حکیم مهر - «ترویج علم» موضوعی است که با وجود اهمیت آن در هیچ یک از برنامه‌های علمی کشور به صورت مدون و برنامه‌ریزی شده به آن پرداخته نشده است. این در حالی است که برای رسیدن به جایگاهی که برای علم و فناوری کشور در سند چشم‌انداز سال 1404 تعیین شده است، راهی جز آشنا کردن استعدادهای جوان کشور با دانش‌هایی که کشور در آینده به متخصصان آن احتیاج خواهد داشت، وجود ندارد.
این موضوع که هنوز نهایت آرزوی یک دانش‌آموز رشته ریاضی، مهندس شدن، رویای شب و روز یک دانش‌آموز علوم انسانی، تحصیل در رشته حقوق و موفقیت یک دانش‌آموز رشته علوم تجربی در گرو پذیرفته شدن در رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی است نیز نتیجه مستقیم کمرنگ بودن «ترویج علم» در سیاستگذاری‌های علمی کشور است.
(توضیح حکیم مهر : دامپزشکی از جمله رشته‌های پرطرفدار نزد دانش‌آموزان است و روز به روز بر انگیزه دانش‌آموزان به تحصیل در این رشته به دلیل افزایش شناخت و آگاهی نسبت به زوایای مختلف رشته دامپزشکی افزوده می‌شود)
یکی از راه‌های ترویج علم برای اندیشمندانی که نگران آینده رشته تخصصی‌شان هستند و نیاز کشور به ایجاد شناخت و آگاهی درباره علوم مختلف را می‌شناسند، این است که خود وارد گود ترویج علم شوند و برای آشنایی مردم با دانش مورد نظرشان به میان مردم بروند یا پذیرای آنان در مراکز پژوهشی و علمی خود باشند.
این همان راهی است که پژوهشگران پژوهشگاه رویان با راه‌اندازی آزمایشگاه آموزشی «علم برای همه» آن را انتخاب کرده‌اند. این آزمایشگاه که آبان‌ماه سال گذشته فعالیت رسمی خود را آغاز کرده است تلاش می‌کند تا بحث سلولهای بنیادی را به میان دانش‌آموزان، دانشجویان و حتی خانواده‌ها ببرد.
به گفته فرانک توکلی‌فر- مدیر این آزمایشگاه- جرقه اصلی راه‌اندازی چنین آزمایشگاهی در ذهن مدیران پژوهشکده سلولهای بنیادی پژوهشگاه رویان زده شد که دغدغه گسترش دانش سلولهای بنیادی در میان خانواده‌های ایرانی را داشتند.
آزمایشگاه «سلولهای بنیادی برای همه» با یک روش ترویجی خاص، درهای پژوهشگاه رویان را بر روی دانش‌آموزان و دانشجویان کشور گشوده و در طول یک سال گذشته سعی کرده است که با پذیرش 310 دانش‌آموز و 180 دانشجو، آنها را بیشتر با این شاخه خاص و جذاب دانش زیست‌شناسی آشنا کند.
به گفته مدیر این آزمایشگاه، برنامه‌ریزی برای آموزش دانش‌آموزان و دانشجویان و نوع آموزش آنها کاملا با یکدیگر متفاوت است اما در هر دو مقطع هدف اصلی، آشنایی با سلولهای بنیادی است.
پر رنگ شدن معجزه خلقت در تجربه‌ای منحصر به فرد برای دانش‌آموزان
دانش‌آموزانی که در برنامه‌های آموزشی یک روزه این آزمایشگاه آموزشی شرکت می‌کنند، فرصت تجربه محیطی را دارند که به ندرت در فضاهای آموزشی کشور ما یافت می‌شود. تجربه بازی با سلولهای زنده در محیط آزمایشگاه و آشنایی با مفاهیم نخستین جنین‌شناسی، نه تنها ذوق آموختن را در آنها دو چندان می‌کند بلکه برای آنها تعلق خاطری نسبت به دانشی که آن را عملاً تجربه کرده‌اند، به وجود می آورد. چنانچه یکی از دانش‌آموزان در نامه‌ای که مدیر او پس از شرکت در این برنامه آموزشی به رویان فرستاده بود، سفارش کرده بود: «از بچه سلولهای ما خوب نگهداری کنید...»
توکلی‌فر معتقد است که دانش‌آموزان کشور ما منتظر فرصتی برای خارج شدن از محیط کلیشه‌یی آموزش هستند. آنها هنوز هم مانند نسل‌های قبلی زیست‌شناسی را تنها یک رشته تئوری می‌دانند و ایده‌آل آنها برای درس خواندن در رشته علوم تجربی، تنها پذیرفته شدن در زیر گروه‌های پزشکی است. دیدگاهی که در بسیاری از آنها پس از شرکت در برنامه آموزشی آزمایشگاه تغییر می‌کند؛ موضوعی که در جملات بسیاری از نامه‌های فرستاده شده آنها برای رویان نیز مشهود است:«از ساختمان رویان که خارج شدم، احساس کردم که برای درک دنیای عمیق DNA، عزم بزرگی دارم ...»
مدیر آزمایشگاه آموزشی «سلولهای بنیادی برای همه» می گوید: ما تلاش می‌کنیم تا با این آزمایشگاه، زمینه‌ای برای تغییر نگرش‌های نادرست به شاخه‌های مختلف زیست‌شناسی فراهم کنیم. دلیل چنین تصمیمی این است که نیازمندی‌های کشور در رشته‌های مختلف مشخص می‌کند که استعدادهای کشور در آینده باید به کدام سو بروند. البته قصد ما تحمیل یک رشته خاص به دانش‌آموزان و دانشجویان نیست؛ ما تنها سعی می‌کنیم با افزایش آگاهی، گزینه‌های انتخاب را برای آنها بیشتر می‌کنیم.
دانش‌آموزانی که فرصت استفاده از آزمایشگاه آموزشی «سلولهای بنیادی برای همه» را به دست می‌آورند از معدود دانش‌آموزان ایرانی هستند که با مفهوم سلولهای بنیادی آشنا می‌شوند چراکه متأسفانه کتاب‌های درسی دانش‌آموزان ایرانی، هیچ مجالی برای پرداختن به مسائل روز علم ندارد.
از سوی دیگر سیستم آموزشی نیز این فرصت را در اختیار معلمان قرار نمی‌دهد که درباره این موضوعات با دانش‌آموزان خود سخن بگویند. ضمن اینکه دانش‌آموزان به دلیل نبود تجهیزات آزمایشگاهی در مدرسه‌ها، امکان یادگیری عملی ندارند. آنها حتی از «سلول» به عنوان پدیده‌ای که در رشته علوم تجربی زیاد با آن سر و کار دارند، یک تصویر انتزاعی در ذهن دارند و نمی‌توانند آن را به عنوان یک موجود زنده و واقعیت بیرونی تصور کنند.
تجربه مدیر آزمایشگاه آموزشی «سلولهای بنیادی برای همه» اما شرایطی غیر از این را هم نشان می‌دهد. او در این یک سال با دانش‌آموزانی آگاه، با اعتماد به نفس و اطلاعات علمی بالا نیز روبه‌رو شده است که به حمایت و هدایت نیاز دارند.
یک کارگاه تخصصی جذاب برای دانشجویان
بخش دانشجویی این آزمایشگاه که یک ماه پس از بخش دانش‌آموزی و در 16 آذرماه سال گذشته افتتاح شده است نیز پذیرای دانشجویان در هر رشته و در هر مقطعی به شرط حضور در گروه‌های پنج تا هشت نفره است. نکته جالب توجه در مورد دانشجویان این است که این گروه می‌تواند تعیین کند که دوست دارد در کدام شاخه از بحث سلولهای بنیادی اطلاعات بیشتر و تخصصی‌تری دریافت کند.
برای دانشجویان رشته زیست‌شناسی نیز آشنایی با کشت سلول، شرایط زنده نگه داشتن سلول در آزمایشگاه و کار با تجهیزات این آزمایشگاه بسیار جذاب است ضمن اینکه اطلاع یافتن در مورد حوزه‌های مطرح در علم روز برای آنها بسیار کاراتر خواهد بود.
دانشجویان رشته پزشکی نیز از مخاطبان هدف این آزمایشگاه آموزشی هستند. آنها با طب ترمیمی به ویژه خدماتی که در پژوهشگاه رویان در این زمینه ارائه می‌شود از نزدیک آشنا می‌شوند و با حضور یک استاد پزشک، با سلول‌درمانی به عنوان یکی از شیوه‌های نوین درمانی در یک فاز بالینی آشنا می‌شوند.
به اعتقاد توکلی‌فر، اهمیت علوم پایه برای دانشجویان رشته پزشکی بسیار است اما تعداد زیادی از دانشجویان این رشته درس‌های علوم پایه را تنها برای گذراندن امتحان جامع و ورود با فاز بالینی مطالعه می‌کنند.
وی که خود دانش‌آموخته رشته زیست‌شناسی تکوینی است، در این زمینه می‌گوید: پزشکی که علوم پایه می‌داند بهتر استدلال می‌کند و در تشخیص بیماری نیز موفق‌تر است. چنین پزشکی رشته‌ی تخصصی خود را از یک رشته صرفاً خدماتی خارج می‌کند، صاحب نظر می‌شود و می‌تواند طراح یک فعالیت پژوهشی در حوزه تخصصی خود باشد.
بازخوردهای بخش دانشجویی پس از شرکت در برنامه آموزشی این آزمایشگاه متفاوت از بخش‌دانش‌آموزی است. آنها دوست دارند که آموزش در این حوزه را در کلاس‌هایی آکادمیک فرابگیرند که تشکیل این کلاس‌ها را نیز در ایمیل‌ها و نامه‌های خود به مدیران رویان پیشنهاد کرده‌اند.
کارگاه یک روزه آزمایشگاه آموزشی «سلولهای بنیادی برای همه» پژوهشگاه رویان، قطعاً نمی‌تواند تمام اطلاعات این رشته را در اختیار دانش‌آموزان قرار دهد؛ اما به دانش‌آموزان تلنگر می‌زند که چه انتظاری از رشته تحصیلی خود داشته باشند و برای دانشجویان این سؤال مهم را مطرح می‌کند که پایان کار آنها کجاست.
ترویج علم به این شیوه آن هم توسط متخصصان و پژوهشگرانی که در بالاترین سطح در حوزه تخصصی خود فعالیت می‌کنند، می‌تواند یک الگوی مناسب برای متخصصان سایر رشته‌ها باشد که از یک سو خود به فکر گسترده‌تر کردن آگاهی عمومی دانش تخصصی‌شان در میان عمومی مردم باشند و از سوی دیگر برای گرایش استعدادهای کشور به سمت علوم مورد نیاز زمینه‌سازی کنند.
خبر مرتبط :
