گفتگوی وت‌پارس با «دکتر غلامرضا مصباح» مؤلف کتاب «دیکشنری جامع دامپزشکی مصباح»

«وت پارس» نوشت:

دکتر غلامرضا مصباح در طی این چند سال با وجود سن و سال جوانش به چهره ای شناخته شده در رشته دامپزشکی بدل شد و سرانجام موفق به تصاحب عنوان کتاب برگزیده سال ایران در حوزه دامپزشکی شد. وت پارس هم اکنون به گفتگو با این چهره جوان و موفق دامپزشکی نشسته است.

آنچه در ادامه می آید گفتگوی مفصل و اختصاصی سایت وت پارس با دکتر غلامرضا مصباح، دامپزشک و برنده جایزه کتاب سال ایران است.

در وهله اول از فرصتی که در اختیار ما برای انجام این مصاحبه قرار دادید نهایت تشکر را داریم، طبق روال معمول خودتان را به طور کامل برای خوانندگان وت پارس معرفی نمایید.

سلام. غلامرضا مصباح هستم متولد پانزدهم شهریور ماه 1361، شهرستان گرگان.

چه شد که دامپزشکی را برای تحصیل در دانشگاه انتخاب کردید؟

در دوره دبیرستان تا سال دوم رشته ریاضی خواندم. به دلیل قوت در این درس حتی برای شرکت در المپیاد ریاضی هم آماده شده بودم اما در سال سوم تغییر رشته به تجربی دادم. در زمان ما اینگونه باب بود که برای موفقیت تضمینی در کنکور تجربی بهتر بود بدین منوال عمل کرد، ولی از ابتدا رشته‌های دانشگاهی تجربی برایم جذابتر بودند. در آن زمان هم مانند امروزه اکثر دانش‌آموزان در پاسخ به این پرسش معروف که در آینده می‌خواهید چه کاره شوید؟ می‌گفتند یا دکتر یا مهندس یا خلبان بدون کوچکترین اطلاعی در مورد این مشاغل، البته گناهی هم نداشتند چون منبع یا مرجعی وجود نداشت که به درستی آنها را راهنمایی کند. در مورد من این مسأله فرق داشت چون به طور عملی از آینده شغلی رشته‌های تجربی و ریاضی به مدد شواهد عینی و عملی اطرافیان تا حدودی آگاه بودم، ولی در مورد دامپزشکی در ایران هیچ نمی‌دانستم فقط در این حد که این رشته دانشگاهی یکی از مهمترین و پرطرفدارترین رشته‌ها در دنیاست.

اگر بخواهم مشوق اصلی خودم را در انتخاب این رشته بیان کنم، صرف‌نظر از علاقه وافرم به نگهداری از انواع مختلف حیوانات در دوران کودکی، اول باید به دغدغه‌ای اشاره داشته باشم که همیشه در دوران نوجوانی در ذهنم در رابطه با نحوه تولید، فرآوری و نگهداری مواد غذایی پروتئینی حیوانی وجود داشت و دوم اندیشه در مورد این سؤال که چرا ما همیشه باید بیمار شویم و به پزشک مراجعه کنیم تا ما را درمان کند؟ چرا نباید در موارد مختلف متعدد پیشگیری صورت گیرد تا فقط برای چکاپ دوره‌ای به پزشک مراجعه نماییم یا اگر پیشگیری هست، چگونه است و بر عهده کیست؟ پرسش‌هایی از این دست مرا بر آن داشت که اهمیت رشته دامپزشکی را در راستای اهداف پیشگیرانه در ابعاد گوناگون به‌ویژه در میان کشورهای توسعه‌یافته با مطالعات و پرسش‌های فراوان به‌خوبی دریابم و آن را به عنوان رشته دانشگاهی‌ام برگزینم.

آیا مخالفت یا موافقتی از سوی خانواده برای تحصیل در دامپزشکی داشتید؟

محیطی فرهنگی که حاصل زحمت پدری دلسوز و مادری فداکار و مهربان بود همواره به خواهرم و من آموخت: 1- از صاحبنظران راهنمایی بخواهیم، 2- تصمیم نهایی را خودمان با مطالعه و مشاوره اتخاذ کنیم، و 3- سعی کنیم در راهی که قدم می‌گذاریم تا جای ممکن بهترین باشیم و هدف اصلی‌مان که خدمت به خلق خداست را با توکل به خودش هیچگاه فراموش نکنیم.

دوران تحصیل در دانشگاه به چه صورت بود؟

اصل ماجرا از اینجا آغاز می‌شود: چرا حتی وقتی در یکی از بهترین دانشکده‌های دامپزشکی کشور – دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج - تحصیل می‌کنید برای تهیه منابع درسی باید از کتابفروشی‌ها کتب پزشکی را طلب کنید؟! خاطرم هست وقتی برای تهیه کتب به کتابفروشی‌های خیابان انقلاب مراجعه می‌کردم و می‌پرسیدم فلان کتاب دامپزشکی را دارید؟ می‌شنیدم شما باید فلان کتاب پزشکی را بخوانید چون با هم یکسان هستند. از همانجا نقص بزرگ دامپزشکی بر من مشخص شد. آخر مگر می‌شود وسعت دامپزشکی را با پزشکی یکی دانست. رشته جدیدالتأسیسی هم نبود که فقدان منابعش قابل توجیه باشد. نزدیک به یک قرن قدمت داشت. راه درمان چه بود؟ جزوه اساتید و البته استفاده از قسمت مرجع کتابخانه دانشکده. بله در آن زمان بهترین راه بود. این میراثی بود که سینه به سینه و نسل به نسل از دوران پیش به امروز رسیده و جزوه‌گویی و جزوه‌خوانی یکی از افتخارات ما شده است.

در مجموع دوران تحصیل با حضور بهترین و برجسته‌ترین اساتید دامپزشکی دانشگاه تهران که جمعی از آنان در میانمان نیستند و برخی بازنشسته‌اند به نیک‌ترین وضعیت ممکن سپری شد. البته در آستانه فراغت از تحصیل در دوره عمومی در یکی از محبوبترین رشته‌های دامپزشکی – جراحی – در مقطع PhD پذیرفته شدم که بنا بر دلایلی به نوعی از تحصیل در این رشته بازماندم.

دوران بعد از تحصیل و شروع دوران کاری شما چگونه بود؟ آیا بلافاصله دوران کاریتان شروع شد؟

در فرجه کوتاه پس از اتمام رسمی دوره تحصیل هم بر پروژه ملی فرهنگ جامع مشغول بودم و هم کم و بیش نه به‌صورت رسمی با شبکه دامپزشکی شهر تهران با تنی چند از همکارانِ طرحِ آن زمان که بحث آنفلوانزای طیور در کشور خیلی داغ بود، همکاری داشتم. سپس برای گذراندن دوره آموزشی خدمت مقدس سربازی به شیراز رفتم و بعد از سپری کردن این دوره عازم بابلسر شدم تا بقیه دوران خدمت را در آنجا بگذرانم.

پس از اشاره به دوره‌های متفاوتی که از زمان دانشجویی به عنوان کارآموز البته مازاد بر دوره‌های کارآموزی آکادمیک، در کلینیک‌های متعددی فعالیت داشتم، می‌توانم از اشتغال رسمی با پروانه کسب در یکی از بزرگترین کارخانه‌های بسته‌بندی فرآورده‌های گوشتی استان تهران نیز نام ببرم.

از نحوه رفتار آشنایان با شما به عنوان یک دکتر دامپزشک راضی هستید؟

پاسخ - هرچند به عقیده من همچنان رشته دامپزشکی در میان خانواده‌ها و عموم افراد جامعه ناشناخته می‌نماید ولی فکر می‌کنم این خود ما دامپزشکان هستیم که هنوز نتوانسته‌ایم به درستی در اذهان عمومی جایگاهی تثبیت‌شده برای خود پیدا کنیم. من هیچگاه انتظار رفتار خاصی را نداشتم چراکه بر این باورم در همه شرایط هر کسی از ظن خود شَوَد یار من، پس در مواردی که برخوردها نامتناسب است نباید سعی بر متقاعدسازی دیگران داشته باشیم زیرا مشک آن است که خود ببوید نه آنکه عطار بگوید. چهارچوب رفتاری متقابل میان دو طرف به رشته تحصیلی، مدرک و جایگاه و مقام افراد ربطی ندارد بلکه وابسته به نگرش و منش اخلاقی، داشته‌های فرهنگی و یافته‌های اجتماعی آنهاست.

دامپزشکان از نظر شما امنیت شغلی دارند؟

در شرایط کنونی جامعه هیچ صنفی امنیت شغلی ندارد. با توجه به بازگشایی روزافزون انواع مختلف و متعدد دانشکده‌ها و پاسخگویی به خواسته‌های دانش‌آموزان با پذیرش آنان در قالب دانشگاه‌های اسم و رسم‌دار به نیت دریافت شهریه‌های گزاف برای تأمین هزینه‌ها و نیز اعطای مدارج بالا در ازای مبالغ هنگفت شهریه‌ها و مهم‌تر از همه عدم تأمین شغل و بازار کار مناسبِ انتظارات تحصیل‌کرده‌های آینده بدین‌شکل، دانش‌آموختگان هیچ رشته‌ای امنیت شغلی نخواهند داشت. اتفاقاً دامپزشکی از آن دسته رشته‌هایی است که به دلیل وسعت و گستردگی در آن می‌توان راه کاری برای نجات از بیکاری یافت به شرطی که علم لازم در هر شاخۀ انتخابی، جسارت کافی برای ورود به عرصه و پذیرش مسؤولیت مربوطه، شهامت جهت رویارویی با مشکلات غیرقابل‌اجتناب، یادگیریِ نهراسیدن از ناملایمات احتمالی و ... را به دست آوریم.

شاید کار شاخصی که بیشتر خوانندگان ما دکتر مصباح را با آن می‌شناسند، فرهنگ جامع مصباح و مرکز فرهنگی-دامپزشکی شما باشد. لطفاً در خصوص این مرکز و فرهنگ توضیح دهید. چه شد که به فکر دایر کردن آن افتادید؟

اگرچه بالشخصه اعتقادی به مشهور شدن ندارم زیرا فکر می‌کنم اگر کاری انجام می‌دهی باید برای رضای خدا و رفع مشکلات خلق او باشد نه برای نام‌آوری و جلب توجه و اظهار وجود ولی می‌توانم بگویم شهرتِ محصولِ حاصلِ دسترنجم موجب محبوبیتم شده که این مسأله را مدیون اصحاب رسانه از جمله وت‌پارس عزیز هستم. کار شاخصی که از آن یاد کردید نتیجه یک کار گروهی در طول نزدیک به یک دهه است.

بگذارید از اینجا آغاز کنم که از ابتدای دوران تحصیل در این رشته وقتی با فقدان منابع اختصاصی دامپزشکی مواجه شدم، شروع به تحقیق در میان منابع پزشکی نمودم تا بیابم که چرا این ضعف در آن قشر مشهود نیست. در کل دنیا هر رشته‌ای برای خود رفرنسی دارد کامل و جامع که بتواند پاسخگوی سؤالات اصلی مرتبطین با آن رشته در نگاهی اجمالی و در کوتاهترین زمان ممکن باشد. اینگونه کتب مرجع در دامپزشکی دنیا و پزشکی حتی در ایران برای همه دوستان مشخص و معروفند لیکن چرا نزدیک به یک قرن دامپزشکی در ایران عمر دارد ولی چنین نیازی هیچگاه برطرف نشده است؟ آیا نبوده‌اند متخصصینی که بتوانند آنرا پوشش دهند؟ که بوده و هستند. آیا بوده‌اند افراد سودجویی که از غفلت متخصصین امر سوء استفاده کنند تا بتوانند سودهای کلان ببرند و ...؟ که نمی‌دانم؛ بگذریم.

جرقه لازم برای روشن کردن موتور قطار پیش‌برندۀ این پروژه بزرگ ملی از اوان دانشجویی من زده شد، ولی چون بسیار جوان و بی‌تجربه بودم با بزرگان زیادی نشست و برخاست داشتم و مطالعه و بررسی را سرلوحه کار خود قرار دادم. هرچند بسیاری از آنان در این مسیر سعی بر منصرف کردن من داشتند به‌خاطر وضعیتی که دانشجویان و دامپزشکان به آن عادت داشتند، آنها معتقد بودند دامپزشکان به نبودِ چنین مرجعی عادت دارند و تلاش در این زمینه ممکن است با شکست مواجه گردد و در این راه چیزی عاید نشود. با علم به این موضوع احتمالی، هدفم برای رفع این نیاز و جبران این نقیصه بیش از پیش پررنگ و پررنگ‌تر می‌شد ولی نه از هدف قطعی نهایی که در سر داشتم با سایرین سخنی به میان آوردم و نه از برنامه‌ای که در پیش گرفته بودم با دور و نزدیک، غریبه و آشنا... چراکه همواره معتقدم در پروژه‌های اینچنینی فقط می‌شود پس از اتمام و با وجودِ نتیجه کار با عموم در ارتباط بود.

خلاصه اینکه سعی کردم با جمع‌آوری مطالب مفید و کامل از میان 130 رفرنس معتبر دنیا در رابطه با تمامی ابعاد رشته وسیع دامپزشکی اعم از بیماری‌های دام‌های بزرگ، کوچک، طیور، آبزیان، اگزوتیک، علل و عوامل و علائم هریک از آنها، مشترکاتشان با انسان، زئونوزها، باکتری‌ها، انگل‌ها، ویروس‌ها، نحوه زندگی حیوانات حیات وحش بومی ایران ، اسامی علمی حیوانات، آناتومی، جراحی، داروها، مسمومیت‌ها و ... مرجعی 2212 صفحه‌ای در قالب یک جلد نفیس به جهان دانش از سوی ایران‌زمین و برای اولین بار به زبان مادری علم دنیا – پارسی- با متنی سلیس، روان و قابل درک ارائه نمایم.

گرچه گذر از هفت‌خوان دشوار بررسی هیأت محترم داوران مهمترین رویداد مرتبط با کتاب در ایران و نیز تأییدیه‌های اساتید تراز اول دانشکده‌های دامپزشکی و حتی پزشکی سراسر کشور پس از مطالعه دقیق این اثر، خود گواه بر دقت و صحت تألیفم می‌باشد، معتقدم هیچ کمالی غیر از خدای بزرگ و یگانه وجود ندارد چرا که اشتباهات فردی، خطاهای نرم‌افزاری و ... می‌توانند در بروز پاره‌ای از مشکلات سهیم باشند. از همین‌رو مدتی است که کار ویرایش مجدد آن را با تیم جدیدی آغاز نموده‌ام. از عزیزان تقاضا دارم تمامی نکات مثبت این مجموعه را به پای همکارانم و نقاط ضعف و نکات منفی احتمالی را به پای حقیر بنویسند.

در خصوص مرکز فرهنگی-دامپزشکی مصباح باید عرض کنم گرچه این مرکز تحقیقات، فعالیت خود را از آغاز پروژه ملی "کتاب جامع دامپزشکی" شروع کرده است، ولی باید بگویم با ورود اصلی‌ترین محصول این مرکز – فرهنگ جامع دامپزشکی مصباح – به بازار، این مرکز نیز به نوعی معرفی گردید. به همین دلیل است که نام مصباح برای کتاب نیز برگزیده شد. می‌توان گفت : پسر کو ندارد نشان از پدر تو بیگانه خوانش مخوانش پسر. در حقیقت ایده دایر کردن چنین مرکز تحقیقاتی از لحظه جرقه تصمیم برای تألیف این رفرنس نشأت گرفته است.

استقبال از کتب و محصولات شما چه میزان بوده است؟

با توجه با بالا بودن نسبی قیمت محصول اصلی و قهر جامعه ایرانی با کتاب و کتاب‌خوانی و نیز عادت به عادات گذشته به دلیل کمبودها، می‌توان گفت : همواره هستند کسانی که باید بنامم اهل که خواهند روند رو به بعد نه به قبل. اینگونه افراد با بقیه متفاوتند و آنانند که می‌توانند در هر شرایطی موفق باشند، در این میان چه بسیار اساتید و چه بی‌اندازه دانشجویانی هستند که به لطف آنها چاپ هزارتایی نخست این کتاب در زمان محدود پس از ورود به بازار رو به اتمام است. البته باید بگویم به دلیل بالا بودن هزینه‌ها و گران تمام‌شدن محصول پس از اتمام تیراژ چاپ اول، این کتاب چاپ مجدد نخواهد شد ولی به دلیل تقاضاهای روزافزون مخاطبان، در آینده نه‌چندان دورویرایش جدید را روانه بازار خواهیم کرد، ولی متأسفانه قیمت ورای این مبالغ خواهد بود.

در رابطه با استقبال از محصولات که فرمودید می‌توانم عرض کنم همانطور که می‌دانید در حال حاضر سه محصول از سوی مرکز ما مورد اقبال مجامع بین‌المللی علی‌الخصوص دانشجویان فارسی زبان دانشکده‌های دامپزشکی سراسر دنیا قرار گرفته است. از همین‌رو در پی بررسی‌های خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران در مورد صادرات محصولات، از این مرکز در میان جمع کثیری از تولید کنندگان کشور نیز نام برده شده و باعث افتخار است که دو سال پیاپی در جشنواره مدیران و تولیدکنندگان جوان وزارت صنعت، معدن و تجارت از مسؤولین این مرکز هم دعوت به عمل آمده است.

به نظر شما دلیل اصلی قرارگیری کتاب شما در میان کتاب‌های برتر سال چیست؟

عزیزانی ک