گزارش کمیسیون بهداشت مجلس درباره آلودگی برنج‎های وارداتی

حکیم مهر -  کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی که پیش از این بررسی آلودگی برنج‌های وارداتی به فلزهای سنگین را در جلسات تخصصی و کارشناسی خود در دستور کار داشت، صبح امروز و در جلسه‌ی علنی مجلس در راستای اجرای مواد 33 و 45 آیین‌نامه داخلی مجلس گزارش نهایی خود را پیرامون وضعیت آلودگی برنج‌های وارداتی به فلزهای سنگین ارایه کرد.

 در این گزارش که از سوی محمد تامینی، سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان قرائت شد، آمده است:

با توجه به گزارش‌های دریافتی و اخبار منتشر شده در رسانه‌ها درخصوص آلودگی برنج‌های وارداتی به فلزات سنگین به‌ویژه آرسنیک و با عنایت به اهمیت موضوع و وظیفه‌ی ذاتی و قانونی و حساسیت اعضای محترم کمیسیون بهداشت و درمان با اولویت خاص موضوع را بررسی و اینک گزارش آن به شرح زیر تقدیم می‌گردد.

1-در پی اعلام آلودگی برنج‌های وارداتی به فلزات سنگین جلسه‌ای با حضور مسوولین دستگاه‌های ذی‌ربط (سازمان استاندارد کشور، اداره کل استاندارد ایران، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بازرگانی، اعضای کمیسیون بهداشت و درمان) تشکیل و درخصوص موضوع آلودگی برنج‌های وارداتی بحث‌های کارشناسی و تخصصی پرداخته شد و خلاصه بحث‌های مطرح شده از سوی مسوولین بدین شرح اعلام می‌گردد.

الف – مدیرکل محترم استاندارد تحقیقات صنعتی استان تهران (آقای مهندس پورهاشم) بیان داشتند که در راستای مواد (3) و (4) قانون تشکیل اساسنامه سازمان و پس از اعلام خبر مبنی بر آلودگی برنج‌های وارداتی به صورت تصادفی مقداری نمونه از بازار فروش برنج در تهران جمع‌آوری و آنالیز آزمایشگاه‌های مختلف به شرح زیر اعلام می‌شود.

-آزمایش‌های انجام شده درخصوص میزان آرسنیک در سیزده نمونه برنج خارجی توسط آزمایشگاه اداره کل استاندارد و تحقیقات صنعتی استان تهران نشان‌دهنده‌ی آن است که آلودگی یازده نمونه از سیزده نمونه میزان آرسنیک بالاتر از حد استاندارد بوده است (حد مجاز آرسنیک PPM 2/0 در نظر گرفته شده است) «ضمیمه 1» و آلودگی را تایید می‌کند.

-آزمایش‌های انجام شده درخصوص میزان آرسنیک از سیزده نمونه برنج خارجی توسط شرکت بین‌المللی بازرسی کالای تجاری نشان داد که میزان آرسنیک در نمونه‌ها پایین‌تر از حد استاندارد (PPM 2/0) و آلدوگی آرسنیکی را رد می‌کند ولی ده نمونه از سیزده نمونه میزان سرب آنها بالاتر از حد مجاز و آلودگی به عنصر سرب را تایید می‌کند. «ضمیمه شماره 2».

- آزمایش‌های انجام شده درخصوص میزان آرسنیک از هفده نمونه برنج خارجی توسط پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌یی نشان‌دهنده آلوده بودن برنج‌های وارداتی به آرسنیک بوده و تمامی هفده نمونه آزمایش شده میزان آرسنیک بالاتر از حد استاندارد (PPM 2/0) شناسایی گردید «ضمیمه 3» و آلودگی را تایید می‌کند.

ب – ریاست محترم سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی کشور (آقای مهندس برزگری) اعتقاد داشت که جهت تعمیم نتایج و اظهارنظر صریح و قاطع باید نمونه‌های بیشتری مورد آزمایش و جمع‌اوری نمونه‌ها باید از مبادی ورودی کشور یعنی گمرک‌ها انجام پذیرد. مغایرت‌ها در نتایج آزمایش‌های صورت گرفته دلیل این حرف می‌باشد. هرچند که نتایج آزمایش‌های صورت گرفته و وجود آلودگی در بعضی از نمونه‌ها خود زنگ خطری می‌باشد و باید به طور جدی و بر مبنای علمی به این مساله پرداخت.

ج – معاونت محترم غذا و دارو وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی (دکتر شیبانی) نیز اعلام داشت تا زمان اعلام آلودگی برنج‌های وارداتی به فلزات سنگین به‌ویژه آرسنیک به دلیل عدم استاندارد اجباری این فلز هیچ یک از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور به‌خصوص دانشگاه‌های علوم پزشکی در مبادی ورودی کشور آنالیز تعیین میزان آرسنیک در برنج در دستور کار آنان نبوده و آزمایش‌ها درخصوص آفت‌زدگی، سموم قارچی، آفلاتوکسین، و سایر توکسین‌ها، سرب و کادمیوم و آلودگی‌های میکروبی و کپک انجام می‌شده است و آزمایش تشخیص و تعیین میزان اندازه‌گیری آرسنیک در دستور کار نبوده است هرچند که پس از اعلام خبر آلودگی برنج‌های وارداتی به آرسنیک به دانشگاه‌های علوم پزشکی اعلام نمودیم که آزمایش این عنصر را نیز در دستور کار خود قرار بدهند.

د – معاونت محترم وزارت بازرگانی (آقای دکتر مفتح) نیز اعلام داشت این وزارتخانه مسوولیت بررسی اسناد و تطابق واردات کالا مطابق اسناد ثبت سفارشی را به عهده داشته و در مورد اقلام خوراکی و غذایی با دریافت استعلام‌هایی از وزارت جهاد کشاورزی (سازمان حفظ نباتات، سازمان دامپزشکی) ادارات کل استاندارد و تحقیقات صنعتی منطقه درخصوص استاندارد بودن کالاها و بالاخره دانشگاه‌های علوم پزشکی منطقه درخصوص سلامت مواد غذایی اقدام می‌نماید.

2-پس از بحث‌های تخصصی و کارشناسی مقرر گردید با هماهنگی سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی کشور، اداره کل استاندارد استان تهران و معاونت غذا و دارو وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و با نظارت مسوولین حراست دو دستگاه مجددا بر روی شصت و هفت نمونه برنج وارداتی آزمایش تشخیص و تعیین میزان فلزات سنگین و به‌ویژه آرسنیک در آزمایشگاه وزارت با حضور کارشناسان آزمایشگاهی اداره کل استاندارد تهران و معاونت غذا و دارو وزارت بهداشت انجام شود.

الف – پس از یک هفته از مصوبه‌ی اخیر معاونت محترم غذا و دارو وزارت بهداشت اعلام نمودند که نتایج آزمایشات بر روی شصت و هفت نمونه برنج وارداتی نشان داده است که برنج‌های وارداتی آلوده به فلز آرسنیک نمی‌باشد.

ب – اداره کل استاندارد تحقیقات صنعتی استان تهران با حضور در جلسه‌ی کمیسیون به اتفاق کارشناس مربوط اعلام نمودند که علی‌رغم حضور کارشناس آن اداره کل در مراحل آزمایش‌ها، به دلیل استفاده از روش خاصی در تعیین میزان آلودگی به فلز آرسنیک و عدم استفاده از هاضم نتایج آزمایش را نمی‌پذیرد و به روش کار اعتراض دارد و نتایج را مورد قبول نمی‌داند.

3-کمیسیون بهداشت و درمان پس از اعلام نتایج از طریق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و اعتراض اداره کل استاندارد و تحقیقات صنعتی استان تهران و هم‌چنین مغایرت‌های موجود در آزمایش‌های اولیه با توافق اعضای کمیسیونن فردی از اعضا را جهت بررسی علمی و کارشناسی و تخصصی موضوع مشخص که با حضور سایر مسوولیین دستگاه‌های ذی‌ربط (استاندارد و تحقیقات صنعتی کشور، به اداره کل استاندارد تهران، معاونت غذا و دارو وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی) کار را تا حصول نتیجه‌ی قطعی و اعلام آن به کمیسیون پی‌گیری نمایند.

الف – در پی تصمیمات متخذه در کمیسیون بهداشت و درمان جلساتی در تاریخ‌های 17/9/88 و 25/9/88 پیرامون وضعیت برنج‌های وارداتی با حضور اساتید، محققین علم تغذیه، سم‌شناسی، شیمی تجزیه و آلی و کارشناسان ارشد از دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقات و دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط تشکیل و با توجه به مغایرت‌های موجود در آزمایش‌های انجام شده و پس از بحث و تبادل نظر علمی تصمیمات زیر اتخاذ گردید.

با توجه به وجود روش‌های مختلف جهت اندازه‌گیری فلزات سنگین در مواد غذایی با استفاده از نقطه‌نظرات اساتید مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی روش – AOAC 999.11 – جهت اندازه‌گیری سرب و کادمیوم و روش – AOAC 985.16 – جهت اندازه‌گیری آرسنیک به عنوان علمی‌ترین و معتبرترین روش تشخیص داده شد و مبنای کار اندازه‌گیری فلزات ذکر شده قرار گرفت و روش آماده‌سازی نمونه‌ها، استفاده از هاضم‌ها و میزان درجه حرارت و زمان ماندگاری و سایر موارد مورد، توافق کلیه اعضا قرار گرفت.

-درخصوص نمونه‌برداری روش – (EC) NO 2007/333 – به عنوان مبنای کار نمونه‌برداری مورد تایید کلیه‌ی اعضا قرار گرفت و مقرر گردید با هماهنگی گمرک ایران، کارشناسان نمونه‌گیری موسسه استاندارد کشور و تهران نسبت به انجام کار و تهیه نمونه از مبادی ورودی کشور و از براندهای مختلف، کار نمونه‌گیری و انتقال نمونه‌ها به آزمایشگاه‌ها انجام شود.

- در بین آزمایشگاه‌های موجود در تهران، آزمایشگاه – IGI – وابسته به وزارت بازرگانی و مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران پس از تاید موسسه استاندارد به عنوان آزمایشگاه معتبر جهت آنالیز فلزات سنگین با نظر کلیه‌ی اعضا انتخاب گردید.

نمونه‌های جمع‌آوری شده از مبادی گمرک‌های کشور به تعداد شصت و دو نمونه در آزمایشگاه – IGI – که مورد تایید اعضا قرار گرفته بود در مورد غفظت سه فلز سنگین کادمیوم، سرب و آرسنیک تعیین مقدار شدند که به شرح زیر اعلام می‌گردد.

1-کادمیوم: آنالیز نمونه‌ها درخصوص میزان غلظت آلودگی کادمیومی برنج‌های وارداتی نشان داد که غلظت نمونه‌ها پایین‌تر از حد مجاز یعنی کمتر از PPm (قسمت در میلیون) 1/0 بوده و از نظر فلز کادمیوم آلودگی وجود نداشت.

2- سرب: آنالیز نمونه‌ها درخصوص میزان غلظت آلودگی به فلز سرب نشان داد که برنج‌های وارداتی با عنوان‌های عطر گل باز، دل مبارکه کامونگی، سارال، کیمیا، جادوگر، هاشمی 1121، عررمان و حاجی مرادی دارای غلظت بالای حد استاندارد PPm 2/0 بوده‌اند و آلودگی این هشت نمونه از شصت و دو نمونه به فلز سنگین سرب مورد تایید قرار گرفت.

3- آرسنیک: از آن‌جایی که حد مجاز و استاندارد فلز آرسنیک برخلاف دو فلز قبلی یعنی کادمیوم و سرب در کشور جمهوری اسلامی ایران مشخص نیست و تا زمان اعلام خبر آلودگی نیز این فلز در برنج‌های وارداتی تعیین مقدار نشده بود قضاوت و اعلام نظر در مورد آلودگی و یا عدم آلودگی برنج‌های وارداتی به آرسنیک را با مشکل مواجه کرده است؛ ولی از آن‌جایی که خطر سرطان‌زایی فلز آرسنیک در بعضی از اعضای بدن نظیر ریه‌ها، سامانه‌های (سیستم‌های) ادراری و پوست تایید قطعی شد و جزو فلزات سنگین گروه یک یعنی محرز بودن سرطان‌زایی آن مشخص گردید و هم‌چنین WHO (سازمان بهداشت جهانی) حداکثر مجاز آرسنیک در آب آشامیدنی را 01/0 الی 09/0 میلیگرم در لیتر تعیین نمود و این میزان در کشور ما به عنوان استاندارد آرسنیک در آب آشامیدنی به عنوان شاخص مدنظر می‌باشد و کارگروه (کمیته) مشترک WHO (سازمان بهداشت جهانی) و FAO (سازمان خوار و بار کشاورزی) نیز اعلام نمود به دلیل خطرناک بودن این فلز حدهای اعلام شده بین 1/0 الی 3 (میکروگرم بر کیلوگرم در روز) در برنج باید تجدیدنظر شود. بر این اساس کمیسیون بهداشت و درمان از اساتید دانشگاه‌های کشور در رشته‌های سم‌شناسی، بیوشیمی، تغذیه و داروسازی درخواست اعلام نظر نمود که جمعن‌بندی نظرات افراد فوق به شرح زیر می‌باشد:

الف: اعضا اتفاق نظر داشتند از آن‌جایی که مصرف مقدار برنج در سبد غذایی کشورها و حتی مناطق مختلف یک کشور متغیر است و به عنوان مثال سرانه روزانه مصرف برنج در آمریکا 12 گرم، انگلستان 25 گرم، بنگلادش 450 گرم و در ایران (130-100) گرم می‌باشد و دامنه تغییرات استانداردهای ذکر شده توسط WHO 1/0 الی 3 (میکروگرم بر کیلوگرم در روز) می‌باشد. بنابراین استاندارد سایر کشورها نمی‌تواند مبنای قضاوت باشد. لذا باید میزان دریافت آرسنیک از مواد غذایی اصلی نان، برنج، آب و نیز هوا بررسی و تعیین مقدار شود.

ب: کلیه‌ی اعضا بر این مساله اتفاق نظر کلی داشتند که مساله‌ی فراموش شده ایمنی غذا در کشور باید مورد توجه دقیق قرار گیرد و موضوع آلودگی فراتر از آرسنیک و دو فلز ذکر شده قبلی یعنی سرب و کادمیوم باید مورد مطالعه قرار گیرد.

ج: اعضا پیشنهاد نمودند بررسی میزان فلزات سنگین (آلاینده‌های شیمیایی)، آفت‌کش‌ها و مایکوتوکسین‌های موجود در مواد غذایی اصلی از نظر تعیین مقدار مصرف مواد غذایی (سرانه)، روش آنالیز، جمع‌آوری نمونه‌ها با مسوولیت وزارت بهداشت، درمان و اموزش پزشکی و موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی کشور به عنوان پروژه‌های تحقیقاتی در مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی با اولویت مورد بررسی علمی قرار گیرد. این تحقیقات ظرف مدت حداکثر هجده ماه انجام و پیشرفت کار هر سه ماه یک بار به کمیسیون بهداشت و درمان ارایه گردد.

جمع‌بندی کلی:

1-در مورد آلودگی هشت نمونه از برنج‌های وارداتی به فلز سنگین سرب فعلا از توزیع آن جلوگیری به دو طریق زیر در آینده اقدام شود.

1-1-جلوگیری از توزیع هشت نمونه اعلام شده در بازار و مرجوع نمودن این نمونه‌ها به کشورهای فروشنده

1-2- مخلوط‌سازی نمونه‌های اعلام شده با نمونه‌هایی که آلودگی آنها در حد صفر باشد و پس از تایید رفع آلودگی و پایین بودن آلودگی به زیر حد استاندارد اجازه‌ی توزیع داده شود.

2-در مورد برنج‌های وارداتی آلوده به فلز سنگین آرسنیک از بین استانداردهای کشورهای آسیایی، استاندارد کشور چین که توسط وزارت سلامت و سازمان استاندارد ملی آن کشور به مقدار PPm 15/0 از نوع معدنی مشخص شده است مبنای عمل قرار گیرد تا پس از انجام تحقیقات و مشخص شدن میزان استاندارد تعیین شده به عنوان استاندارد ملی کشورمان مبنای بررسی قرار گیرد.

ضمنا از آن‌جایی که یکی از منابع عمده آلودگی برنج به فلز سنگین آرسنیک آبیاری مزارع برنج با آب آلوده به آرسنیک می‌باشد و در مواقع سیلاب نیز این آلودگی بیشتر می‌باشد،‌ تاکید می‌گردد نمونه‌های وارداتی همیشه باید مورد آنالیز سنجش میزان آلودگی آرسنیکی قرار گیرند و صرفا عدم آلودگی یک نمونه در یک زمان دلیل عدم آلودگی آن در همه‌ی زمان‌ها نمی‌باشد.