زیست کم است. تعداد این همکاران دقیقاً چند نفر است و آیا استانداردی در این زمینه وجود دارد که مثلاً مطابق آن، الزام به اشتغال تعداد مشخصی دامپزشک در سازمان باشد؟

خیر. استاندارد خاصی در این زمینه وجود ندارد و ما هم آمار دقیقی از تعداد دامپزشکان شاغل در سازمان محیط زیست در سطح کشور نداریم. الآن در بسیاری از استان‌ها همکاران دامپزشک در سازمان جذب شده‌اند و ما از خدمات این دامپزشکان و همکارانی که در بخش خصوصی همکاری می‌کنند و به حوزه حیات‌وحش خدمات می‌دهند، استفاده می‌کنیم.

حکیم مهر: آیا کمبود تعداد همکاران دامپزشک آسیبی به فعالیت های سازمان وارد نمی‌کند؟ اگر چنین است، آیا می‌توانیم راهکاری برای جلوگیری از این آسیب‌ها پیدا کنیم؟

قطعاً همین‌طور است. در حوزه حیات‌وحش تنوع گونه‌ها بسیار بالاست. از آبزی و پرنده و پستاندار گرفته تا گوشت‌خوار، علف خوار و ... واقعاً تعداد همکاران ما در این حوزه کم است. در بحث جذب هم شرایط و ساختاری موجود است و محدودیت‌هایی وجود دارد که نمی‌توان تعداد همکاران دامپزشک را افزایش داد. یعنی آنچه ظرفیت وجود داشت و شرایط ایجاب می‌کرد، سازمان محیط زیست اقدام به جذب همکار دامپزشک کرده است. به‌هرحال بحث حاکمیتی، مدیریتی و نظارتی است. از طرفی این را نیز نباید نادیده گرفت که عملاً کار اجرایی درمانی با سازمان دامپزشکی است. رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست یک جلسه بسیار خوب با ریاست سازمان نظام دامپزشکی و اعضای شورای مرکزی نظام دامپزشکی برگزار کرد و آنجا قول های مساعدی در راستای بهبود فعالیت‌ها داده شد.

همچنین تفاهم‌نامه همکاری بسیار خوبی بین سازمان حفاظت از محیط زیست و سازمان دامپزشکی منعقد شده که در آن روش های همکاری، شیوه‌ها، فوریت‌ها و ... بیان شده است. با همه این اوصاف، اگرچه همچنان در امر تشخیص به‌موقع، مدیریت و کنترل بیماری‌ها مشکلاتی را داریم، اما کارهای بسیار خوبی نیز در این حوزه انجام شده است.

ما نیز به‌هرحال شرایط و محدودیت های خودمان را داریم. مثلاً این را در نظر بگیرید که آنفلوانزای فوق حاد پرندگان با ما چه کرد؟ اگرچه توقعات وجود دارد اما باید شرایط موجود را هم در نظر گرفت و این را بدانیم که انصافاً در همه موارد همکاران دامپزشک سازمان، در صحنه بودند و ظرفیت های سازمان در اختیار آن‌ها بود .

بنده بدون تعارف و شفاف می‌گویم همکاران ما آنچه در توان دارند در خدمت سازمان هستند و سازمآن‌هم در بحث حوزه مدیریت حیات‌وحش تا جایی که توانسته اقدامات خود را از قبیل حفاظت، مدیریت و پایش انجام داده است .

حکیم مهر: لطفاً از جزئیات تفاهم‌نامه برایمان بگویید .

چون من در دفتر تخصصی نیستم و متن این تفاهم‌نامه را ندارم، در جریان جزئیات آن نیستم. دفتر تخصصی حیات‌وحش این موضوع را پیگیری می‌کند و آن دوستان در جریان تفاهم‌نامه هستند.

حکیم مهر: به فعالیت بخش خصوصی اشاره کردید. نحوه تعامل سازمان حفاظت از محیط زیست با بخش خصوصی دامپزشکی چگونه است؟ با چه سازوکاری از ظرفیت های این بخش استفاده می‌کنید؟

این حرکت از سال های پیش و در برخی استان های کشور شروع شد و اساس آن بر عشق و علاقه‌ای است که این دوستان دارند و در واقع بازوی اجرایی سازمان حفاظت از محیط زیست هستند.

معمولاً بیماری که در اختیار همکاران ما در ادارات کل استان‌ها قرار می‌گیرد و به کلینیک منتقل می‌شود، با نهایت همکاری از سوی فعالان بخش خصوصی مواجه شده و این عزیزان هر آنچه که دارند، پای درمان این گونه‌های درمان حیات‌وحش می‌گذارند.

حتماً این را می‌دانید که این دسته از گونه‌های حیات‌وحش که بیمار می‌شوند، با مشکل جدی مواجه خواهند شد. اگر پرنده باشند یا تیر خورده یا دچار شکستگی بال و ... شده‌اند و اگر گونه دیگری باشند، مشکلات مربوط به خود را دارند. هم‌اکنون در اکثر استان‌ها همکاران بخش خصوصی بسیار داوطلبانه و با علاقه با ادارات کل دامپزشکی همکاری می‌کنند.

حکیم مهر: آقای دکتر، طبق فرمایش شما تعداد همکاران دامپزشک ما در سازمان حفاظت از محیط زیست کم است و از طرفی فعلاً امکان استخدام دامپزشک در سازمان وجود ندارد. آیا می‌توان این مطالبه را ایجاد کرد که هم‌اکنون نیازمند افزایش ظرفیت برای استخدام دامپزشک هستیم یا خیر؟

الآن در بدنه دولت و بدنه سازمان حفاظت از محیط زیست، دفاتر تخصصی ما در حوزه های مختلف خدمت‌رسانی می‌کنند. در مورد بیماری‌های حیات‌وحش، اگرچه دفتر تخصصی حیات‌وحش داریم، اما رویکرد ما بحث مدیریت، شناسایی و ارائه روش های حفاظتی است. شاید امکان جذب تعداد بیشتری همکار دامپزشک عملاً مقدور نباشد، ضمن اینکه اگر فرض کنیم تعدادی همکار هم جذب شوند، باز هم حجم کار به حدی بالاست که اگر به فرض 5 نفر هم جذب شوند، قادر نیستند کار اجرایی زیادی انجام دهند. بنابراین بهترین راهکار این است که در شرایط فعلی علاوه بر ظرفیت‌سازی، تعامل خود را با سازمان دامپزشکی، سازمان نظام دامپزشکی و همکاران بخش خصوصی گسترش دهیم. ما نمی‌توانیم به سازمان دامپزشکی خدمات اجرایی درمانی ارائه دهیم، چراکه راهکار مدیریت پایشی را پیش رو داریم.

در بحث درمان هر جا دامپزشکی وجود دارد، باید عرق محیط زیستی داشته باشند که البته مطمئناً همکاران دامپزشک ما این عرق را دارند و به‌عنوان یک بازوی درمانی برای سازمان حفاظت از محیط‌زیست عمل می‌کنند. نباید این را فراموش کنیم که تک‌تک گونه‌های حیات‌وحش سرمایه کشور هستند که امیدواریم بتوانیم آن‌ها را حفظ کنیم.

حکیم مهر: شیوع بیماری PPR در سال گذشته لطماتی را به حیات وحش کشور وارد کرد. وضعیت این بیماری را در کل چگونه ارزیابی می‌کنید؟

اگر به گذشته بازگردید و این بیماری را در کشور نگاه کنید، متوجه می‌شوید که هر از چند گاهی با یک پیک درگیری و متأسفانه بعضاً تلفات مواجه بودیم. دلیل آن‌هم اینکه بعضاً دوستان می‌گویند از حیات‌وحش به دام اهلی و از دام اهلی به حیات‌وحش منتقل می‌شود، جای خود دارد، اما واقعیت این است که ما هم‌اکنون این بیماری را داریم و سال گذشته هم آن را داشتیم و باید با نگاه به گذشته، حدس بزنیم که چه کانون‌هایی به‌صورت بحرانی در می‌آید و تلفاتی را در کنار خود ایجاد می‌کند.

لازمه کنترل این بیماری در کشور ما مدیریت است. نمی‌توانیم عملاً آن را ریشه‌کنی کنیم. شاید مدیریت به‌موقع، واکسیناسیون دام های اهلی، ممنوعیت ورود دام های مازاد و حتی ممنوعیت ورود دام و گله در حوزه‌هایی که احتمال بروز و شیوع است، راهکار مدیریتی مناسبی باشد که بتوانیم حیات‌وحش خود را از درگیری و تلفات این بیماری حفظ کنیم.

حکیم مهر: آقای دکتر، لطفاً کمی درباره دستگاهی که برای بیهوشی حیوانات حیات‌وحش ساخته بودید، توضیح بفرمایید؟

بنده این افتخار را داشتم که حدود 8 سال در قسمت قرنطینه وحوش پارک پردیسان در کنار دوستان، کار دامپزشکی انجام دهم. یکی از مشکلات ما این بود که هیچ راهی برای زنده گیری حیوانات برای بیهوشی نداشتیم. یا باید آن‌ها را تعقیب می‌کردیم یا منتظر می‌شدیم که حیوان بدحال شود تا بتوانیم به آن‌ها دسترسی پیدا کنیم. در بحث اسلحه و داروهای تخصصی حیات‌وحش هم چیزی نداشتیم و از همان داروهایی می‌توانستیم استفاده کنیم که در دام اهلی استفاده می‌شد. ناچار شدیم این دستگاه را با کمی تغییرات، سبک‌سازی و کاهش قیمت، طراحی و معرفی کنیم و در اختیار دوستان دامپزشک قرار دهیم .

این دستگاه خوشبختانه امروز مورد استفاده قرار گرفته که این مسئله باعث خوشحالی ماست. از این دستگاه می‌توان حداقل برای محیط های بسته یا جانورانی که در تله گیر افتاده‌اند استفاده کرد. بحث کپچرینگ وحوش یکی از مشکلاتی بود که در اکثر استان‌ها این ظرفیت‌سازی ایجاد شده و می‌شود که استان‌ها هم به سیستم‌هایی مجهز شوند تا در مواقع نیاز بتوانند اقدام به زنده گیری وحوش و مدیریت و کنترل آن‌ها کنند.

حکیم مهر: آیا پایگاه خبری حکیم مهر را مطالعه می‌کنید؟

قطعاً. حکیم مهر یکی از سایت‌هایی است که خیلی از اطلاعات دامپزشکی خود را از آن می‌گیرم. بنده علاقه زیادی به این سایت دارم و خوشحال هستم که اطلاعات را به‌صورت مستقیم و بدون واسطه در اختیار دوستان و همکاران دامپزشک قرار می‌دهد.

حکیم مهر: آیا توصیه‌ای برای ارتقای فعالیت‌های سایت دارید؟

حکیم مهر به‌عنوان یک سایت خبری، عملکرد خوبی داشته و من انتظار دارم که ماهیت آموزشی خود را نیز در حوزه های مختلف نشان دهد. از دید من اطلاع‌رسانی حکیم مهر در حوزه حیات‌وحش کم است. لازمه آن نیز این است که تکانی بخورد تا با تأثیرگذاری بیشتر، انگیزه بیشتری در همکاران دامپزشک در حوزه حیات‌وحش ایجاد کند.

حکیم مهر: ما امیدواریم که این مصاحبه شروع خوبی برای برقراری این ارتباط دوطرفه باشد.

قطعاً همین‌طور است.