در سده‌های اخیر و همزمان با صنعتی شدن جهان، بشر نیز به ناچار به تولید صنعتی روی آورد و دامداری‌های بزرگ صنعتی و کارخانه‌های شیر و لبنیات ساخته شدند تا پاسخگوی نیازهای جدید باشند. دیگر شیر به‌صورت فله‌ای و در دبه‌های آلومینیومی یا بشکه‌های چوبی فروخته نمی‌شد و شیشه‌های شیر و سپس بسته‌بندی‌های پاکتی و کیسه‌ای جایگزین آنها شد. ماست، کره، پنیر و سایر محصولات لبنی نیز به‌صورت پاستوریزه، هموژنیزه و استریلیزه به دست مصرف‌کننده می‌رسد تا دولت‌ها با تعریف استانداردهای سلامت و بهداشت و تعیین سازمان‌های ناظر کیفیت این محصولات را گواهی می‌کنند.
این روند اما در ایران که هنوز در ردیف کشورهای پیشرفته قرار نگرفته، دچار مشکلات و چالش‌هایی است و نگرانی‌هایی را در پی داشته است. به‌ویژه در سال‌های اخیر که فروش شیر و سایر محصولات لبنیات به‌صورت سنتی و فله‌ای رونق یافته بازگشت به گذشته را تداعی می‌کند!
شیر فله‌ای، حاوی جوش شیرین و شوینده‌های شیمیایی
پرفسور عزیزا... کمال‌زاده، دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاههای تهران و مشاور تغذیه دفتر برنامه جهانی غذا، در این زمینه می‌گوید: فروش شیرهای فله‌ای مشکلات فراوانی برای سلامت و بهداشت جامعه به‌وجود آورده است.
آمار تب مالت نسبت به سال‌های پیش رشد بیشتری یافته و این موضوع نگران‌کننده است. در چند سال اخیر و با افزایش قیمت شیر، فروش فله‌ای آن رونق گرفت و در این میان عده‌ای نیز سوءاستفاده کردند.
وی به استفاده از انواع مواد نگهدارنده در شیرهای فله‌ای اشاره می‌کند و می‌افزاید: در 40 درصد شیرهای محلی که آزمایش کردیم، از انواع مواد نگهدارنده مانند جوش شیرین، سود و شوینده‌های شیمیایی (وایتکس) استفاده شده بود. شوربختانه این محصولات (شیر و لبنیات فله‌ای) توسط هیچ مرجعی کنترل نمی‌شود و مردم هم بر اساس باورهای غلط و ناآگاهی از آنها استقبال و استفاده می‌کنند.
بر اساس استانداردهای تعیین شده بار میکروبی شیر پس از دوشش و تا زمان حمل به کارخانه‌های لبنیات، افزوده می‌شود. حد استاندارد بار میکروبی شیر 100 هزار واحد در یک کیلوگرم است، اما در ایران به 20 میلیون واحد نیز می‌رسد. این میکروب‌ها در اثر دما، رعایت موارد بهداشتی و نگهداری مناسب کاهش می‌یابد.
18 هزار نفر مبتلا به تب مالت
این متخصص متابولیسم انرژی و پروتئین، با ذکر آمار رسمی سال92، تب مالت تا 18 هزار نفر در کشور می‌گوید: در قرنی که بیماری‌هایی مانند تب مالت در جهان ریشه‌کن شده، این آمارها نگران‌کننده است.
شیرهای محلی بار میکروبی بسیار بالایی دارند به‌طوری که در هر میلی‌لیتر حدود 500 میلیون میکروب در آن وجود دارد که بسیاری از این میکروب‌ها با جوشاندن نیز از بین نمی‌روند. باور غلط برخی مردم در جوشاندن زیاد شیر همچنین باعث می‌شود تا 40 درصد از کلسیم و پروتئین آن از بین برود. ویتامین‌های گروه D بین 50 تا 90 درصد و انواع ویتامین‌های B نیز در مدت زمان 10 تا 15 دقیقه جوشیدن شیر از بین می‌روند.
کمال‌زاده درباره افزودن آب به شیر نیز اظهار می‌کند: این کار در برخی کارخانه‌ها نیز انجام می‌شود که تا چهار درصد آن قابل چشم‌پوشی است. در شیرهای محلی نیز با تبخیر شدن آب، شیر غلیظ می‌شود که مردم فکر می‌کنند خوشمزه‌تر است در حالی که چنین محصولاتی حامل انواع بیماری‌ها و سموم است.
سل پوستی یا سل گاوی یکی از این بیماری‌های خطرناک است که حتی با تماس پوستی که خراش داشته باشد وارد بدن شخص می‌شود.
برخی سموم و میکروب‌های موجود در شیر روی دستگاه تناسلی و حتی ستون فقرات انسان نیز تاثیر می‌گذارند و سلامت افراد را به خطر می‌اندازند. به گفته برخی کارشناسان و مسئولان، بیش از نیمی از کارخانه‌های شیر ایران شرایط لازم برای تولید محصول سالم را ندارند و تنها 40 درصد شیرخام تولید شده در واحدهای صنعتی از کیفیت لازم برخوردارند. همچنین سالانه بیش از 35هزار نفر در کشور دچار مسمومیت‌های غذایی می‌شوند و میلیاردها تومان خسارت به کشور وارد می‌شود.
این استاد دانشگاههای تهران در هشداری به مردم از آنها می‌خواهد از شیر و موادلبنی پاستوریزه و بسته‌بندی کارخانه‌های بزرگ و شناخته شده استفاده کنند و می‌گوید: بر پایه گزارش‌های سازمان دامپزشکی 99درصد شیر کارخانه‌های بزرگ کشور از آنتی‌بیوتیک و باقیمانده‌های دارویی پاک هستند.
شیرهای مدت‌دار، بدون میکروب و آلودگی است
دکتر دبیریان، دامپزشک و مدیر تضمین کیفیت یکی از کارخانه‌های بزرگ شیر کشور نیز بر استفاده مردم از شیرهای بسته‌بندی با نشان‌های معتبر تاکید می‌کند و می‌افزاید: در حال حاضر استانداردهایی که در تولید شیر در کشور در نظر گرفته شده از استانداردهای اروپا و آمریکا نیز سخت‌گیرانه‌تر است و کارخانه‌های بزرگ آن را رعایت می‌کنند.
همچنین سازمان دامپزشکی و سازمان استاندارد و تحقیقات کشور نیز به صورت دوره‌ای شیرهای موجود در بازار مصرف را پایش می‌کنند بنابراین مردم باید از شیرهای بسته‌بندی و نام‌های شناخته شده استفاده کنند.
وی مصرف‌کنندگان را به استفاده از شیرهای مدت‌دار توصیه می‌کند و می‌گوید: شیرهای پاستوریزه و دارای مدت زمان کوتاه شرایط نگهداری کمی نیز دارند. کارخانه‌های بزرگ، شیرهای باکیفیت‌تر را که از بار میکروبی پایین و تحمل حرارت بالا برخوردارند را برای مدت زمان بیشتری تولید می‌کنند.
دبیریان می‌افزاید: برخی به اشتباه فکر می‌کنند شیرهای مدت‌دار حاوی مواد نگهدارنده هستند در حالی که چنین نیست و این محصولات از سلامت کامل برخوردارند. در این زمینه مسئولان و کارخانه‌های بزرگ لبنیات باید به مردم آگاهی‌رسانی کنند تا در انتخاب درست محصولات لبنی به‌ویژه شیر که همیشه با وسواس‌هایی همراه است دچار تردید و نگرانی نشوند. شوربختانه اظهارنظر برخی افراد ناآگاه و غیرمتخصص نیز در این زمینه وسواس‌ها را بیشتر کرده است.
