حکیم مهر - یکی دو سالی می‌شود که شایعه آلوده بودن ماهی‌های دریای خزر به گوش می‌رسد. شایعه‌ای که با مرگ تعداد زیادی از ماهی‌های کفال در سال گذشته داغ‌تر شد و مدتی هم بازار ماهی‌فروش‌ها را کساد کرد. به همین منظور هفته نامه سلامت به سراغ دکتر عباسعلی مطلبی، متخصص بهداشت مواد غذایی و رییس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی ایران رفته است :
همانطور که می‌دانید سرانه مصرف آبزیان در کشور ما پایین است و وقتی شایعاتی هم مبنی بر آلوده و مضر بودن این منابع غذایی مفید پخش می‌شود، این سرانه مصرف پایین‌تر هم می‌آید. لطفا کمی در مورد اقدام‌های سازمان‌های مربوطه برای بررسی و حفظ سلامت ماهی‌های دریایی برای ما بگویید.
عملیات پایش آبزیان، یکی از اقدام‌های مستمری است که برای بررسی وضعیت سلامت و
محیط زیست انواع آبزیان موجود در دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان از جمله انواع ماهی، انجام می‌شود. ما در طول سال و طی چند مرحله مختلف، نمونه‌هایی را از قسمت‌های مختلف آب و آبزیان برداشت و بررسی می‌کنیم تا از سلامت و آلوده نبودن ماهی‌ها و سایر آبزیان زنده مطمئن شویم.
آلودگی‌های احتمالی که ممکن است سلامت آبزیان را به خطر بیندازند، چه نوع آلودگی‌هایی هستند؟
آلودگی‌های مربوط به هیدروکربن‌های نفتی، فلزات سنگین، فاضلاب‌های صنعتی و حتی خانگی (در برخی مناطق مسکونی نزدیک به دریای خزر) و سموم دفع آفات نباتی و حیوانی از جمله آلودگی‌های احتمالی هستند که ممکن است سلامت آبزیان را به مخاطره بیندازند. گاهی هم در اثر سم‌پاشی مزارع نزدیک به دریای خزر، احتمال آلوده شدن آب و آبزیان به این سموم مطرح می‌شود.
پس اینکه شایع شده منابع آبی دریای خزر در معرض تهدید و خطر بیشتری هستند، صحت دارد؟
منابع آبی دریای خزر هم مانند سایر منابع آبی در معرض تهدید هستند و ما نسبت به آن آگاه هستیم اما براساس نتیجه آخرین عملیات پایشی که هر ساله انجام می‌شود، می‌توان با اطمینان کامل گفت که ماهی‌های صیدشده دریای خزر از سلامت کامل برخوردارند و در حال حاضر منع یا نگرانی خاصی در مورد مصرف هیچ‌یک از ماهی‌های دریای شمال وجود ندارد.
منظورتان این است که در حال حاضر آب دریای خزر هیچ‌گونه آلودگی خاصی ندارد یا میزان آلودگی آن نگرانکننده نیست؟
وقتی به وجود برخی از مواد آلاینده در آب دریای خزر یا آب‌های جنوبی پی می‌بریم، به بررسی میزان این آلاینده‌ها (مانند آرسنیک، کادمیوم، نیکل و سایر فلزات سنگین یا آلودگی‌های رادیواکتیویته در آب‌های جنوبی) می‌پردازیم تا متوجه شویم که آیا میزان این آلودگی‌ها از استانداردهای مجاز بالاتر و معنی‌دار و نگرانکننده هستند یا نه و اگر آلودگی‌ها معنادار باشند، حتما ضمن تذکر دادن به مراکزی که باعث آلودگی آب شده‌اند، به سرعت در پی رفع آلودگی و سالم‌سازی آب و منابع آبی برمی‌آییم.
چنین اقدام‌هایی در حوزه دریای خزر، فقط به‌وسیله کارشناسان داخلی و در محدوده آب‌های کشور خودمان انجام می‌شود یا سایر کشورها هم برنامه‌هایی دارند؟
دریاچه خزر در میان ایران و 4 کشور دیگر مشترک است. ما به سهم خودمان اقدام‌های لازم را برای حفظ سلامت آبزیان این دریاچه انجام می‌دهیم و کشورهای دیگر هم همین‌طور زیرا به هر حال سلامت منابع آبی و ماهی‌ها برای آنها هم مهم است. پس اینطور نیست که ما در حفظ سلامت دریای خزر کوشا باشیم و دیگر کشورها در حال آلوده کردن آن باشند. طی نشست‌های کمیسیون منابع زنده موجود در آب دریای خزر که هر ساله برگزار می‌شود، در مورد برنامه‌ها، مطالعات و تحقیقات مختلف بحث و بررسی انجام می‌شود و اگر مشکلی هم وجود داشته باشد، تذکرهای لازم داده خواهد شد. با این حساب باز هم تاکید می‌کنم که تا به امروز، هیچ منبع آلوده کننده‌ای که به حد فراتر از استاندارد رسیده و سلامت محصولات شیلاتی موجود در آب‌های دریای خزر را تهدید کرده باشد، وجود نداشته است و این آبزیان هیچ مشکلی نداشته و ندارند.
پس علت مرگ ماهی‌های کفال در سال گذشته چه بود؟
ماهی‌های کفال دریای خزر درگیر بیماری‌ای به نام «نکروز ویروسی کفال ماهیان دریای خزر» هستند که این بیماری، مختص خودشان است و در سال گذشته هم تعدادی از ماهی‌های کفال دریای خزر به این بیماری مبتلا شده بودند و تلف شدن گروهی از آنها، هیچ ربطی به آلودگی‌های صنعتی یا آلودگی‌های مربوط به فلزات سنگین نداشته است. خوشبختانه، متخصصان ما با همکاری سازمان دامپزشکی، این بیماری را به موقع ردیابی و برطرف کردند. علاوه بر این، متخصصان شیلات با همکاری سازمان دامپزشکی، طرح جامعی را در ابعاد مختلف شناسایی عامل بیماری و خود بیماری، راه‌های کنترل و تولید واکسن این بیماری تدوین کرده‌اند که این طرح، اکنون در حال اجراست.
خوردن چنین ماهی‌هایی، مشکلی برای افراد ایجاد نمی‌کند؟
به هیچ‌وجه. این بیماری مخصوص آبزیان است و هیچ عامل تهدید?کننده?ای از نظر نکروز ویروسی کفال ماهیان وجود ندارد. یعنی اگر کسی ماهی‌های کفال مبتلا به این بیماری را هم مصرف کند، به هیچ وجه با مشکل خاصی مواجه نخواهد شد و سلامت?اش به خطر نخواهد افتاد.
آقای دکتر! به تازگی بحث‌های زیادی هم در مورد تفاوت معنادار ارزش تغذیه‌ای ماهی‌های پرورشی و دریایی مطرح است. آیا شما این تفاوت‌ها را تایید می‌کنید و به نظرتان، ماهی‌های دریایی به انواع پرورشی ارجحیت دارند؟
به‌طورکلی، ترکیب‌های شیمیایی و بافتی بدن آبزیان پرورشی و دریایی تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند. هم ماهی‌های دریایی و هم پرورشی، حاوی حدود 5/18 درصد پروتئین، مواد معدنی مختلفی مانند کلسیم، فسفر، ید، اسیدهای آمینه ضروری بدن و اسیدهای چرب غیراشباع هستند. البته برخی از افراد حس بهتری نسبت به ماهی‌های دریایی دارند و این ماهی‌ها برای آنها طعم‌پذیرتری بیشتری دارد؛ درست مانند حس دهانی خاصی که در مورد مصرف تخم‌مرغ یا شیرهای محلی نسبت به انواع شهری، صنعتی و پاستوریزه آنها به وجود می‌آید. شاید بتوان تفاوت طعم ماهی‌های دریایی و پرورشی را به منابع غذایی این دو ماهی نسبت داد. ماهی‌های دریایی وحشی خودشان به طور طبیعی در پی یافتن و صید مواد غذایی مورد نیازشان در دریا هستند و انواع پرورشی، غذای خود را از پرورش‌دهندگان ماهی دریافت می‌کنند. طبیعی است که در این صورت، تفاوتی میان طعم ماهی‌های دریایی و پرورشی ایجاد می‌شود ولی ارزش تغذیه‌ای این دو ماهی تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند. بد نیست بدانید که ماهی‌های پرورشی با مدیریت و نظارت‌های خاص بهداشتی و دامپزشکی رشد می‌کنند و مصرف‌کننده‌ها می‌توانند با خیال راحت و بدون هرگونه شایعه و حرف و حدیثی، این آبزیان مفید و مغذی را هم مصرف کنند.
خدا را شکر ممنون که منو از نگرانی در آوردین 
