زبان دوشاخه و حرکت لرزش مانند منحصر به فرد آن از ویژگی های خاص مارهاست .بسیاری از مردم فکر می کنند که زبان مار ترسناک و چِندش آوراست. تئوری های بسیاری برای توضیح چرایی دوشاخه بودن زبان مارها از زمان های دور وجود داشته است مثلا ارسطو فکر می کرد که زبان دوشاخه ی مار باعث دوبرابر شدن لذت حیوان از طعم غذا می شود. بعضی نویسندگان قرن 17 هم مدعی شده بودند که مارهایی را دیده اند که با زبانشان مگس شکار می کردند.حتی امروزه نیز این باور اشتباه وجود دارد که مارها می توانند با زبانشان نیشتان بزنند.
زبان در جانوران معمولا برای تشخیص مزه غذا، تمیز کردن بدن، گاهی اوقات شکار (مثلاً در آفتاب پرست) و گاهی تولید صدا به کار میروند. اما مارها از زبانشان برای هیچ یک از موارد بالا استفاده نمی کنند. زبان مارها فاقد گیرنده های چشایی و بویایی است با اینحال به نظر میرسد که مارها از زبانشان بیشتر در حس بویایی استفاده می کنند. در واقع مارها با زبانشان مولکول های مواد شیمیایی را از هوا جذب می کنند وبه اندامی در سقف دهان به نام اندام جاکوبسون منتقل می کنند. قبلا تصور می شد که زبان مولکول های بو را مستقیما با اندام جاکوبسون می برد اما فیلمبرداری اشعه ایکس نشان می دهند که در هنگام بسته بودن دهان زبان در دهان حرکت نمی کند و در واقع زبان در هنگام بسته شدن دهان مولکول های بو را به صفحاتی در کف دهان منتقل می کند، به احتمال زیاد این صفحات مولکول های بو را به دهانه ی اندام جاکوبسون می برند.
بویایی 3بعدی
از آنجا که زبان مارها دوشاخه است آنها می توانند مولکول ها ی مواد شیمیایی را به طور همزمان از دو محل متفاوت جمع آوری کنند. هرچند این تفاوت با معیارهای انسانی بسیار اندک است اما هنگامی که مارها زبان خود را بیرون می آورند، زبان دوشاخه می تواند محلی تا دو برابر پهنای سر مار را پوشش دهد. این کار به مارها امکان ردیابی شکار یا جفت را می دهد. در دهه 1930 که هنوز رفتار اخلاقی با جانوران مرسوم نبود زیست شناس آلمانی هرمان کاهمان متوجه شد که اگر انتهای دوشاخه ی زبان مار را قطع کند آنها هنوز قادر به تشخیص بوها هستند اما نمی توانند جهت بوها را ردیابی کنند. در دهه 1980نیل فورد آمریکایی متوجه شد که مارها زبان دوشاخه خود را در مسیر بو نگاه می دارند و هنگامی که یکی از شاخه های زبان از مسیر بو خارج می شود مار سر خود را چرخانده به طوری که هر دو شاخه در مسیر بو قرار بگیرند. مارها از زبان دوشاخه ی خود برای دنبال کردن جنس مخالف هم استفاده میکنند به عنوان مثال در مارهای کاپرهد (copper head) نرها زبان دوشاخه عمیق تر و بلند تری از جنس ماده دارند که احتمالا به آنها در پیدا کردن جفت کمک می کند.
ردیابی بو احتمالا در پیدا کردن شکار هم به مارها کمک می کند مثلا در افعی ها یکی از اجزای غیر سمی ولی بودار زهر به مار در پیدا کردن شکار گزیده شده کمک می کند.
علت لرزش زبان مارها چیست ؟
لرزش و حرکت بالاو پایین زبان در بین جانوران منحصر به مارهاست. مارها می توانند با انواع متفاوت لرزش زبان به اشکال متفاوت از بوهای معلق در هوا نمونه برداری کنند. لرزش زبان باعث نوعی گردابه در هوای مجاور دهان می شود که به مار کمک می کند تا صدبار بیشتر از بیرون آوردن ساده ی زبان از هوا نمونه برداری کند.
