61 نکته مهم از آنفولانزای نوع A
دکتر سید ناصر عمادی ـ متخصص پوست
مقدمه
آموخته‌ها، دانسته‌ها و تجربیات درمانی اینجانب به عنوان پزشک بدون مرز و متخصص پوست از جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران در کشورهای مختلف آفریقایی و آمریکایی مرا بر آن نمود تا تجربیات علمی و عملی کسب شده از بیماری آنفلوانزای خوکی را به همراه آخرین اطلاعات علمی از بزرگترین مرکز مبارزه بیماریهای واگیردار در جهان (C.D.C) یا
(Center for Disease Control and Prevention) و WHO را پس از ترجمه در اختیار هموطنان عزیز کشورم قرار دهم.
همانا که حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «تجربه آن نیست که بتوان آن را در راحت روزگار به دست آورد، بلکه آن از پیشامدها و جزر و مدهای روزگار به دست می‌آید. آنان که از تجارب خود می‌آموزند، خردمندانند و آنان که از تجربیات دیگران می‌آموزند، سعادتمندانند و آنان که نه از تجربه خود و نه از تجربه دیگران می‌آموزند، از واماندگان روزگارند.» بنابراین ما پزشکان ایرانی بر اساس رسالت والای پزشکی باید چشمی بینا، گوشی شنوا، زبانی گویا، فکری اندیشمند و وجودی مهربان و دلسوز برای ارتقای سلامتی مردم عزیز کشورمان و همه دنیا باشیم و بر اساس این گفته سقراط بزرگ که «ایرانیان نخستین کسانی در دنیا بودند که بیمارستان را برای سلامتی بیماران ساختند»، باید بدانیم آباد کردن کشور، مبارزه با فقر و ارتقای سلامتی و بهداشت، با سخن گفتن تنها و انتقاد امکان‌پذیر نیست، بلکه باید کار کرد و کاری بس طولانی و مداوم و در هر لحظه و هر مکان و هر مقام باید به یاد میهن، مملکت و مردم کشور عزیزمان باشیم.
بنابراین، آنچه را شما ملاحظه خواهید نمود، اطلاعات جامع و کامل کاربردی از بیماری آنفلوانزای خوکی است که در چهار بخش (تاریخچه، تشخیص، درمان، پیشگری و واکسیناسیون) جمع‌آوری شده است. مطالعه دقیق این مجموعه، شما را با همه زوایای این بیماری به طور کامل آشنا می‌نماید و پیشنهاد می‌شود حتما خواندن این مقاله را به دیگران یادآوری نمایید.
بخش اول ـ ویروس آنفلوانزای خوکی را بیشتر بشناسیم
1- ویروس H1N1 چیست؟
این ویروس از آنفلوانزای نوع A است که اولین بار در سال 1918 میلادی در آمریکا شناخته شد و پس از یک دوره طولانی در آوریل 2009 (سال جاری) بار دیگر این بیماری به نام Swine flu یا آنفلوانزای خوکی با شکل، قدرت و توانایی بیماریزایی متفاوت از گذشته، در ایالت کالیفرنیای جنوبی کشور آمریکا گزارش شد و پس از آن، به سرعت کشورهای مکزیک، کانادا و کشورهای اروپایی نیز مواردی از ابتلا به این بیماری را گزارش نمودند. اگر چه Swine flu آنفلوانزای خوکی نام گرفته، اما این به آن معنا نیست که این بیماری از خوک به انسان انتقال می‌یابد، بلکه در آزمایش‌های انجام شده از این ویروس، مشخص شده که تعدادی از ژن‌های آن شبیه به آنفلوانزای ویروسی است که در خوک‌های شمال آمریکا یافته‌اند. در عین حال به دلیل شباهت بروز این آنفلوانزا در خوک‌های اروپا و آسیا و مرغان و انسان‌ها، دانشمندان آن را یک آنفلوانزای ویروسی چهارگانه نام نهاده‌اند.
قدرت بیماریزایی این ویروس، سه برابر ویروس آنفلوانزای معمولی بوده و بیشترین شیوع آن در فصول سرد سال است. انتقال آن از انسان به انسان است (نه حیوان به انسان) که معمولاً قسمت فوقانی سیستم تنفسی را درگیر می‌نماید و تنها در 1 تا 2 درصد می‌تواند منجر به مرگ شود که دلایل آن ذکر خواهد شد.
2- آخرین وضعیت بیماری در جهان چگونه است؟
بنا بر گزارش WHO ـ سازمان بهداشت جهانی و CDC این بیماری در مرحله پاندمیک یعنی همه گیری جهانی است و بیماری در فاز 6 است. این بدان معنی است که جهان و همه قاره‌ها در راه این بیماری بوده یا هستند و این بیماری همه کشورها را طی خواهد نمود و هیچ کشوری از این بیماری در امان نخواهد بود. هم‌اکنون 206 کشور جهان و همه کشورهای همسایه ایران به این بیماری مبتلا شده‌اند. آخرین آمار تا پایان آبانماه 88 اعلام می‌کند 526000 هزار نفر در دنیا به این بیماری مبتلا گشتند و 6770 نفر به علت این بیماری فوت نمودند. در همین ارتباط کشور آمریکا با 19000 مبتلا و 4800 مرگ و میر رتبه اول را به خود اختصاص داده است (¾ مرگ و میر ناشی از آنفلوانزای خوکی در جهان).
3- آیا نتایجی از شیوع بیماری و مرگ و میر بر اساس گروه‌های سنی وجود دارد؟
بلی، بر اساس مطالعات انجام شده در کشور آمریکا بیشترین بیماران بستری شده در گروه سنی 5 تا 18 سال با آمار 26 درصد بوده و کمترین گروه بستری در گروه سنی 65 سال و بالاتر با آمار 7 درصد بوده و بیشترین میزان مرگ ومیر نزد گروه سنی 25 تا 49 سال با 32 درصد و کمترین آن در گروه سنی 0 تا 4 سال با 3 درصد بوده. که این آمار در کشورهای مختلف مطمئنا متفاوت خواهد بود..
4 - آخرین وضعیت بیماری در کشور ایران چگونه است؟
در کشور ما اولین مورد ابتلاء از یک نوجوان 16 ساله ایرانی‌الاصل مقیم آمریکا بوده که در تیر ماه امسال گزارش گردید و تنها بر اساس نتایج مثبت آزمایشگاهی از بیماران مراجعه کننده به مراکز درمانی مشخص گردید تا پایان آبانماه 88 بیش از 3000 مورد ابتلا با بیش از 100 مورد فوت ناشی از این بیماری در کشورمان گزارش شده است که تنها در هفته اخیر (هفته آخر آبانماه) 42 مورد فوت گزارش گردیده و این زنگ خطر مهمی است.
5- آیا میزان ابتلا در کشورهای مختلف متفاوت است؟
بلی، هم‌اکنون می‌توان کشورها و قاره‌های پنج‌گانه را بر اساس تعداد موارد کشف شده از بیماری به 3 رنگ سفید (کمترین موارد بیماری)، صورتی یا زرد و نهایتا کبود یا قرمز (بیشترین میزان آلودگی) تقسیم‌بندی نمود. که بعضی کشورهای آفریقای مرکزی، پاکستان، افغانستان و... در محدوده سفید و کشورهای ایران و آسیای میانه در محدوده صورتی و کشورهای آمریکا، انگلیس، آفریقای جنوبی، مکزیک و... در محدوده قرمز هستند.
6- آیا این ویروس قادر است تغییر شکل داده و نوع جدیدی را به وجود آورد؟
از نکات مهمی که موجب نگرانی است، جهش یا تغییر توان بیماریزایی این ویروس است که می‌تواند به خودی خود یا در ترکیب با ویروس‌های دیگر سرماخوردگی فصلی حادث شود به گونه‌ای که در روزهای اخیر نوعی جدید از این ویروس در کشور نروژ یافت شد. بنابراین، اطلاع از این موضوع که ممکن است در منطقه‌ای این بیماری به طور ناگهانی با علائم جدید آشکار شود، مورد اهمیت است.
7- چگونه می‌توانیم از آخرین اخبار و اطلاعات این بیماری آگاه باشیم؟
سایت‌ها و مرکز اطلاع رسانی وزارت بهداشت کشورمان از جمله مرکز مدیریت مبارزه با بیماریهای کشور و ادارات تابعه در مراکز استان و شبکه‌های بهداشتی شهرستانها معتبرترین منبع اطلاع رسانی داخلی هستند. اگر چنانچه می‌خواهید از شرایط بیماری در جهان و دیگر کشورها مطلع باشید، مطمئن‌ترین آن، مرکز Centers for Disease Control and prevention یا C.D.C H1N1flu است که به راحتی می‌توانید از طریق اینترنت به آن دسترسی یافته و از همه شرایط و زوایای این بیماری و جدیدترین یافته‌های آن به روز و حتی به ساعت مطلع باشید. اگر در سمت راست و بالای صفحه اصلی این سایت آدرس الکترونیکی یا ایمیل خود را وارد نمایید، تمام اطلاعات این بیماری به روز برای شما ارسال می‌شود.
بخش دوم ـ نشانه‌ها، علائم و راه انتقال بیماری
8- نشانه و علامت بیماری آنفلوانزای خوکی چیست؟
علائم این بیماری مشابه آنفلوانزای فصلی همانند تب، سرفه، گلودرد، آب ریزش بینی، کوفتگی و درد بدن، سر درد، لرز و خستگی و در موارد مشخص اسهال، تهوع و استفراغ می‌باشد و در مواردی ممکن است این بیماری ویروسی پیشرفت نموده و عفونت‌های شدید ریوی، گوشی و سینوسی ایجاد نماید.
9- چه افرادی بیشتر در خطر معرض این بیماری هستند؟
4 برخی از مردم در گروه خطر هستند. خانم‌های حامله، کودکان با سن کمتر از 5 سال، افراد با بیماریهای مزمن و طولانی مدت مانند آسم، دیابت، برونشیت مزمن، بیماریهای قلبی و ریوی، کلیوی، کبدی، افراد مسن 64 سال و بالاتر و کسانی که به عللی همانند جراحی وسیع، شیمی درمانی مکانیزم دفاعی سیستم ایمنی بدن آنان در شرایط مناسب نیست. در عین حال وجود آنتی بادی ضد این ویروس در بدن افراد میانسال، جوان و سالم و حتی در یک سوم از افراد مسن بالای 60 سال، بدن آنها را در مقابل این ویروس محافظت می‌نماید. بنابراین لازم است بدانیم بسیاری از افراد در ابتلای به این بیماری نیازی به درمان ویژه به استثناء استراحت و اقامت 7 روزه در منزل و استفاده از داروهای معمولی جهت تسکین درد و علایم، به اقدامی دیگر نیاز ندارند؛ زیرا مکانیزم دفاعی مناسب بدن ویروس را سرکوب و نابود می‌نماید.
10- چگونه این ویروس انتقال می‌یابد؟
آخرین اطلاعات اظهار می‌کند که انتقال این بیماری از انسان به انسان از طریق سرفه، عطسه، تخلیه ترشحات بینی و دهان است که ویروس می‌تواند حداکثر تا فاصله 1.5 متری از طریق سرفه یا عطسه منتقل شود. اما راه دیگر انتقال تماس دستها، با محیط آلوده به ویروس است. مانند دستگیره درب‌ها و یا وسایلی که به طور عمومی و مشترک استفاده می‌شود. دست تماس یافته با محیط آلوده به ویروس موجب انتقال آن از طریق دست آلوده شده به بینی و دهان و یا چشم می‌شود.
11- دانستیم که ویروس از راه سرفه، عطسه و ترشحات بینی و دهان انتقال می‌یابد. آیا راه دیگری هم برای انتقال وجود دارد؟
بله براساس آخرین اطلاعات این ویروس می‌تواند از طریق صحبت کردن نیز انتقال یابد. زیرا ذرات ویروس از طریق تنفس بخصوص در زمان صحبت کردن که دم و بازدم با قدرت بیشتری هوای مجاری تنفسی را به خارج منتقل می‌نماید باعث انتقال بیماری به فرد مقابل شود. به همین منظور تأکید شده در هنگام صحبت کردن یا غذا خوردن بطور مستقیم مقابل همدیگر نباشید و اصطلاحا شطرنجی نشستن و یا ایستادن ضربدری در مقابل همدیگر را پیشنهاد نموده‌اند. این موجب می‌شود تا طرفین مخاطب و گفت‌وگو، تماس مستقیم با هوای دم و بازدم ناشی از تنفس یکدیگر نداشته باشند.
12- آیا کسی می‌تواند مبتلا به این ویروس باشد، ولی علامتی یا نشانی از بیماری نداشته باشد؟
در مواردی نادر ممکن است. به عبارتی توانایی سیستم ایمنی بدن فرد نقش مؤثری در بروز علایم جسمی و ظاهری دارد. و در این بین افراد را می‌توان به سه گروه تقسیم نمود.
دسته اوّل: کسانی که به شدت علایم بیماری را بروز می‌دهند؛ مانند اطفال، خانم‌های حامله، افراد مسن و اشخاص با بیماری زمینه‌ای (بیماریهای ریوی، قلبی و دیابت).
دسته دوّم: کسانی که علایم خفیفی از عطسه، سرفه و کوفتگی بدن در حد سرماخوردگی مختصر دارند. یا ممکن است هر کدام از این علایم را به تنهایی داشته باشند.
و دسته سوّم: کسانی که که ممکن است هیچ علامتی جز یک تب خفیف نداشته باشند.
13- گروه سوّم که هیچ علامتی جز تب خفیف ندارند، می‌توانند منبع انتقال بیماری باشند؟
به طور قطع بلی و اتفاقاً تأکید فراوان شده که این افراد بیشتر از گروه اوّل و دوّم می‌توانند باعث انتقال بیماری به دیگران شوند. زیرا به راحتی در اجتماع در رفت و آمد و کسب و کارند و بدون آنکه خود و یا دیگران بدانند، محیط و افراد دیگر را آلوده می‌نمایند. و به همین منظور به عنوان مثال وزارت بهداشت یکی از کشورهای آسیای جنوب شرقی برای این عده پیشنهاد نموده حتماً یک دماسنج که مخصوص تعیین درجه دمای بدن است، همراه خود داشته باشند و روزانه دمای بدن خود را کنترل نمایند. و در صورت مشاهده تب ملایم (حدود 38 درجه) با پزشک معالج مشاوره و در صورت تایید، مدت 7 روز با اقدامات درمانی در منزل ایزوله و اقامت نموده و از محاوره و رفت و آمد خودداری نمایند و لو اینکه هیچ کسالتی نداشته باشند.
بنابراین بیماران با ظاهر سالم و باطن بیمار به مراتب خطرناکتر از بیماران به ظاهر و باطن بیمارند.
14- چه علایمی در کودکان بسیار جدی است و باید به مراکز درمانی منتقل شوند؟
بیشتر مبتلایان به غیر از 4 گروه در خطر (کودکان زیر 5 سال، سالمندان بالای 64 سال، خانم‌های باردار و افراد با بیماری زمینه‌ای) با استراحت در منزل و دوری در تماس با افراد و استفاده از داروهای ضد ویروس به راحتی درمان می‌شود. اما اگر علایم زیر در کودکان بروز نمود حتماً نیازمند انتقال به بیمارستان هستند.
1. تنفس سریع و غیر عادی (نفس نفس زدن)
2. تغیر رنگ پوست به آبی یا خاکستری بخصوص در لب‌ها
3. بی‌اشتهایی شدید
4. تهوع و استفراغ مقاوم و مداوم
5. عدم هوشیاری، تشنج و بی‌توجهی به محیط
6. بی‌قراری و اضطراب شدید
7. تب بالا و سرفه مقاوم
8. اسهال به همراه علایم فوق
15- چه علایمی در بزرگسالان باید مورد توجه قرار گیرد؟
1. تنفس کوتاه که به سختی انجام می‌شود.
2. احساس درد و فشار در قفسه سینه و شکم
3. سرگیجه ناگهانی و استفراغ شدید و مداوم و اسهال
4. کاهش سطح هوشیاری
5. تب بالا و سرفه شدید.
16- مهمترین و شایع‌ترین علت بستری بیماران مبتلا به آنفلوانزای خوکی در بیمارستان و ICU چیست؟
مطالعه در گروهی از بیماران بستری شده در آمریکا نشان می‌دهد این بیماری به میزان 32 درصد با آسم همراهی داشته و از علل مهم انتقال بیمار به بیمارستان است که در بیشتر موارد به پنومونی ریوی تبدیل شده و در نهایت 20 درصد از این بیماران به علت وخامت بیماری در ICU بستری شده‌اند.
17- دوره این بیماری چه مدت یا چند روز می باشد؟
اطلاعات بر این باور است که شخص یک روز پس از ابتلا به این ویروس دچار علایم می‌شود، یعنی این ویروس پس از ابتلای شخص در روز اول هیچگونه علایمی ندارد و اصطلاحاً دوره نهفته آن یک روز است، اما دوره بیماری در افراد با مکانیزم دفاعی نرمال و طبیعی 7 روز بوده، ولی این دوره در کودکان، افراد مسن و خانم‌های باردار و افردا با بیماریهای دیگر متفاوت و طولانی‌تر است. بنابراین طی این مدت (7 روز) شخص بیمار منبع انتقال بیماری به افراد دیگر نیز هست.
18- آیا امکان بیماری از طریق گوشت خوک است؟
اگر چه کاملاً مشخص نیست، اما تاکنون گزارشی از آن ارسال نشده و پاسخ منفی است.
19- آیا انتقال این بیماری از طریق آب نوشیدنی یا آب لوله کشی شهری ممکن است؟
گندزدایی و کلرزنی آب موجب سلامت کامل آب‌های نوشیدنی شهری است که همواره در حال انجام است. اگرچه اثبات این ادعا بر اساس موفقیت درمانی و سلامت آب‌های نوشیدنی در درمان آنفلوانزای مرغی (H5N1) است. اما تاکنون گزارشی از انتقال بیماری از آب‌هایی که کلرزنی شده‌اند، نداشته‌ایم.
20- آیا استخر و چشمه‌های معدنی می‌توانند آلوده به ویروس شوند؟
بر اساس تجربیات به دست آمده از آنفلوانزای مرغی (H5N1)، اگر چنانچه استخرها به‌اندازه 3 PPM -1 و چشمه‌های معدنی به‌اندازه PPM5-2 کلرزنی و گندزدایی شوند، احتمال وجود و انتقال ویروس صفر خواهد شد.
21- چه مدت ویروس آنفلوانزای خوکی می‌تواند در محیط باقی بماند و بیشترین مکان‌هایی که امکان آلودگی آن را دارد کجاست؟
در خارج از بدن ویروس به مدت 2 تا 8 ساعت زنده می‌ماند. اما گرمای محیط 75 تا 100 درجه سانتیگراد مواد ضد عفونی کننده هیدروژن پروکساید، بتادین و الکل آنرا به راحتی نابود می‌کنند. اما منابع آلودگی در انسان شامل: بینی، دهان، لب‌ها، چشم‌ها موی سر و دست‌هاست؛ زیرا این مکان‌ها بیشتر مورد تماس دستها در افراد عادی است.
اما بیشترین امکان آلودگی محیطی برای وسایلی است که به نحوی با دست، صورت انسان در تماس می‌باشد. همانند دستگیره درها، میز و صندلی، شیرآلات، نرده‌های پله‌ها، بالش خواب و ملحفه، اسباب بازی‌ها، وسایل آشپزی و آشپزخانه، وسایل عمومی که مورد استفاده مشترک است. همانند اسکناس، اسناد و مدارک دست به دست شده و... بنابراین حائز اهمیت است پس از تماس با هر فرد یا اشیاء مشکوک دست و صورت خود را با آب و صابون شستشو دهیم. و بهتر است در محیط کار قبل از شروع کار و پایان کار میز کار مان را با پنبه الکلی ضد عفونی نماییم.
22- چگونه می‌توان خود را در مقابل این بیماری محافظت نمود و عوارض بیماری را به حداقل رساند؟
1- پوشاندن صورت، بینی و دهان در زمان سرفه و عطسه با دستمال کاغذی یک بار مصرف و پس از آن قرار دادن آن در سطل در بسته مخصوص.
2- شستشوی دست و صورت با آب و صابون بعد از هر عطسه و سرفه تا ویروس‌ها زدوده شوند. دستها را می‌توان با پنبه و الکل ضدعفونی نمود.
3- در خارج از منزل، محیط کار و معابر عمومی از تماس دستهایتان با صورت یا چشم، بینی و دهانتان خودداری نمایید.
4- استفاده از ماسک در محیط خارج از منزل بخصوص در مراکز شلوغ و پر رفت و آمد
5- حدامکان از تماس بسیار نزدیک (دست دادن یا روبوسی) با افراد دیگر خودداری نمایید.
6ـ آب دهان و ترشحات بینی را در زمین نریزید. آن را در دستمال کاغذی یک بار مصرف تخلیه و سپس آن را به سطل مخصوص منتقل نمایید.
7ـ سعی کنید از حضور در مکان‌های پر ازدحام بخصوص در محیط‌های بسته که امکان عطسه و سرفه در آن زیاد می‌باشد، خودداری نمایید.
8- دقت کافی به مسافرانی که از خارج کشور بویژه کشورهای آمریکایی، اروپایی و آسیای جنوب شرقی وارد کشور می‌شوند، داشته باشید و در مسافرت به این کشورها به همه نکات مراقبتی دقت نمایید.
9 - اگر احساس سرماخوردگی دارید، در صورت شک به آنفلوانزای خوکی حداقل 7 روز در خانه بمانید. و یک روز بعد از بهبودی کامل می‌توانید وارد فعالیت روزانه و اجتماعی شوید. این راهی است که دیگران را آلوده نمی‌کنید.
10- بیمار باید در اتاقی استراحت نماید که محل عبور و مرور و رفت و آمد دیگران نباشد. اصطلاحاً ایزوله باشد. تماس با افراد بهتر است از طریق تلفن باشد و حدالامکان یک نفر نیازهای شخص بیمار را تامین نماید. درب و پنجره اتاق بیمار حدامکان باز باشد و از سیستم تهویه برخوردار باشد.
-11 حمام جداگانه برای بیمار به همراه وسایل شخصی ضروری است. در غیر این‌صورت قبل از استفاده از حمام برای دیگران باید حتماً کلرزدایی و گندزدایی شود
-12 نوشیدن مایعات فراوان و مسکن‌های استامینوفن، بروفن، ناپروکسن با نظر پزشک فراموش نشود. محدودیت مصرف دارو برای اشخاص با نارسایی و مشکلات کبدی و کلیوی باید مدنظر باشد و مصرف آنتی بیوتیک فقط با نظر پزشک در صورت احتمال بروز عفونت‌های باکتریال ضروری است.
23- اگر یکی از اعضای خانواده بیمار شد چه کنیم؟
در صورت ابتلای یکی از اعضای خانواده‌تان می‌توانید به محل کار و تحصیل خود بروید، اما شرایط خود را کنترل نمایید و مسئول محیط کار را از موضوع مطلع نمایید، زیرا به محض بروز علایم در شما می‌بایست در منزل استراحت نمایید. 4 گروه افراد پرخطر ذکر شده در صورت اجبار به زندگی در کنار بیمار نیازمند درمان جهت پیشگیری از بیماری است و اگر شما در این 4 گروه نیستید، نیاز به درمانی جز مراقبت‌های ذکر شده ندارید. (4 گروه شامل کودکان زیر 5 سال، سالمندان، افراد با بیماری زمینه‌ای و خانم‌های باردار) در خصوص ظروف و وسایلی که بوسیله شخص بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرند، تاکید شده شستن آن با آب گرم و مواد ضد عفونی کننده موجب نابودی ویروس می‌شود و استفاده از آن برای دیگر افراد خانواده منعی ندارد. مانند (بشقاب، سین
