ایدز دیگر نمی کُشد/ گفتگو با «نرگس درةالتاج» دانشجوی دکترای زیست‌پزشکی و دامپزشکی در دانشگاه ویرجینیاتک آمریکا

 

 «ماهنامه زنان امروز» در شماره اخیر خود در مطلبی با عنوان "ایدز دیگر نمی کشد" به گفتگو با «نرگس درةالتاج» کارشناس ارشد بهداشت عمومی  (MPH)  و دانشجوی دکترای زیست‌پزشکی و دامپزشکی از دانشگاه ویرجینیاتک آمریکا پرداخت:

باران های اطلاعاتی مداوم و تکراری که حاکی از احتیاط هایی هستند که باید در سطح عمومی انجام شوند تا جلوی اپیدمی شدن یک بیماری خطرناک را بگیرند پیامدی افراطی هم دارند: حجم عظیم هشدارهای بهداشتی برای جلوگیری از ابتلا این شبهه را پدید می آورد که باید کار کسی را که به آن بیماری مبتلاست تمام شده دانست؛ او مهمان این جهان است و مسافری به آن جهان.

در کشور ما درباره سرطان و ایدز چنین قضاوتی در میان عموم می شود. اما واقعیت در فرایند مبارزه بیمار با بیماری اش و همچنین مرحله ای که بیماری تشخیص داده می شود رقم می خورد. یک عامل دیگر هم در شدت ضربه بیماری بر روح و جسم بیمار نقش عمده دارد و آن توجه یا بی توجهی به میزان پیشرفت های علمی در مبارزه با بیماری است.

گفت و گویی که می خوانید از این نظر بسیار قابل توجه است. «نرگس درة التاج» محقق جوانی است که در حال اخذ دکترای خود در زمینه زیست‌پزشکی و دامپزشکی از دانشگاه ویرجینیاتک آمریکا می باشد. او خبرهای نویدبخشی برای مبتلایان به ایدز و همچنین نزدیکان چنین افرادی دارد که حاصل پیشرفت های علمی چند سال اخیر بوده و هر دو فرایند پیشگیری و درمان بیماری را بسیار ساده تر کرده است. خلاصه این گفت و گو را می خوانید.

خبرهای زیادی مبنی بر پیدا شدن علاج قطعی ایدز می شنویم. اخیرا در جایی خواندم واکسنی اختراع شده که از روی پوست در بدن نفوذ می کند و موجب مصونیت در برابر بیماری ایدز می شود یا سایتی اعلام کرده که قرص ضدایدز آمده است. این حرف ها چقدر درست و معتبرند؟ علم نسبت به چند سال قبل آن قدر پیشرفته کرده که بتوانیم اعلام کنیم بیماران ایدز می توانند امیدوارتر باشند؟

جواب کوتاه به سوال شما درباره میزان پیشرفت علم این است: خیلی! اما جواب بلند آن: تصور غالب این است که ایدز پایان راه است و دیگر فرقی نمی کند که ما متوجه بشویم HIV هنوز وجود ندارد. دلیلش این است که ویروس وارد سلول های ایمنی بدن می شود و از طریق سلول های ایمنی شروع به تکثیر خود در داخل بدن می کند. اتفاقی که می افتد این است که سلولی عفونی شده لزوما ویروس را تکثیر نمی کند.

بنابراین، حتی اگر ما تمام ویروس هایی را که در بدنمان وجود دارند بکشیم، بیماری را در داخل بدن ریشه کن نمی کنیم. به این دلیل که یک سری سلول های آلوده هستند که ویروس هنوز در آنها هست ولی تولید نمی کند و به محض اینکه فرد درمان را قطع می کند شروع به تکثیر می کنند.

علت اصلی نبود علاج برای این بیماری این است که ویروس خودش را در درون سلول تولید می کند و سلول عامل تکثیر بیماری می شود و اگر ما تمام سلول های ایمنی بدن را بکشیم، دیگر سیستم ایمنی وجود ندارد و فرد از بین می رو. بنابراین علاج وجود ندارد اما درمان وجود دارد.

خوشبختانه در حال حاضر درمان ها فوق العاده قوی هستند و در مقایسه با 10 سال پیش اثرات جانبی خیلی کمتری دارند. 10 سال پیش این طور بود که افراد باید در طول شبانه روز چهار پنج قرص (دو تا ظهر و سه تا شب) مصرف می کردند اما الان بعضی از افراد اگر مقاومت نداشته باشند و د رمراحل الویه بیماری باشند، می توانند در روز یک قرص مصرف کنند و زندگی عادی داشته باشند. این یک قرص ترکیبی از چند کلاس درمانی است.

در حال حاضر این قرص تجویز می شود؟

بله.

در امریکا؟

هم در امریکا و هم در ایران تجویز می شود. البته ممکن است ایران از این نظر کمی عقب تر باشد اما این قرص در کشور ما وجود دارد. کسی که فکر می کند به HIV مبتلاست. اگر آزمایش بدهد و تشخیص داده شود که واقعا این بیماری را دارد، می تواند تحت درمان قرار بگیرد و تا 96 درصد زندگی سالم و باکیفیتی داشته باشد.

تا چند سال؟

نسبتش این است که اگر فردی نرمال باشد و این شرایط فیزیولوژیکی را داشته باشد که 100 سال عمر کند، در صورت ابتلا به ایدز مثلا می تواند 96 سال عمر کند و زندگی باکیفیتی داشتهب اشد. البته اگر تحت درمان قرار بگیرد و درمان را به همان شکلی که برایش تجویز شده است ادامه بدهد. بنابراین فرد مبتلا، اگر درمان را طبق نظر پزشک ادامه دهد، می تواند زندیگ نرمالی داشته باشد و بیماری را به دیگران منتقل نکند. به این ترتیب، آن بن بستی که خیلی از آدم ها فکر می کنند، وجود ندارد.

زندگی نرمالی که درباره آن می گویید چقدر «کیفیت» زندگی را در حد نرمال به همراه دارد؟ مثلا فرد مبتلا باید در روابط جنسی اش بسیار مراقب باشد و این مراقب بودن باعث می شود که دچار عوارض روحی و روانی شود و... . این داروها چقدر می توانند به فردی با HIV مثبت که می خواهد ازدواج کند احساس قدرت و اعتماد دوجانبه (بین خود و همسرش) بدهد؟ اصلا آیا برای این افراد امکان ازدواج وجود دارد؟

بله. برای آنها امکان ازدواج و حتی بچه دار شدن وجود دارد. وقتی فرد تحت درمان قرار می گیرد و ماهی یک بار به پزشک مراجعه می کند از او آزمایش خون گرفته می شود و تعداد ویروس ها در هر میلی متر مکعب شمرده می شود. زمانی که فرد درمانش را شروع می کند به حدی تعداد ویروس ها کم است که تست ها قادر به شناسایی آنها نیستند.

از چه زمانی ابتلا قطعا مشخص می شود؟ درست است که دوره نهفتگی بیماری تا ده سال است؟

بله. خلاصه می گویم: بعد از سه تا چهار هفته از زمانی که فرد به بیماری مبتلا می شود یک دفعه تعداد ویروس ها بسیار افزایش پیدا می کند. در این دوره امکان انتقال به شدت زیاد است و احتمالا فرد از بیماری اش اطلاعی ندارد. البته بعضی از افراد اندک علائمی دارند...

مثل زکام؟

بله. اما این طور نیست که همه مبتلایان تمام علائم را داشته باشند. برخی هم علائم ندارند. بعد از آن، همان طور که گفتید، فرد وارد دوره ای می شود که هیچ نشانه ای ندارد و این دوره حدودا شش تا هفت سال طول می کشد.

اما در عین حال فرد ناقل بیماری است؟

بله، به این دلیل که ویروس در حال زیاد شدن است و سیستم ایمنی در حال انجام دادن کارهایی است که بیماری را کنترل کند اما باز هم تعداد ویروس ها زیاد یمی شود به تدریج سیستم ایمنی ضعیف می شود. در نهایت شاخصی وجود دارد: یک سری از سلول های ایمنی CD4 هستند که شاخص اصلی شدت عفونت اند. اگر تعداد این سلول ها در خون به زیر 200 سلول در هر میلی متر مکعب برسد، آن زمان است که می گویند فرد به ایدز مبتلاست.

CD4؟

بله. اینها نوعی از سلول های ایمنی هستند که هدف اصلی ویروس ایدزند. اصولا تمام سلول های ایمنی هدف ویروس هستند اما چیزی که به عنوان شاخص استفاده می شود و برای تخمین سلامت بیمار به آن رجوع می کنند CD4ها هستند. اصولا فرد نرمالی که HIV ندارد حدود هزار عدد از این نوع سلول را دارد. وقتی فرد به ایدز مبتلا می شود تعداد این سلول ها به زیر دویست عدد می رسد و نشانه هایی شروع می کند به بروز کردن.

یعنی ویروس HIV CD4 را از بین می برد؟

ویروس HIV این سلول ها را آلوده می کند، به طوری که آنها خودشان هم شروع به تولید ویروس می کنند.

CD4ها چه کاری در بدن انجام می دهند؟

آنها اداره سیستم ایمنی بدن را بر عهده دارند، یعنی جلوی ورود عفونت را می گیرند و اگر عفونتی وارد بدن شود با آن مقابله می کنند. از آنجا که سلول های ایمنی ویروس تولید می کنند بنابراین به یک شکلی ویروس جزئی از سلول می شود. مشکلی که وجود دارد این است: سلول ویروس را تولید می کند و بعد خودش اصطلاحا منهدم می شود و از بین می رود.

دارویی که به آن اشاره کردید میزان انتقال را کم می کند؟

بله، چون ویروس را در بدن کاهش می دهد.

اسم این دارو چیست؟

داروهای متفاوتی وجود دارند که به صورت کلی با عنوان Antiretroviral Treatment شناخته می شوند. این داروها اجازه رشد و تکثیر ویروس را نمی دهند و باعث می شوند افراد ویروس کمتری در بدنشان داشته باشند و در صورت انجام رفتارهای پرخطر احتمال انتقال بیماری کمتر باشد.

این دارو کی ساخته شده و مجوز گرفته است؟

اواخر سال 1989 ساخته شد. در سال 1996 درمان به صورت ترکیبی از داروها ارائه شد. اما مشکلی که وجود دارد این است که HIV به سرعت تکثیر می شود و احتمال اینکه ویروس به دارو مقاوم شود بسیار زیاد است. بنابراین، اگر فقط از یک جهت به ویروس حمله کنیم، نمی توانیم آن را نابود کنیم. به همین دلیل اصولا دو تا سه دارو را با هم ترکیب می کنند و به بیمار می دهند که به اصطلاح به آنها کوکتل های درمانی می گویند.

پس در حقیقت می شود گفت آنچه به درمان دیرهنگام (Laste Therapy ) و درمان زودهنگام (Early Therapy) مصطلح شده در فرایند تاثیرگذاری درمان نقش محوری دارد.

دقیقا. تحقیق و مطالعه جدیدی درباره همین مسئله نشان داده است افرادی که زودتر تحت درمان قرار می گیرند سیستم ایمنی شان سریع تر و بهتر خودش را بازسازی می کند و بعد از پنج شش سال نسبت به سیستم ایمنی افرادی که دیرتر اقدام کرده اند قوی تر است.

فرض کنید که یک ایرانی مبتلا به HIV شده است، یعنی هشت هفته بعد از ورود ویروس به بدنش آزمایش داده و متوجه بیمار بودن خود شده. شما می خواهید به آن فرد بگویید که نگران نباشد و این درمان ها هست. واقعا چه درمان هایی هست؟

من راجع به درمان های موجود در امریکا بیشتر می دانم. در امریکا وقتی که تشخیص داده می شود فرد مبتلاست آزمایش هایی روی او انجام می شود تا مشخص شود ویروسی که ویروس غالب است در بدن این فرد نسبت به چه داروهایی مقاوم است و نسبت به چه داروهایی مقاوم نیست. بعد برمنبای آن فرد را تحت درمان قرار می دهند. اصولا وقتی افراد تازه تحت درمان قرار می گیرند خیلی مقاومت خاصی ندارند. مقاومت وقتی پیش می آید که فرد تحت درمان است و درمان را قطع می کند و بعد ویروس مقاوم تر می شود و آن گاه کار سخت تر می شود. زیرا در این حالت ویروس به اصطلاح وحشی می شود.

جدیدترین دارویی که تجویز می شود چیست؟

جدیدترین درمانی که بعد از آن آزمایش ها ارائه می شود ترکیب سه نوع داروی مختلف در قالب قرص هایی است که نام های گوناگونی دارند و بر مبای شرایطی که بیمار دارد تجویز می شوند. دو نوع از Reverse Transcriptase Inhibitor  با یک نوع Protease inhibitor ترکیب می شود.

و با تجویز این قرص ها فرد تحت شیمی درمانی قرار نمی گیرد؟

شیمی درمانی اغلب برای درمان سرطان و بیماری های سیستم ایمنی بدن کاربرد دارد. اگر فرد مبتلا به ایدز سرطان داشته باشد ممکن است تحت شیمی درمانی قرار بگیرد اما ایدز به تنهایی به شیمی درمانی نیاز ندارد.