حکیم مهر - گزارش کمیسیون کشاورزی آب و منابع طبیعی درباره وضعیت برنج‌های وارداتی با منشاء کشور هندوستان در جلسه علنی دهم اسفند ماه مجلس توسط عباس رجایی، رییس کمیسیون قرائت شد.
متن کامل این گزارش که نسخه‌ای از آن در اختیار خبرنگاران قرار گرفت، به شرح زیر است:
احتراما با توجه به گزارش‌های دریافتی و بررسی‌های مفصل کارشناسی و جلسات متعدد با مسوولین ذی ربط و با عنایت به مفاد مواد (33) و (45) آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، بدینوسیله گزارش وضعیت برنج‌های وارداتی با منشاء کشور هندوستان به شرح زیر جهت استحضار و قرائت در صحن علنی مجلس شورای اسلامی وفق بند (5) و تبصره ذیل بند(6)ماده(33) و در صورت تایید مجلس برای اجرا ماده (233) آئین نامه داخلی ایفاد می‌گردد.
در پی اعلام آلودگی برنج‌های وارداتی به کشور و پیگیری موضوع توسط ریاست محترم مجلس و هم چنین حساسیت اعضا کمیسیون و پیرو جلسه مورخ 21/5/1388 مجددا این کمیسیون در روز دوشنبه مورخ 6/7/1388 و با حضور مسوولین دستگاه‌های اجرایی ذی ربط، جلسه رسیدگی به موضوع تشکیل داده و به بررسی کلیه جوانب آن پرداخت. اینک ضمن شرح مختصری از روند بررسی‌های به عمل آمده نتایج حاصله را به شرح زیر اعلام می‌دارد:
1-پس از اعلام خبر آلودگی برنج‌های وارداتی به فلزات سنگین از جمله(آرستیک، سرب، جیوه و کادمیوم) از سوی اداره کل استاندارد استان تهران، بلافاصله و با فوریت جلسه‌ای با حضور مسوولان و نمایندگان تام‌الاختیار وزارت خانه‌های بازرگانی، جهاد کشاورزی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران و سازمان گمرک ایران و هم چنین نمایندگان مرکز پژوهش‌ها و اعضا کمیسیون تشکیل و به بررسی موضوع و ابعاد آن پرداخته شد. مباحث مطروحه در این جلسه ضبط و کلیه مستندات مباحث این گزارش در کمیسیون و برخی از مستندات نیز ضمیمه این گزارش می‌باشد.
2- در جلسه از مسوولان حاضر سوالاتی پیرامون موضوع واردات برنج و موضوع آلودگی‌های ادعا شده و روش اجرایی ترخیص برنج‌ها سوال شد که مسوولان دستگاه ها به شرح زیر پاسخ دادند:
الف-رییس کل گمرک ایران (آقای اردشیر محمدی) معتقد است که هیچ گونه دخل و تصرفی در مشخصات کالاهای وارداتی نداشته و فقط بررسی اسناد را به انجام می رساند تا کالاها مطابق اسناد ثبت سفارش باشد و سپس در خصوص اقلام خوراکی غذایی با دریافت سه فقره گواهی سلامت از وزارت جهاد کشاورزی( سازمان حفظ نباتات یا سازمان دامپزشکی حسب مورد) ادارات کل استاندارد و تحقیقات صنعتی محل در خصوص استاندارد بودن کالاها و دانشگاه های علوم پزشکی محل در خصوص سلامت مواد غذایی از جمله در بحث فلزات سنگین، اقدام به ترخیص کالا و دریافت حقوق دولتی می نماید.
این سازمان اعلام نمود که از ابتدای سال 1388 تا تاریخ 31/6/1388 و بر اساس همین روال، به میزان 803211 تن برنج خارجی ترخیص شده و گواهی های مربوطه را نیز اخذ نموده است. حتی پس از اعلام موضوع آلودگی فلزات سنگین، هیچ یک از مراجع سه گانه فوق الاشاره اقدامی در زمینه ممنوعیت ورود برنج ننموده و تا روز گذشته نیز طبق روال قبل، ترخیص برنج های خارجی وارده به گمرک های ایران ادامه داشته است.
ب-معاون وزیر بازرگانی(آقای دکتر شجاع الدین بازرگانی) اعلام کرد که در شش ماه اول سال 1388 اقدام به ثبت سفارش واردات برنج خارجی به میزان یک میلیون و یک صد هزار تن نموده ایم که در فرآیند اجرایی این اقدام، هیچ گونه شرطی در خصوص کیفیت سلامت برنج‌های وارداتی از جهت عاری بودن از آلودگی به فلزات سنگین در اسناد منضم به ثبت سفارش ننموده و علت این امر را نبود استاندارد اجباری و یا عدم اعلام آن از ناحیه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌داند و بدین ترتیب معتقد است که در ترخیص ارقام برنج ورودی به گمرک‌های کشور، نمی‌توان هیچ گونه شرط اضافی مجدد را اعمال و از ترخیض کالا جلوگیری نمود و این امر را مستند به بند "ز" ماده (33) قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرنگی می‌داند. وی معتقد است که حتی اگر به دلیلی همچون موضوع آلودگی بخواهیم جلوی واردات را بگیریم، از این نگران هستیم که وارد کننده به دادگاه شکایت کند و حقوق قانونی خود را مطالبه کند و لذا ما فقط با تعرفه و مشخصات ظاهری ثبت شده در اسناد با موضوع واردات کار می‌کنیم.
ج- مدیر کل استاندارد و تحقیقات صنعتی استان تهران(آقای مهندس مهدی پور هاشم) معتقد است که براساس مواد(3) و (4) قانون تشکیل و اساسنامه سازمان، و پس از انتشار برخی اخبار در جراید مبنی بر وجود آلودگی احتمالی، اقدام به بررسی موردی اقلامی از برنج خارجی با روش تصادفی خرید از بازار خرده فروشی تهران نموده و در آزمایشات خود به این نتیجه رسیده که سیزده مارک برنج خارجی با منشا کشور هندوستان ، تماما آلوده به فلزات سنگین بوده و در سه مورد آلودگی در حد بحرانی می‌باشد.
گرچه تعمیم این بحث به کل واردات صورت پذیرفته از کشور هندوستان از نگاه آماری مورد مناقشه می‌باشد، اما آنچه مسلم است اولا این برنج‌ها در معرض فروش قرار دارد و مقادیر معتنابهی از آن نیز به خانوارها فروخته شده و ثانیا براساس نظر کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی حاضر در جلسه به دلیل آن که تمامی برنج‌های عرضه شده با مارک‌ها و عناوین متفاوت، یک نوع برنج هندی با کد "پوسا 1121" می‌باشند که از کشورهای هندوستان، پاکستان، افغانستان و امارات متحده عربی به کشور وارد شده است. لذا با این توصیف تعمیم آزمایشات به کل واردات این برنج خیلی دور از واقعیت نیز نمی‌باشد.
د- رییس سازمان حفظ نباتات وزارت جهاد کشاورزی(آقای مهندس همایون دارابی) معتقد است که از نگاه استانداردهای این سازمان، این برنج‌ها فاقد هرگونه آلودگی به آفات نباتی بوده و از نظر این سازمان جدای از میزان و حجم و ضرورت واردات این مقدار برنج، واردات برنج‌ها بلامانع می‌باشد.
هـ- رییس سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی کشور(آقای دکتر نظام الدین برزگری) معتقد است که درعین حالی که آزمایشات انجام شده توسط اداره کل استاندارد تهران را نمی‌توان رد کرد ولی این نکته را باید تاکید کرد کرد که اولا برای اثبات و یا رد نهایی موضوع آلودگی، نیاز به آزمایشات بر روی نمونه‌های بیشتری از مبداء گمرک‌ها و شهرستان‌های مختلف می‌باشد و ثانیا تا زمانی که استاندارد مورد نظر از جمله استاندارد مجاز میزان آرستیک در کالاهایی چون برنج در شورای عالی استاندارد به عنوان استاندارد اجباری مصوب نشود، نمی‌تواند صرفا با آزمایشاتی از این نوع با واردات کالاها مخالفت نماید!؟
مجددا از ایشان سوال شد که با توجه به ماده (3) قانون سازمان استاندارد که آزمایشگاه‌های موسسات استاندارد و هم چنین آزمایشگاه‌های مورد تایید این سازمان را مرجع قلمداد نموده و اداره کل تهران نیز اعلام نظر مبنی بر آلودگی به فلزات سنگین نموده، چرا ترخیص این برنج‌ها به صورت موقت و تا تعیین تکلیف متوقف نشده، اظهار داشت: ما تا تصویب استاندارد اجباری در شورای عالی استاندارد( موضوع ماده (6) قانون فوق الاشاره) حق هیچ کاری را نداریم.
و- مدیر کل نظارت بر مواد غذایی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (آقای دکتر هدایت حسینی) اعلام نمود که اساسا در بحث واردات کالاها و مواد غذایی، تعیین میزان آرستیک در برنامه آزمایشات دانشگاه‌های علوم پزشکی ما نبوده و هیچ گونه استاندارد اجباری در این خصوص را نیز نداشته و عملا تاکنون گواهی‌های اعلامی به گمرک بدون این ملاحظه صورت گرفته و فقط در دانشگاه‌های علوم پزشکی هرمزگان، اهواز، بوشهر، مشهد و زاهدان موارد استاندارد(127) مربوط به شکستگی دانه، آفت زدگی، سموم قارچی، آفلاتوکسین و سایر توکسین‌ها، سرب و کادمیوم و آلودگی‌های میکروبی و کپک را اندازه‌گیری می‌نموده‌ایم و از نظر آفت کش‌ها نیز گواهی کشور مبدا را دریافت می‌کردیم و بنابراین از نظر ما این برنج‌ها فاقد آلودگی به فلزات سنگین می‌باشد و تا زمانی که استاندارد اجباری دیگری از جمله میزان آرسنیک به ما ابلاغ نگردد، وظیفه‌ای برای کنترل آن نداریم. گرچه پس از اعلام آلودگی و مباحث اخیر به دانشگاه‌ها اعلام کرده‌ایم به این موضوع نیز توجه کنند.
از مدیر کل نظارت بر مواد غذایی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی(آقای دکتر هدایت حسینی) سوال شد که با توجه به این که شما آزمایش میزان آرسنیک را انجام نمی‌دهید، چرا به سرکار خانم مرضیه وحید دستجردی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اطلاعات غلط داده‌اید که ایشان در مصاحبه خود اعلام کند:
«وزارت بهداشت و درمان تمامی برنج‌های غیراستاندارد اعلام شده را مورد آزمایش و بررسی قرار داده است و در هیچیک از برنج‌ها هیچگونه آلودگی مبنی بر آرسنیک، فلزات سنگین و غیره دیده نشده است.» خبرگزاری برنا – 1/7/88
که آقای مدیرکل هیچ پاسخ روشنی نداشتند.
همچنین از مدیر کل نظارت بر مواد غذایی سوال شد که پس از اعلام نظر یک مرجع رسمی (اداره کل استاندارد و تحقیقات صنعتی استان تهران) مبنی بر وجود آلودگی، چرا تا تعیین تکلیف موضوع، جلوی واردات را نگرفتید؟ که ایشان اظهار داشتند تا استانداردهای اجباری رسما به ما از سوی دولت و یا مراجع ذیربط ابلاغ نشود، نمی‌توانیم جلوی واردات اینگونه کالاها را بگیریم!؟
3- پس از این مباحث مقرر گردید برای قطعی شدن موضوع؛
الف – کارگروهی چهارنفره متشکل از نمایندگان تام‌الاختیار وزارتخانه‌های بازرگانی، جهاد کشاورزی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران با جمع‌آوری یکصد نمونه از سطح کشور و مبدا گمرک‌ها و با نظارت کامل، مجددا در آزمایشگاه مرجع سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران به بررسی پرداخته و ظرف یک هفته نتایج حاصله را به کمیسیون گزارش نمایند.
ب – تا تعیین تکلیف موضوع و بحث در کمیسیون و ارائه صورتجلسه امضاء شده توسط کارگروه چهارنفره و قانع شدن کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی هیچگونه اعلام عمومی صورت نپذیرد.
ج- تا تعیین استاندارد اجباری و تصویب آن در شورای عالی استاندارد، برنج‌های موجود در گمرک‌های کشور مورد آزمایش قرار گرفته و برای آرسنیک، استانداری معادل پنجاه درصد (50%) استاندارد مجاز سرب (یعنی معادل یک دهم بر میلیون (ppm0/1) در نظر گرفته شود.
4- پس از پایان یک هفته، رییس سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران تماس گرفته و با توجه به زمان‌بر بودن آزمایشات، تقاضای تمدید زمان به 10 روز را داشت که موافقت شد.
5- متاسفانه علی‌رغم مصوبات کمیسیون، شاهد بودیم که ایشان و معاون غذا و داروی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در اخبار سراسری مورخ 18/7/1388 تلویزیون و پس از برگزاری جلسه‌ای در دفتر معاون وزیر بازرگانی (آقای مفتح) و تهیه بیانیه نهایی مبنی بر عدم آلودگی برنج‌ها، مصاحبه‌ای انجام داده و اعلام نمودند نمونه بررسی و به نتیجه رسیدیم که هیچ آلودگی فلزات سنگین در برنج‌های وارداتی وجود ندارد.
نتیجه‌گیری
بررسی‌های مفصل انجام شده و ملاحظه مدارک ارسالی از سوی رییس سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در زمینه آزمایشات مجدد و سایر مدارک موجود، تناقضات بی‌شماری را ایجاد نموده که ذیلا به برخی از آنها پرداخته می‌شود که به نظر کمیسیون ابهامات موجود نه تنها برطرف نگردیده، بلکه ابهامات و مسائل جدیدی نیز ایجاد نموده است که به نظر می‌رسد باید به این موارد به صورت جدی پرداخته و پیگیری‌های لازم صورت پذیرد:
1- از تاریخ تیر ماه سال 1388 تا 8/6/88، حداقل هفت مورد اظهارنظر از سوی اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها و صاحب‌نظران از دستگاه‌های مختلف از جمله موسسه تحقیقات برنج و سازمان جهاد کشاورزی مازندران در خصوص وجود آلودگی در برنج‌های وارداتی با منشا کشور هندوستان مطرح شد. (پیوست 1)
2- متعاقب این اظهارات، اداره کل استاندارد و تحقیقات صنعتی استان تهران حسب وظیفه قانونی به موضوع رسیدگی و پس از انجام آزمایشات، اظهارنظر نموده و آلودگی حداقل سیزده مارک موجود برنج هندی در بازار را تایید و سه مورد را با آلودگی بحرانی اعلام و در تاریخ 28/6/1388 اطلاع‌رسانی برای عموم را انجام داد. (پیوست 2)
3- در تاریخ 29/6/1388 مدیر کل نظارت بر مواد غذایی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (آقای دکتر هدایت حسینی) در مصاحبه با خبرگزاری فارس اعلام می‌کند که به علت نبود استاندارد ملی برنج در کشور، ممکن است برنج‌های وارداتی دارای آلودگی‌های کنترل نشده باشند و قول برسی و رسیدگی می‌دهد. معنای این سخنان این است که وزارت بهداشت و درمان تا این تاریخ آلودگی فلزات سنگینی چون جیوه و آرسنیک را بررسی نمی‌کرده است. (پیوست 3)
4- در تاریخ 1/7/1388 سرکار خانم مرضیه دستجردی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مصاحبه با خبرگزاری‌ها اظهار می‌دارد که «وزارت بهداشت و درمان تمامی برنج‌های غیراستاندارد اعلام شده را مورد آزمایش و بررسی قرار داده است و در هیچیک از برنج‌ها هیچگونه آلودگی مبنی بر آرسنیک، فلزات سنگین و غیره دیده نشده است.» (پیوست 4)
5- در تاریخ 4/7/1388 آقای دکتر مرتضی پیرعلی مدیر کل آزمایشگاه‌های کنترل غذا و داروی وزارت بهداشت در مصاحبه‌ای اعلام می‌کند که تاکنون میزان جیوه و آرسنیک را ارزیابی نکرده‌اند و این نقص سخنان وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌باشد. (پیوست شماره 5)
6- در تاریخ 1/7/1388 و در اخبار 20:30 شبکه دو سیما گزارشی پخش می‌شود که در آن گزارش، رییس موسسه تحقیقات کشاورزی ایالت پنجاب هندوستان به آلوده بودن برنج‌ها به فلزات سنگین اذعان می‌کند.
7- در تاریخ 7/7/1388 روزنامه ایران از قول آقای عباس زارع‌نژاد مدیر کل روابط عمومی وزارت بهداشت می‌نویسد که «هندی‌ها دروغ می‌گویند. برنج هندی آلودگی ندارد!؟»
8- در تاریخ 6/7/1388 مدیر کل نظارت بر مواد غذایی در کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی اذعان می‌کند که تاکنون آزمایش جیوه و آرسنیک آنجام نداده‌اند و در مقابل واکنش اعضای کمیسیون که چرا به وزیرتان اطلاعات غلط می‌دهید، سکوت می‌کند.
9- در تاریخ 7/7/1388 شرکت بین‌المللی بازرسی کالای تجاری IGI (وابسته به وزارت بازرگانی) آلودگی بر روی نمونه ارسالی را تایید می‌کند. (پیوست 6)
10- در تاریخ 14/7/1388 پژوهشکده علوم هسته‌ای سازمان انرژی هسته‌ای نتایج آزمایشات بر روی نمونه برنج‌های ارسالی را اعلام و آلودگی فلزات سنگین را تایید می‌کند. (پیوست 7)
11- در گزارشات ارسالی از سوی رییس سازمان استاندارد آمده است که به جای یکصد نمونه برنج شصت و هفت نمونه آزمایش گردیده که این موضوع خلاف مصوبات کمیسیون کشاورزی بوده است. همچنین مقرر بوده که نمونه‌ها از سراسر کشور و انبارهای گمرک‌ها تهیه گردید که متاسفانه صرفا از بازار مولوی تهران خریداری و آزمایش شده است. (پیوست 8)
12- در گزارشات ارسالی از سوی رییس سازمان استاندارد مضبوط است که در روش آزمایشات انجام شده بر روی نمونه‌ها، فیمابین نماینده استاندارد و نماینده بهداشت و درمان هیچگونه توافقی نبوده و اجماعی صورت نپذیرفته است. (پیوست 8)
13- در گزارشات ارسالی از سوی رییس سازمان استاندارد میزان تعریف شده برای استاندارد آرسنیک مغایر میزان اعلام شده در کمیسیون و همچنین استانداردهای جهانی است و بدین ترتیب نتیجه‌گیری کرده‌اند که برنج‌ها آلوده نیست. (پیوست 8)
14- بر اساس مصوبات کمیسیون کشاورزی، مقرر بود کارگروهی چهار نفره از وزارتخانه‌های مرتبط که در ابتدای این گزارش قید گردیده در حین آزمایشات حضور داشته باشند و بر روند آن نظارت کنند که چنین اتفاقی نیفتاده و در گزارشات ارسالی از سوی رئیس سازمان استاندارد صورتجلساتی با امضای چهار دستگاه اجرایی وجود ندارد. (پیوست 8)
15- بر اساس مصوبات کمیسیون کشاورزی مقرر بود مطابق ماده (3) قانون استاندارد، آزمایشات در آزمایشگاه‌های سازمان استاندارد به انجام برسد ولی مجددا به وزارت بهداشت منتقل می‌شود و این در حالی است که در گزارشات ارسالی از سوی رییس سازمان استاندارد کالیبره نبودن دستگاه‌های وزارت بهداشت محل مناقشه در صورتجلسات است. (پیوست 8)
16- بر اساس گزارش آژانس استانداردهای غذایی انگلیس، دولت انگلیس واردات برنج پوسا 1121 را به دلیل آلودگی‌ها ممنوع کرده است. (پیوست 9)
17- به گزارش خبرگزاری فارس به نقل از روزنامه اکونومیک تایمز هند، ایرانی‌ها با واردات 3/1 میلیون تنی برنج پوسا 1121 (تحت عنوان باسماتی)، برنج هندی را گرانتر از همه‌جای دنیا خرید می‌کنند و اصلا قدرت چانه‌زنی در برابر بازرگانان هندی را ندارند ... و بازار برنج هند از تارائوری به تهران نقل مکان کرده است. (پیوست 10)
18- در تاریخ 2/7/1388 سایت تابناک اعلام می‌کند که روس‌ها هم به برنج هندی اعتراض کردند. (پیوست 11)
همانگونه که قبلا نیز ذکر گردید، کمیسیون با این اوصاف نه تنها قانع نشد، بلکه با ابهامات بیشتری روبه‌رو گردید. علی‌هذا با توجه به مباحث فوق‌الذکر، تقاضا دارد:
1- از سوی مجلس شورای اسلامی هیاتی جهت رسیدگی قطعی در مبدا ورودی تعیین و به بررسی وضعیت ورود کالاها و نحوه بررسی فرآیند مربوطه پرداخته و نتایج را به مجلس گزارش نماید.
2- از سوی مجلس شورای اسلامی گروهی تعیین و راسا به انجام آزمایشاتی در یک آزمایشگاه مستقل از دستگاه‌های اجرایی یاد شده در این گزارش پرداخته و نتایج را به مجلس گزارش نماید.
3- در صورتی که گزارشات موضوعات بندهای فوق، صحت آلودگی به فلزات سنگین را تایید نمود، مراتب جهت رسیدگی بیشتر وفق ماده (233) آیین‌نامه داخلی مجلس به قوه قضاییه ارجاع گردد.
رییس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی
عباس رجایی
