حکیم مهر - اتحادیه دامداران و معاونت امور دام استان قم به مدیریت سید محسن حسینیان و علی بیگی، در آستانه دومین انقلاب اصلاح نژادی، دامداران استان را گرد هم آوردند تا اظهارات جالب محمدباقر صیادنژاد، معاون مرکز اصلاح نژاد کشور، دکتر ساعتچی و دکتر دهقان، اساتید متخصص از دانشگاه تهران را بشنوند و با تاثیر دانش روز در افزایش بهره‌وری اقتصادی واحدهای گاو شیری بیش از پیش آشنا شوند، وقتی صیادنژاد، معاون مرکز اصلاح نژاد کشور به نتایج دستاوردهای تحقیقاتی مرکز یادشده اشاره کرد دامداران حاضر در همایش شگفت‌زده شده بودند.
وی در ابتدا با بیان اینکه عملکرد دام متاثر از 3 عامل عمده ژنتیک و وراثت، عوامل محیطی نظیر تغذیه و اثر متقابل دو عامل یادشده بر یکدیگر است، افزود: در این میان مرکز اصلاح نژاد دام کشور، با شناسایی و تفکیک گونه‌‌های دامی از یکدیگر عملکرد آنها را همراه با مشخصات ثبت می‌کند.
وی در تشریح این عمل به رکوردبرداری ماهانه از دام‌های ماده، ثبت و ذخیره‌سازی آن در رایانه‌های مرکز اصلاح نژاد اشاره کرد و اظهار داشت: مرکز یادشده با استفاده از شبکه وسیع اینترنت، به صورت روزانه، از گاوهای ماده رکوردگیری می‌کند و اطلاعات شناسنامه‌ای نظیر پدر، مادر، سن، تاریخ زایش، تلقیح و رکوردهای روزانه یا ماهانه شیر در کنار اطلاعات نمونه به آزمایشگاه‌های 32 گانه سراسر کشور ارسال می‌شود.
صیادنژاد افزود: پس از اینکه دو دسته اطلاعات شناسنامه‌ای و رکوردبرداری با یکدیگر لینک و استاندارد شد، سالانه دو بار مسابقه رکوردگیری برگزار می‌شود و پس از این مرحله، برآورد ارزش و پتانسیل ژنتیکی صورت می‌گیرد.
معاون مرکز اصلاح نژاد دام کشور با بیان اینکه در حال حاضر برای حدود یک میلیون و هزار راس گاو در کشور شناسنامه صادر شده و حدود یک میلیون و 500 هزار زایش از این گاوها نیز به ثبت رسیده است، گفت: مقدار رکورد شیر روزانه این گاوها 15 میلیون لیتر بوده که به ثبت رسیده است.
وی تصریح کرد: پس از برآورد پتانسیل شیری دو مسابقه، بهترین دام‌ها انتخاب می‌شوند؛ به طور مثال از 300 هزار گاو ماده کشور، دو هزار گاو برتر را انتخاب کرده و پس از تلقیح این 2 هزار گاو ماده با اسپرم بهترین پدرهای دنیا (داخلی و وارداتی) فرزند را (اگر نر باشد) وارد یکی از 9 مرکز تولید اسپرم می‌کنند.
صیادنژاد در مزیت این عملیات و با اشاره به اینکه اسپرم‌های ممتاز یادشده در منفی 196 درجه فریز شده و در سطح وسیع توزیع می‌گردد، افزود: اگر در حالت عادی از یک ماده گاو برتر، بتوان حداکثر 20 تا 30 نوه استحصال کرد، در شرایط امروزی می‌توان از ماده گاوهای برگزیده 100 هزار نوه در کل کشور به دست آورد! به گفته وی بهترین پدرهای دنیا نیز می‌توانند 20 هزار دختر و 200 هزار نوه داشته باشند.
معاون مرکز اصلاح نژاد دام در ادامه با بیان اینکه پس از «تست نِتاج»، مسابقه‌ای هم میان 2 هزار گاو برتر برگزار می‌شود و دختران اینها نیز تحت عملیات مشابه رکوردگیری و ثبت مشخصات، قرار می‌گیرند اظهار داشت: از این طریق مشخص می‌شود که از 100 گوساله نر مرکز، کدام یک عملکرد بهتر داشته‌اند و لذا آنکه عملکرد پایینی دارد در سطح محدود و آنکه عملکرد بالا دارد در سطح وسیع پخش می‌شود.
ارزش‌های اصلاحی، معیار انتخاب گاوها
دکتر مهدی ساعتچی، دانش‌آموخته دکترای تخصصی ژنتیک و اصلاح نژاد دام در این همایش با اشاره به ابزارهای اصلاح نژادی نظیر انتخاب گاو برتر، چگونگی آمیزش و تولیدمثل گفت: به طور مثال در زمینه انتخاب گاو، به جای خطای معیار قرار دادن فنوتیپ ظاهری هر گاو، باید هنر اصلاح‌گر در این زمینه بروز کند که معیار انتخاب تولید بیشتر شیر خام در یک گاو در قیاس با سایر گاوها نیست.
وی با بیان اینکه فقط نصف ارزش‌های اصلاحی روی کاتالوگ‌ها قابل انتقال به جنین است، معیار لازم را در انتخاب گاو، ارزش‌های اصلاحی یا PTA عنوان می‌کند و چگونگی به دست آوردن آن را نیز از رکوردهای فنوتیپی گاوها، داده‌های فنوتیپی و داده‌های شجره‌ای برمی‌شمرد.
وی کنترل آمیزش‌ها در ایجاد ژنوتیپ مطلوب و رعایت همخونی در آمیزش‌های خویشاوندی را حائز اهمیت می‌داند و می‌گوید: از آنجا که تولیدمثل موفق ضامن شیردهی مناسب است، لذا فروش تلیسه از بخش‌های درآمدزای دامداری می‌باشد و اگر مدیریت تولیدمثل موفق باشد، دامداران به جای ناگزیر شدن به خرید تلیسه، به فروش، آن نیز مبادرت خواهند ورزید.
ساعتچی اضافه کرد: افزودن حتی یک روز به فاصله گوساله‌زایی، دوره فحلی را 21 روز عقب انداخته و این مسئله به دامدار نیز زیان وارد می‌سازد، وی همچنین گفت: کما اینکه هزینه‌هایی نظیر سخت‌زایی، جفت‌ماندگی، حذف به دلیل ناباروری و تعرفه دامپزشک نیز به دامدار تحمیل می‌شود.
به گفته این استاد دانشگاه، مدیریت تولیدمثل فقط، با برخورداری از اطلاعات، دست‌یافتنی خواهد بود.
گاوهایی که پنجره‌ی رو به آینده‌اند
دکتر دهقان، استادیار علوم دامی دانشگاه تهران و متخصص تغذیه نیز در این همایش بیان داشت: کشورهای دنیا به جز دو کشور ایران و چین به دنبال افزایش تولید هستند و امروزه بازده مصرف خوراک جزء مباحث مهم‌تری از میزان شیر تولیدی هر دام است.
وی در اشاره به مثالی از راندمان گاوها، به گاو کورال با 83 درصد بازدهی (74 کیلو شیر روزانه در 365 روز سال) به عنوان پنجره‌‌ای رو به آینده استناد کرد و گفت: این در حالیست که گاو جرسی اگر 24 کیلوگرم در روز شیر بدهد، راندمان آن از 75 درصد تجاوز نخواهد کرد.
دهقان هزینه نگهداری گاوهای پرمصرف را بیشتر از سایرین دانست و افزود: در مقوله اصلاح نژاد بحث Peak بالا یا تداوم شیردهی بالاتر، نکات مهم‌تری هستند که باید روی آنها متمرکز بود.
وی در ادامه بیان داشت: جهت اصلاح نژاد کارآمد باید تمام اندام‌های گاو اعم از پاها، وضعیت خلفی گاو جهت جفت‌گیری، فرم دهان برای جویدن خوراک و اندام‌های داخلی بهبود یابد، و در این ارتباط، هر 2 راهکار مدیریتی و تغذیه‌ای باید در دستور کار قرار گیرد.
به گفته وی در عصر حاضر و از نقطه نظر مدیریتی، پیش از هر چیز باید به فکر حداکثر رفاه گاو بود تا با کاهش استرس‌های محیطی، مواد مغذی مورد نیاز دام صرف رفع تنش در گاو نشود.
دهقان اشاره کرد: امروز بحث 3 بار دوشش در حال منتفی شدن و چهار یا حتی 6 بار دوشش در روز در دستور کار قرار گرفته است. استراحت 12 ساعته گاو نیز در هر شبانه‌روز نیز، (به صورت ایده‌آل) مانع دفع انرژی حیوان می‌شود. استادیار دانشگاه تهران همچنین توصیه کرد که خوراک تازه در اختیار گله قرار گیرد و مدت زمان ماندن گاوها در مسیر آخورها کاهش یابد. وی تمیزی، تخلیه مرتب و روزانه آخورها را جهت کهنه نشدن خوراک، حائز اهمیت دانست و گفت: عدم تراکم گاوها در بهار خواب‌ها و استفاده از مه‌پاش‌ها جهت ترغیب دام به خوراک بیشتر ضروری به نظر می‌رسد و براساس نتایج تحقیقات به دست آمده، بحث جداسازی در گله‌های بزرگ تاثیرگذار است و تلیسه‌هایی که پس از نخستین زایش از گاوهای قدیمی جدا می‌شوند، 5 تا 10 درصد بیشتر شیر تولید می‌کنند.
