حکیم مهر - یادداشت : درنای سیبری، از بودن تا نبودن! - مژگان جمشیدی
اخیراً رییس سازمان محیط‌زیست در نشست‌های خبری متعدد و حتی در جریان برخی سفرهای استانی از تلاش‌های به ثمر نشسته سازمان محیط‌زیست برای نجات درنای سیبری از خطر انقراض و موفقیت‌های این سازمان در این زمینه بارها سخن گفته است.
اما این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که اکنون دیگر هیچ درنایی در ایران باقی نمانده و حتی پروژه بین‌المللی حفاظت از درنای سیبری که از سوی سازمان ملل اجرا می‌شد سال گذشته همزمان با از دست رفتن درناها در ایران به پایان رسید. با این وجود در این مدت هیچ کس از سازمان محیط‌زیست نپرسید که اساسا چرا پروژه حفاظت از درنای سیبری وقتی کار خود را آغاز کرد چهار درنای سیبری در تالاب فریدونکنار مازندران داشتیم اما اکنون با پایان یافتن این پروژه دیگر هیچ درنایی در کشور موجود نیست! اما اکنون آقای محمدی‌زاده معتقد است سازمان محیط‌زیست نسل درنای سیبری را هم همچون یوزپلنگ آسیایی از خطر انقراض نجات داده و حتی تحسین و تمجید و تقدیر‌های رسمی برخی نهادهای بین‌المللی را هم برانگیخته است.
مقصود این نوشتار زیر سوال بردن بدنه کارشناسی سازمان محیط‌زیست نبوده و نیست چرا که ناگفته پیداست هیچ کارشناسی در سازمان محیط‌زیست نیست که بقای گونه‌های جانوری را آرزو نکرده باشد و بدون شک در این پروژه نیز اقداماتی صورت گرفته که صرف‌نظر از کیفیت و کمیت آن هدفش نجات تنها بازمانده‌های درنای سیبری در ایران بوده است اما تاسف از اینکه این تلاش‌ها یا کافی نبوده یا اگر هم کافی و خوب بوده به هر حال ثمره‌اش این بوده که دیگر درنایی در ایران نیست.
درنای سیبری یکی از گونه‌های در خطر انقراض جهان است که سال‌هاست تحت حمایت نهادهای بین‌المللی قرار دارد و در کشورهای چین، هند، روسیه و قزاقستان زیست می‌کند. هر ساله تعداد محدودی از این پرنده برای زمستان‌گذرانی به تالاب فردونکنار در شهرستان آمل می‌آمدند و با فرا رسیدن بهار ایران را به مقصد سیبری ترک می‌کردند اما از 11 درنای سیبری که از سال‌های گذشته به ایران می‌آمدند به مرور زمان کاسته شد و نهایتا به چهار قطعه رسید. این چهار قطعه نیز در نهایت به یک قطعه رسید و همین یک درنا نیز در حالی که با کمک روس‌ها مجهز به ردیاب‌های ماهواره‌ای بود در واپسین روزهای زمستان 1387 به هنگام بازگشت به روسیه در آسمان استان گیلان هدف اصابت گلوله شکارچیان قرار گرفت و به روسیه نرسید! بدین ترتیب تنها درنای باقیمانده هم که ایران را به عنوان محل زمستان‌گذرانی خود انتخاب می‌کرد با ناآگاهی شکارچیان محلی از بین رفت در حالی که بخشی از وظایف تعریف شده پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی آگاهی‌رسانی و آموزش مردم محلی بود که البته تا حدودی هم انجام شد اما نتیجه کار انقراض بود! حال پرسش این است که وقتی دیگر درنایی نداریم چرا مدعی هستیم درنا را از خطر انقراض نجات داده‌ایم! و این کدام نهاد و سازمان بین‌المللی است که از ایران بابت این پروژه تقدیر رسمی به عمل آورده باشد؟ هر چند رییس سازمان محیط‌زیست در مورد درنای سیبری نیز همچون پروژه حفاظت از یوزپلنگ می‌گوید در نشست بالی ازایران رسما تقدیر شده است.
محمدی‌زاده در حاشیه مراسم امضای سند فاز دوم پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی بارها از سوی خبرنگاران مورد پرسش واقع شد و در نهایت درباره دلایل موفقیت پروژه درنای سیبری گفت: درنای سیبری پروژه‌ای است که میان چهار کشور ایران، روسیه، قزاقستان و یونان به صورت مشترک در حال اجراست و در نشستی که در اندونزی برگزار شد برنامه عمران سازمان ملل تصمیم گرفت از ایران به دلیل مدیریت صحیح پروژه تجلیل کند. این در حالی است که کشور یونان جزو این پروژه نیست.
وی افزود: «درنا متعلق به سیبری است و اگر به سمت ایران حرکت کند باید مورد حمایت قرار گیرد. در حال حاضر اگر هم نیامده به دلیل تغییرات آب و هواست.» مجری پروژه درنای سیبری اعلام کرد که اگر همکاری محیط‌زیست ایران در فریدونکنار و اطلاعات ماهواره‌ای نصب شده از سوی ایران نبود درنای سیبری از بین رفته بود.
اما جالب است که مدیر پروژه حفاظت از درنای سیبری سال گذشته در گفت‌وگو با ایرنا کاهش جمعیت این پرنده و شکار آخرین درنا توسط شکارچیان را عامل اصلی نیامدن درناها به ایران در سال 88 عنوان کرده است. با این حال رییس سازمان محیط‌زیست در پاسخ به این پرسش که کدام سازمان بین‌المللی از عملکرد پروژه یوزپلنگ آسیایی و درنای سیبری قدردانی کرده است، اظهار کرد: در شورای حکام برنامه محیط‌زیست سازمان ملل که در اسفند 88 در بالی اندونزی تشکیل شد از جمهوری اسلامی ایران تشکر شد. در همین زمان از عباس گلریز مدیر کل دفتر امور اقتصادی وزارت امور خارجه خواسته شد تا در این باره توضیح دهد که وی نیز به بهانه نداشتن آمادگی خواست که به او فرصتی داده شود تا پس از فکر کردن در این زمینه صحبت کند که البته تا پایان جلسه هم در این زمینه توضیحی ارایه نشد!
