تشکیل تیم ملی مبارزه با هاری بزرگ‌ترین دستاورد همایش ملی روز جهانی هاری بود/ واکسیناسیون علمی و پایدار سگ‌ها تنها راهی است که می‌تواند به صفر شدن هاری انسانی منجر شود

حکیم مهر:‌ در همایش ملی روز جهانی هاری که چندی پیش با محوریت سازمان دامپزشکی کشور و با همکاری انستیتو پاستور و وزارت بهداشت برگزار شد، برای نخستین بار همگرایی بین‌بخشی میان نهادهای مختلف مسئول مبارزه با هاری در کشور به نمایش گذاشته شد. این رویداد، فراتر از یک مراسم ساده، فرصتی بود برای ترسیم مسیر عملی مقابله با هاری انسانی و حیوانی، با تأکید بر واکسیناسیون علمی و پایدار سگ‌های پرسه‌زن به‌عنوان مؤثرترین راهبرد جهانی برای رسیدن به هدف «صفر شدن مرگ انسانی ناشی از هاری تا سال ۲۰۳۰.»

به گزارش حکیم مهر، «دکتر امید مرادی» مشاور علمی رئیس سازمان دامپزشکی کشور در حوزه هاری و بیماری‌های حیوانات خانگی، در مصاحبه با «حکیم مهر» تأکید کرد که این همایش، نخستین تجربه‌ی برگزاری یک برنامه ملی با انسجام کامل علمی و مدیریتی در زمینه هاری بود، جایی که نه‌تنها مباحث فنی و علمی، بلکه چالش‌های مدیریتی و هماهنگی میان نهادها به‌صورت یکپارچه مورد بررسی قرار گرفت. وی افزود، تشکیل «تیم ملی مبارزه با هاری» و تدوین قطعنامه پایانی با تعهد همه ذی‌نفعان، می‌تواند نقطه عطفی برای اجرای برنامه‌های ملی و تحقق اهداف جهانی باشد. از نظر دکتر مرادی، همگرایی و تعامل ایجادشده در این همایش، فرصتی طلایی برای پیشگیری از پراکندگی فعالیت‌ها و افزایش اثرگذاری اقدامات است و می‌تواند به کاهش چشمگیر موارد هاری انسانی و حیوانی در کشور منجر شود.

حکیم مهر: آقای دکتر، برای برگزاری این همایش چه مسیری طی شد و چه ارگان‌هایی درگیر بودند؟

در سازمان دامپزشکی کمیته‌های مختلفی وجود دارد؛ بعضی از آن‌ها در سطح ملی هستند و برخی هم صرفاً در سطح سازمان فعالیت می‌کنند. بیماری هاری جزو مواردی است که کمیته ملی دارد، یعنی نمایندگان دستگاه‌های مختلف مثل وزارت بهداشت، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها و همچنین دفتر مبارزه با بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی در آن حضور دارند. ریاست این کمیته هم بر عهده معاون بهداشتی و پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های دامی، آقای دکتر حسینی است.

این کمیته جلسات منظم دارد و همه اعضا برای داشتن یک برنامه مؤثر در زمینه مبارزه با هاری مشارکت می‌کنند. امسال وقتی موضوع «روز جهانی هاری» مطرح شد، آقای دکتر حسینی در کمیته فنی که بیشتر متشکل از اعضای داخلی سازمان است، پیشنهاد دادند که این روز را متفاوت‌تر از سال‌های قبل برگزار کنیم؛ یعنی صرفاً به مصاحبه یا حضور در برنامه‌های دیگر بسنده نکنیم، بلکه یک مراسم ملی و بزرگ با محوریت سازمان دامپزشکی برگزار شود.

در همین راستا مطرح شد که انستیتو پاستور ایران و وزارت بهداشت هم قصد دارند به‌طور مستقل برنامه‌هایی داشته باشند. دکتر حسینی پیشنهاد دادند به جای برگزاری جداگانه، یک همگرایی شکل بگیرد تا همه دستگاه‌ها در یک مراسم مشترک مشارکت کنند. بنابراین جلسه بعدی با حضور نمایندگان انستیتو پاستور، وزارت بهداشت و سازمان شهرداری‌ها برگزار شد و تصمیم بر این شد که سازمان دامپزشکی برگزارکننده اصلی باشد، محل برگزاری در انستیتو پاستور تعیین شود و وزارت بهداشت نیز در بالاترین سطح خود مشارکت کند. حتی قرار بود دکتر رئیسی، معاون وزیر بهداشت، در این مراسم حضور داشته و سخنرانی کنند که به دلیل تداخل برنامه‌ها امکان حضور برایشان فراهم نشد. به این ترتیب امسال روز جهانی هاری با همکاری مشترک سازمان دامپزشکی، انستیتو پاستور و وزارت بهداشت برگزار شد.

حکیم مهر: به نظر شما این همگرایی میان نهادهای مختلف چه پیام یا دستاوردی برای مبارزه با هاری در کشور داشت؟

این اقدام نشان داد که وقتی دستگاه‌های مرتبط کنار هم قرار می‌گیرند، هم در سطح برنامه‌ریزی و هم در اجرا می‌توانند اثرگذاری بیشتری داشته باشند. برگزاری یک مراسم مشترک باعث شد که موضوع هاری پررنگ‌تر دیده شود، حساسیت بیشتری در افکار عمومی ایجاد کند و هماهنگی بین بخشی را به‌عنوان یک الگوی موفق نشان دهد.

حکیم مهر: در روند برگزاری همایش، تقسیم وظایف میان نهادهای مختلف به چه شکلی انجام شد؟

ما نمی‌خواستیم هر نهاد فقط یک سهمیه داشته باشد و صرفاً یک سخنرانی انجام دهد. هدف این بود که همایش به یک دستاورد عملی منجر شود. به همین دلیل، جلسات متعددی برگزار شد تا استراتژی‌ها و اهداف مشخص شود. در این جلسات تصمیم گرفتیم که موضوعات به شکلی تقسیم شود که سخنرانی‌ها مکمل یکدیگر باشند و همه در یک راستا حرکت کنند.

حکیم مهر: محور اصلی امسال چه بود و چرا روی آن تأکید شد؟

امسال تمرکز اصلی بر مؤثرترین روش مبارزه با هاری، یعنی واکسیناسیون ۷۰ درصدی سگ‌های پرسه‌زن بود. این موضوع کاملاً منطبق با برنامه راهبردی جهانی است که هدف آن «صفر شدن مرگ انسانی ناشی از هاری تا سال ۲۰۳۰» است. متأسفانه ایران جزو ۱۹ کشوری است که هنوز به این برنامه جهانی نپیوسته‌اند، در حالی که از میان ۱۰۰ کشور درگیر هاری، ۸۱ کشور عضو این برنامه شده‌اند. بنابراین ضروری بود که ما هم در سطح ملی عزم جدی ایجاد کنیم و برای پیوستن به این راهبرد جهانی اقدام کنیم.

حکیم مهر: چرا واکسیناسیون سگ‌ها به‌عنوان تنها راه‌حل مؤثر مطرح می‌شود و روش‌های دیگر مثل کشتار یا انتقال سگ‌ها نتیجه‌بخش نیست؟

تجربه نشان داده است که روش‌هایی مثل کشتار، جمع‌آوری و انتقال سگ‌ها نه‌تنها بی‌اثرند بلکه می‌توانند تلاش‌های واکسیناسیون را هم خنثی کنند. در مقابل، واکسیناسیون علمی و پایدار سگ‌ها تنها راهی است که می‌تواند به صفر شدن هاری انسانی منجر شود. به همین دلیل، سخنرانی‌ها در کمیته علمی و اجرایی به‌گونه‌ای طراحی شد که این پیام کلیدی به‌صورت یکپارچه و هماهنگ به گوش همه برسد. شما هم در همایش دیدید که یک پیوستگی در مطالب وجود داشت: بخشی فنی و علمی بود و بخشی مدیریتی در سطح کلان، که در قالب دو پنل صبح ارائه شد.

حکیم مهر: آقای دکتر، پنل بعدازظهر همایش چه محورهایی را دنبال کرد؟

پنل عصر بیشتر به مباحثی اختصاص داشت که افرادی که در میدان با موارد حیوان‌گزیدگی مواجه می‌شوند به آن نیاز دارند. در این بخش آخرین دستورالعمل‌های مربوط به مواجهه با حیوان‌گزیدگی بررسی شد؛ مثلاً اگر بزاق حیوان با چشم یا دهان فرد تماس پیدا کند، چه اقداماتی باید انجام شود. هدف این بود که همکاران مراکز بهداشتی به‌روزترین اطلاعات را داشته باشند. همچنین آخرین پیشرفت‌ها در زمینه واکسن‌های خوراکی هم مطرح شد.

به این ترتیب، همایش دو بخش اصلی داشت: یک بخش کلان و مدیریتی در حوزه مبارزه با هاری و یک بخش فنی و تخصصی. به نظر من شاید این نخستین بار بود که همایشی با چنین همگرایی و انسجامی برگزار شد.

حکیم مهر: محتوای ارائه‌ها از نظر علمی چه تفاوتی با همایش‌های گذشته داشت؟

ویژگی مهم این همایش این بود که هیچ‌کدام از سخنرانی‌ها صرفاً کلی‌گویی نبود. حتی سخنرانی رئیس سازمان دامپزشکی هم فنی بود. به‌طور خاص سخنرانی دکتر حسینی بسیار ارزشمند و علمی بود؛ ایشان دقیق توضیح دادند که چرا باید ۷۰ درصد سگ‌ها واکسینه شوند، کدام دسته از سگ‌ها باید واکسن بگیرند و چه چالش‌هایی پیش روی این برنامه وجود دارد.

حکیم مهر: در همایش به موضوع «اینفودمی» در حوزه هاری هم اشاره شد. منظور چیست؟

متأسفانه در جامعه یک دوقطبی شکل گرفته است؛ عده‌ای هر بحث علمی در مورد سگ‌ها را به «سگ‌دوستی» یا «سگ‌هراسی» تعبیر می‌کنند. این نگاه، حتی بیان حرف درست را دشوار می‌کند. یکی از سخنان مهم دکتر حسینی همین بود که چطور باید با اینفودمی‌ها مقابله کرد. برای نمونه، وقتی سازمان دامپزشکی بر واکسیناسیون سگ‌ها تأکید دارد، همزمان ممکن است در صداوسیما برنامه‌ای پخش شود که موضوع را تقلیل دهد و بگوید غذادهی عامل افزایش هاری است. در حالی که مبارزه با هاری نیازمند هم‌افزایی همه دستگاه‌هاست، نه تقابل.

حکیم مهر: به نظر شما مهم‌ترین پیام اقتصادی همایش چه بود؟

یکی از نکات کلیدی این است که هزینه واکسیناسیون سگ‌ها بسیار کمتر از درمان انسان گزیده‌شده است. قیمت واکسن سگ‌ها حدود یک‌پنجاهم واکسن انسانی است. به بیان ساده، واکسینه کردن ۴۰ سگ ارزان‌تر از درمان یک فرد حیوان‌گزیده است. این نکته اقتصادی هم نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در واکسیناسیون سگ‌ها نه‌تنها علمی بلکه کاملاً به‌صرفه است. لذا به نظر من، این همایش هم از نظر سطح سخنرانان و هم از نظر کیفیت علمی محتوا بسیار ارزشمند و کم‌سابقه بود.

حکیم مهر: آقای دکتر، مهم‌ترین دستاورد این همایش چه بود و قطعنامه پایانی چه نکاتی را دربر می‌گرفت؟

به نظر من، اگر قطعنامه پایانی قابلیت اجرا داشته باشد، یکی از کامل‌ترین و ارزشمندترین اسنادی است که در حوزه هاری تدوین شده است. این قطعنامه بر اساس سخنرانی‌ها و دغدغه‌های مطرح‌شده در همایش نوشته شد و تقریباً همه چالش‌ها و مشکلات موجود در مبارزه با هاری را پوشش می‌دهد. ارزشمندترین بخش آن این بود که تمام ذی‌نفعان حاضر، بدون در نظر گرفتن منافع سازمانی خود، پای منافع ملی ایستادند و متعهد شدند برای رفع این چالش‌ها تلاش کنند.

شاید بتوان گفت بزرگ‌ترین دستاورد همایش، تشکیل یک «تیم ملی برای مبارزه با هاری» بود که همه سازمان‌های مرتبط در آن حضور دارند. این همگرایی، اگر ادامه پیدا کند، می‌تواند به یک کار مشترک ملی تبدیل شود و نتایج پایداری به همراه داشته باشد.

حکیم مهر: برخی معتقدند رسیدن به اهداف جهانی سال ۲۰۳۰ نیازمند همکاری‌های جدی بین‌بخشی است، در حالی که تاکنون هر نهاد بیشتر کار خود را انجام داده است و به قول معروف، وظایف محوله را گردن نگرفته است. شما چقدر خوشبین هستید که بعد از این همایش، متولیان اصلی پای کار بیایند؟

یکی از دلایلی که تاکنون نتایج مورد انتظار حاصل نشده، نبود یک ستاد واحد بوده است. هر سازمانی کار خودش را می‌کرد: سازمان دامپزشکی روی واکسیناسیون سگ‌ها تمرکز داشت، وزارت بهداشت مسئول واکسیناسیون انسان‌های حیوان‌گزیده بود و شهرداری‌ها هم صرفاً بر اساس قانون به دنبال جمع‌آوری سگ‌ها بودند. این پراکندگی باعث می‌شد تلاش‌های یکدیگر را خنثی کنند.

در قطعنامه پایانی پیشنهاد شد که «ستاد ملی مبارزه با هاری» تشکیل شود؛ ستادی که همه این نهادها عضو آن باشند و تصمیمات به‌صورت واحد اتخاذ شود. مثلاً وقتی سازمان دامپزشکی سگ‌ها را واکسینه می‌کند، باید شهرداری هم هماهنگ عمل کند تا این واکسیناسیون اثر خود را نشان دهد. اگر هر کدام جداگانه کار کنند، تلاش‌ها بی‌اثر می‌شود.

به نظر من، اجرایی شدن همین قطعنامه پایانی می‌تواند عامل اصلی خوش‌بینی باشد. آقای دکتر رفیعی‌پور هم همان روز اعلام کردند که از فردای همایش پیگیر اجرای قطعنامه خواهند شد. اگر این اتفاق بیفتد، می‌توانیم امیدوار باشیم که در مسیر اهداف ۲۰۳۰ حرکت کنیم. من فکر می‌کنم زیرساخت‌ها وجود دارد؛ مشکل اصلی تا امروز، نبود همگرایی بوده است. حالا که این حس مشترک ایجاد شده و همه می‌دانند مشکل اصلی کجاست، می‌توان گام‌های مؤثری برداشت. من شخصاً بدبین نیستم.

حکیم مهر: و در پایان اگر نکته‌ای باقی مانده، بفرمایید.

در وهله اول، لازم می‌دانم از همه برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان تشکر کنم. در ابتدا بنا بود این برنامه به صورت وبینار برگزار شود، اما با تأکید دکتر حسینی، تصمیم گرفتیم همایش حضوری داشته باشیم تا هم وقت کمتری از دست برود و هم زمینه همگرایی و تعامل بیشتری فراهم شود. امروز خوشحالم که این تصمیم درست بود؛ هرچند کار سنگین و فشرده‌ای بود و در زمان کوتاهی باید همه چیز آماده می‌شد، اما نتیجه آن بسیار ارزشمند بود.

یکی از مهم‌ترین ثمرات این همایش، ایجاد هم‌افزایی بین نهادهایی بود که در زمینه کنترل و مدیریت سگ‌های پرسه‌زن مسئولیت مستقیم دارند. چون در مورد حیوانات خانگی، خوشبختانه وضعیت مطلوب است و کلینیسین‌های دام‌های کوچک مسئولانه و مؤثر در مسیر مبارزه با هاری فعالیت می‌کنند. اما در خصوص سگ‌های پرسه‌زن، بار اصلی بر دوش نهادهای دولتی است و در اینجا همکاری و هماهنگی اهمیت مضاعف دارد.

به همین دلیل من معتقدم که همین نزدیکی و تعامل میان نمایندگان دستگاه‌های مختلف که در قالب کمیته برگزاری این همایش کنار هم نشستند، می‌تواند مقدمه‌ای برای تداوم همکاری‌ها در آینده باشد. اگر این روحیه همگرایی حفظ شود، قطعاً در مسیر تضمین و تحقق «برنامه ملی مبارزه با هاری» دستاوردهای بزرگی به دست خواهیم آورد.

حکیم مهر: ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.