چرایی رواج آزمایش روی حیوانات؟!

حکیم مهر - بازخوانی یادداشتی از وبلاگ آزمایش روی حیوانات با عنوان : چرا آزمایش روی حیوانات اینقدر رایج شد؟! / ترجمه : آرتا ایرانی

با وجود اینکه آزمایش روی حیوانات ما را به نتایج درست نمی رساند، تحمیل آزمایش هایی که انسان ها هیچگاه برای آنها داوطلب نمی شوند به حیوانات، امتیازهای فراوانی برای انسان داشته که در طول زمان مشخص شده اند. حیوانات نمی توانند این ادّعا را رد کنند.
 همیشه بیش از اندازه ی کافی جسد، بافت و خون انسانی در دسترس بوده تا پایه های دانش ما را بنا نهاده شوند. افسوس، در غرب مسحیت نفوذ زیادی داشت و فرمان بلند پایه ی پاپ کالبدشکافی را ناروا دانسته بود. در درازای سده ی دوم میلادی، پزشکی رومی به نام گالن برای نوشتن بیش از 500 رساله ی خود درباره ی فیزیولوژی انسانی، آزمایشهای بیشماری روی حیوانات انجام داد. بسیاری از این نتیجه گیری ها از پایه نادرست بودند و کمک بزرگی به پررنگ کردن سیاهی در دوره ی تاریک سده های میانه کردند؛ دوره ایی که سران کلیسا برخوردی متحجرانه با کالبدشکافی انسان داشتند.

دوره ی روشنگری (رنسانس) وقفه ی کوتاهی بوجود آورد. فشار جستجوی پاسخ برای پرسش های خردمندانه و رقابت جویانه سرانجام از فهرست ممنوعه های کلیسا در قدرت پیشی گرفت. کالبدشکافی اشتباهاتی را که از زمان گالن برای هزار و سیصد سال دانش پزشکی را به بیراهه کشانده بودند نمایان ساخت. تنها با بررسی لاشه ی انسان بود که علل کالبدی بیماریها یکی پس از دیگری روشن شدند.

در میانه ی سده ی نوزدهم، کلود برنار، مردی که در نمایشنامه نویسی شکست خورده بود، رو به آزمایش بر روی حیوانات آورد. اشتیاق او و حجم زیاد نتایج - درست یا نادرست - که از زنده شکافی حیوانات بدست می آمد، بزودی آزمایشات حیوانی را به کسب و کاری سود آور تبدیل کرد. در این زمان، پژوهش های پزشکی از قلمرو پزشکان خارج شد. کسانی که از تحصیلات پزشکی بی بهره بودند هنوز می توانستند از راه آزمایش روی حیوانات زندگی بگذرانند و البته در روند علم تاثیرگذار باشند. در واقع ماشین آزمایشات حیوانی آنقدر استنتاج های فراوانی تولید می کرد که گاهی نتایج برآمده از آن باعث مردود شمردن شواهد بدست آمده از انسان می شد.
دیری نگذشت که آزمایشگران بر روی حیوانات برای تحقیقات خود پول طلب کردند و بودجه گرفتند. پرورش دهندگان حیوانات، تامین کنندگان تجهیزات آزمایشگاهی و هر حرفه ایی که پیوندی با این بازار در حال گسترش داشت، از این خوان نعمت بهره جست. این صنعت نوپا برای مطالعه ی بیماری ها کارامد می نمود، اگرچه عدم تجانس عظیمی مابین گونه های حیوانی مختلف و میان حیوانات و انسان مشاهده می شد.

بعد، در دهه ی 1930، در یک اتّفاق منفرد، حیوان و انسان نسبت به یک دارو واکنش مشابهی نشان دادند و اینگونه آزمایش بر روی حیوانات بخشی جدا ناشدنی از فرآیند ساخت دارو شد. البته مشکل همچنان سر جایش بود: انسان و حیوان واکنش متفاوتی به مواد شیمیایی نشان می دادند.

در حالی که صنعت داروسازی بسرعت به پیش می رفت و از آزمایش بر روی حیوانات بمنظور افزایش درآمد بهره می برد، فاجعه ی تالیدومید پیش آمد. تالیدومید، دارویی که برای کاهش آثار ناخوشی بامدادی (یا تهوع صبحگاهی در زنان باردار) تجویز می شد، باعث تولد بیش از ده هزار نوزاد ناقص شد. این ماجرا کنگره ی آمریکا را بر آن داشت تا هرآنچه در توانش بود برای بازگرداندن اعتماد مردم به صنایع داروسازی انجام دهد. قرار بر آن شد که این اطمینان از راه تصویب قانونی برای الزامی شدن آزمایشات حیوانی به جامعه داده شود.
غافل از اینکه تالیدومید پیش از عرضه به بازار بر روی حیوانات آزمایش شده بود و در آنها باعث نقص های مادرزادی نشده بود و حتی پس از این قانون و وقتی دانشمندان پی بردند که دنبال چه تاثیری بگردند، نقص مادرزادی ناشی از تالیدومید بندرت در حیوانات مشاهده شد.

در میان پانزده نژاد موش، ده نژاد موش صحرایی، یازده نژاد خرگوش، دو نژاد سگ، سه نژاد همستر و هشت گونه نخستی (پریمات) و همچنین گونه های متفاوتی مانند گربه، آرمادیو، خوکچه هندی، خوکسانان و راسوهایی که تالیدومید برای روی آنها آزمایش شد، اثرات تراتوژنیک تنها گهگاه دیده شد.

هیچگاه به این موضوع اهمیت داده نشد که مدارک نیرومند و فراوانی وجود داشت که آشکارا نشان می داد مواد شیمیایی در گونه های متفاوت، بسیار متفاوت عمل می کنند. بوسیله ی تصویب قانونی که به موجب آن باید بی خطر بودن و موثر بودن همه ی داروها قبل از عرضه به بازار در آزمایشهای حیوانی به اثبات برسد، دولت آمریکا مفرّی ساخت برای پنهان شدن شرکت های داروسازی و همه ی صنایعی که در مورد سلامت محصولاتشان از نظر پزشکی تردید وجود دارد. از آن زمان، هرگاه شکایتی طرح می شود، شرکت های داروسازی ادعا می کنند که طبق متن قانون رفتار کرده اند. بدون شک، منافع هنگفت تجاری که صنایع از وجود این شکاف قانونی بدست می آورند، نقش بزرگی در ایجاد نوعی قداست و مصونیت از انتقاد و تغییر برای آزمایشات ناکارامد حیوانی بازی کرده است.