اثر زهر مار بر کاهش فشار خون - محبوبه آزاد تیرگان

حکیم مهر -  بازخوانی پوستری از شانزدهمین کنگره دامپزشکی ایران (اردیبهشت 89) با عنوان اثر زهر مار بر کاهش فشار خون / محبوبه آزاد تیرگان

  اثر زهر مار بر کاهش فشار خون - محبوبه آزاد تیرگان

فشار خون بالا با افزایش کار قلب از یک سو موجب افزایش ضخامت عضله قلب و از سوی دیگر باعث ضعیف تر شدن آن می گردد، همچنین ضمن تخریب دیواره عروق خونی، منجر به رسوب کلسترول، لیپوپروتئین و کلسیم در دیواره عروق نیز می شود. به مرور زمان عروق خونی تنگ می شوند، جریان خون به ارگان های حیاتی بدن مختل و نارسایی قلبی که در نهایت ممکن است موجب سکته قلبی شود بروز می کند. محققین برای کاهش فشار خون در ابتدا به فکر ساخت داروهای مدر افتادند و سرانجام کلرتیازید را ساختند که تاثیر چشم گیری در کاهش فشار خون داشت اما اثرات جانبی مهمی چون دیابت، ناتوانی جنسی و لاغری را به همراه می آورد. گروه بعدی بتا بلوکرهایی چون پروپرانولول بودند که به عنوان داروی ضد فشار خون به ثبت رسیدند.
در تحقیقات بعدی که بر روی این دارو صورت گرفت ورامپیل ساخته شد که مکانیسم عمل آن همانند یک بتابلوکر نبود بلکه با بلوک کانالهای کلسیمی در بافت قلب مانع ورود کلسیم به سلولهای قلبی می شد. بررسی های بالینی نشان دادند که این داروها اگرچه باعث کاهش فشارخون وسکته می شوند اما در درمان فشارخون های شدید حتی ترکیب آنها باهم نیز موثر نبوده و همچنیین به دلیل تاثیرات جانبی که داشتند بیماران خوردن آنها را قطع کردند. سرانجام سیستم رنین – آنژیوتانسین – آلدسترون در یکسری از آزمایشات شناسایی شد و توجه محققین را برای کاهش فشارخون به خود جلب کرد. جان ون محقق دانشگاه کشف کرد که زهر ماری به نام bothrops jararaca دارای خاصیت مهارکنندگی ACE می باشد.
تحقیقات مقدماتی روی ونوم این مار منجر به توسعه اولین داروهای  مهار کننده ACE   برای درمان فشار خون شد. مهارکننده ACE به دلیل اینکه بسیار اختصاصی عمل می کند نسبت به دیگر داروهای کاهنده فشار خون  کمترین اثر جانبی را دارد .زهر شامل مجموعه گسترده ای از ترکیبات مختلف از جمله توکسین هاست که این سموم قادرند بر پروسه های فیزیولوژیک بدن همچون تنفس، انعقاد خون و سیستم قلبی عروقی اثر بگذارند. به طور مثال مهمترین مشخصه زهر مار زنگی کاهش سریع فشار خون می باشد. در ادامه محقق دیگری به نام دیوید کاشمن  و همکارانش موفق به سنتز داروی مهارکننده ACE صنعتی یعنی کپتوپریل شدند که اولین مهارکننده ACE خوراکی بود.
با پیشرفت تکنولوژی و ابداع روشهای نوین همچون HPLC و patch clamp و گسترش کار بر روی زهرها ترکیب دیگر به نام DNP (dendroaspis natriuretic peptide) که از زهر ماری به نام dendroaspis angusticeps ایزوله شده است کشف گردید که باعث کاهش فشار خون می شود. DNP ساختمانی شبیه ANP (atrial natriuretic peptide) دارد که این ماده در تنظیم فشارخون از طریق فعال کردن guanylate cyclase و افزایش cGMP نقش مهمی بازی می کند. ANP از دهلیز تولید می شود که باعث اتساع دهلیز و اتساع عروق و دفع سدیم و ادرار می شود و در نهایت منجر به کاهش فشار خون می شود همچنین با سیستم رنین آنژیوتانسین که باعث افزایش فشار خون می شود مقابله می کند. ANP با تولید cGMP و مهار کردن تاثیرCatecolamins ها باعث رلکس شدن عضله صاف آرتریول ها و ونول ها می شود.