شتر، سرمایه‌ای در دل کویر/ همه چیز درباره شتر و خواص گوشت آن

شتر علاوه بر اینکه وسیله اصلی رفت و آمد ساکنین صحراست، می‌تواند غذای آدمی و وسایل مورد نیاز دیگر را به انسان عرضه کند که با حمایت مسئولان و ایجاد این صنعت در خراسان‌جنوبی گامی موثر در رونق صنعت شترداری و توسعه اقتصادی استان برداشته شود.

به گزارش حکیم مهر به نقل از ایسنا، در روایات تاریخی آمده است، که قبل از اینکه اعراب مسلمان سرزمین ماوراءالنهر را فتح نمایند در این سرزمین سکه‌هائی به نام سکه‌های خوارزمی رواج داشته که برخی از این سکه‌ها دارای نقوش آتشکده و تصاویر پادشاهان و بر برخی دیگر تصویر شتری نقش بسته بود که به سمت راست متوجه بوده است.

نقش شتر بر روی این سکه‌ها می‌تواند ما را از اهمیت این دام در زندگی روزمره ماوراءالنهر مطلع سازد و تا آنجا که نگارندگان مطلع‌اند در میان سکه‌های باستانی به غیر از سکه‌های خوارزمی، سکه دیگری یافت نشده که نقش شتر بر آن منقوش شده باشد.

بنابر گزارشات وزارت کشاورزی تعداد شتر در سال 1354 به 300 هزار نفر رسیده که این تعداد به تدریج رو به کاهش گذارده و اکنون به کمتر از 140هزار نفر رسیده است.

در ایران سه نژاد شتر، شترهای دو کوهانه، یک کوهانه و آمیخته که این نژادها دارای تیره‌های متعددی‌اند.

شتر آسیائی دو کوهانه بوده که کوهان اول بر روی کمر و کوهان دوم بر روی کپل حیوان قرار دارد و شتر در آن اقدام به ذخیره‌سازی غذا می‌کند. رنگ پشم این گونه شترها سرخ - خاکستری است، پشم‌ها به صورت انبوه و بلند در پشت گردن و در اطراف بخش بالائی اندام‌های خلفی و قدامی رشد می‌کنند.

تعداد زیادی از این گونه شترها در منطقه آسیای میانه وجود دارد که برخی از آنها جهت سواری مورد استفاده قرار می‌گیرند.

گونه دیگر شتر، شتر عربی یا یک کوهانه است که این شتر در صحراهای کشورهای عربی و آفریقائی وجود دارد، شتر حیوان مفیدی بوده و کاربردهای فراوانی دارد این حیوان علاوه بر اینکه وسیله اصلی رفت و آمد ساکنین صحراست، می‌تواند غذای آدمی و وسایل مورد نیاز دیگر را به انسان عرضه کند.

انسان می‌تواند به وسیله تغذیه با شیر شتر و گوشت شتر، تا هفته‌ها در صحرا زنده بماند، می‌توان از چربی کوهان به جای کره استفاده کرد و پشم شتر را در ساختن خیمه‌ها، پتو، فرش،‌ لباس‌های پشمی،‌ طناب و ریسمان به کار برد.

از خصوصیت دیگر شتر، اینکه شتر از حیواناتی بوده که با محیط‌های خشک، بی‌آب و علف و صحرا سازگار بوده و این سازگاری باعث شده که به خوبی قادر باشد آب و هوای گرم و خشک، بی‌ آبی و کم غذائی را تحمل نماید.

کوهان، عضوئی قابل توجه در شتر است که فقط از چربی و عضلات تشکیل شده و در آن استخوانی وجود ندارد، شتر درشرایط بی‌غذائی تا چندین روز می‌تواند با اعتماد به وجود این چربی و سوخت و ساز آن زنده بماند.

خصوصیت دیگر شتر داشتن پاهای کلفت و پهن است، کف پای شتر حالت مخصوص به خود دارد و از دو بخش تشکیل شده و کلفت و پهن بودن پاها مانع فرو رفتن پای شتر در شن‌های ریز صحرا می‌شود.

چشم‌های شتر دارای مژگان‌های بلندی بوده که به همراهی پلک‌ها، چشم‌ها را از طوفان‌های شنی و از تابش شدید آفتاب محافظت می‌کند.

در کشور ما سابقه دیرینه داشته و نیاکان ما از دیر باز، از گوشت، پشم و شیر شتر استفاده می‌کردند.

شتر حیوانی سازگار حتی با خشکسالی‌های پی‌در‌پی

حسین حیدری یک شتردار در خراسان جنوبی به خبرنگار ایسنا، گفت: شتر حیوانی است که در تغذیه علاوه بر علوفه می‌تواند از درختان،‌ درختچه‌ها و علوفه خشک استفاده کند.

وی ادامه داد: هم‌چون سایر شخوار کنندگان شتر نیز باید به مقدار کافی علوفه تناول کند و همچنین باید به شتر بعد از غذا خوردن مدتی استراحت داد تا بتواند نشخوار کند.

این شتردار تصریح کرد: مدت چرای شتر باید 6 ساعت در روز باشد این مدت در مراتع فقیر به دوازده ساعت در روز نیز می‌رسد.

شتر در کم آبی تا مدت‌ها نیاز به هیچ آبی ندارد

حیدری با بیان اینکه شترها به علت رفتار تغذیه‌ای خود مسافت‌های زیادی را در مراتع طی می‌کنند، بیان کرد: این حیوانات برخلاف گاوها همیشه بین آبشخورها ومناطق چرا، در حال رفت وآمد هستند واین امر باعث شده که این حیوانات از یک سو به غذای کافی و مورد نیاز خود دسترسی داشته و از سوی دیگر باعث تخریب مرتع و از بین رفتن محیط زیست پیرامون خود نشوند.

وی تصریح کرد: در حال حاضر پرورش شتر به صورت سنتی در بیابان‌های استان رواج داشته و فرآورده‌های شتر مانند شیر و دوغ این حیوان کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این شتردار در استان با بیان اینکه خشکسالی چندین سال بوده که گریبان‌گیر استان شده است، افزود: از باران خبری نیست، چشمه‌ها، قنات‌ها در کم آبی به سر می‌برند در چنین شرایطی پرورش شتر که کمترین هزینه ممکن برای نگهداری داشته و این حیوان بی‌ارزشمندترین گیاهان را از نظر تغذیه‌ای استفاده کرده و آن را تبدیل به انرژی می‌کند.

حیدری عنوان کرد: شترها به صورت باز نگهداری و شیر آن‌ها به صورت دستی دوشیده و از دوغ آنها نیز استفاده می‌شود.

بی رغبتی شترداران برای جمع آوری شیر شتر

وی با بیان اینکه درآمد ناچیز شترداران از مهمترین مشکلات ما است، ادامه داد: برای مصرف شیر و گوشت شتر نیاز به فرهنگ‌سازی برای مصرف آن در بین مردم است.

این شتردار با بیان اینکه شرایط اقلیمی استان جهت پرورش شتر مساعد است، گفت: شترها به صورت باز نگهداری و شیر آن‌ها به صورت دستی دوشیده و از دوغ آن استفاده می‌شود.

حیدری یادآور شد: تولیدات شیر، گوشت و میزان اشتغال‌زایی این شغل در افزایش صادرات استان و بهبود روند توسعه اقتصادی استان نقش بسیار خوبی می‌تواند داشته باشد.

وی با بیان اشاره به مشکلات عمده شتر داران استان، یادآور شد: نداشتن حریم اطراف جاده‌ها و نبودن بازار برای شتر، مشکل چرای شتر در جنگل‌های منابع طبیعی، وارد شدن شترهای مرزی که قیمت شتر را شکسته و بیماری در بین شترها که دیر  متوجه می‌شویم، نبود آموزش برای نگهداری شترها خصوصا دوشیدن شیر شتر و اهلی نبودن شترها و اصلاح نشدن نژاد شتر از مشکلات اصلی ما شترداران است.

این شتردار خاطر نشان کرد: از مسوولین تقاضا دارم تسهیلاتی را به شتر داران داده و فکری برای تلفات جاده‌ای کرده و آموزش‌هایی را در زمینه شترداری به شتراران ارائه کنند.

حضور 29 هزارنفر شتر در خراسان‌جنوبی

علیرضارفیعی‌پور، مدیر کل دامپزشکی خراسان‌جنوبی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا اظهار کرد: استان هم اکنون ۲۹ هزار نفر شتر را در بیابان‌های خشک و بی‌آب و علفش جای‌داده و دومین استان برخوردار از این سرمایه طبیعی است.

وی تصریح کرد: اقلیم گرم و خشک استان همیشه بستر مناسبی را برای پرورش شتر کشور فراهم کرده که نباید فراموش کرد خشکسالی‌های متوالی و فقر مراتع، شترداران استان را با مشکلاتی مواجه کرده است.

مدیر کل دامپزشکی خراسان‌جنوبی، افزود: در حالی که شرایط اقلیمی این استان زیستگاه مناسبی برای شترها به وجود آورده اما متاسفانه علی رغم پتانسیل‌های موجود صنعت شترداری در استان مورد توجه قرار نگرفته و این صنعت جذاب و پرکاربرد از رونق افتاده و با تدوام چنین شرایطی رو به زوال خواهد رفت.

شتر محبوب‌ترین چهارپا در مناطق بیابانی استان

رفیعی‌پور با بیان اینکه از دلایلی که این حیوان یکی از محبوب‌ترین چهارپایان در مناطق بیابانی استان است، تصریح کرد: استفاده از گوشت شتر، کرک، شیر و بهره‌وری از شتر برای باربری یکی از جمله مسائلی بوده باعث نگهداری شتر می‌شود.

وی با اشاره به اینکه شتر بر خلاف سایر حیوانات، کمتر گرفتار بیماری‌های مسری شده، عنوان کرد: گوشت شتر در اکثر نقاط به صورت فله‌ای عرضه شده، بنابراین هنگام تهیه آن دقت کرده که ظاهر گوشت لزج، چسبنده و مترشح نبوده و عضلات سفت و قوام طبیعی داشته باشند.

مدیرکل دامپزشکی خراسان‌جنوبی، ادامه داد: هر نوع بوی غیرطبیعی و نامطبوع مانند ترشیدگی، تعفن و کپک‌زدگی علامت فساد گوشت بوده و خشک و چروکیده بودن از علایم نگهداری گوشت در شرایط نامناسب و غیربهداشتی است.

وی بیان کرد: این گوشت با دیگر فرآورده‌های آن (دل، جگر، قلوه و …) باید حتماً در داخل یخچال‌های ویترین‌دار نگهداری شود.

رفیعی‌پور با اشاره به اینکه یکی از مشکلات، چرای آزاد شتر است، یادآور شد: در صورت بروز بیماری به دلیل آزاد بودن در بیابان، دیرتر بیماری شترداران مشخص می‌شود.

وی با اشاره به اقدامات انجام شده برای شتران، خاطرنشان کرد: تعداد 3250 نفر شتر سم‌پاشی شده، برای4340 نفر شتر در استان واکسیناسیون انجام شده است.

غذای اصلی ساکنین صحرا شیر شتر است

فردین حسین‌زاده، رییس شبکه دامپزشکی شهرستان بیرجند، به خبرنگار ایسنا، گفت: شیر شتر غذای اصلی ساکنین صحرا و بادیه را تشکیل می‌دهد که معمولاً به صورت تازه مصرف می‌شود.

وی ادامه داد: ملل آسیای میانه از دیر باز تاکنون در تغذیه خود متکی به شیر شتر بوده‌ و شیر شتر چنانچه بهتر از شیر گاو در برخی موارد نباشد از آن بدتر نیست.

رییس شبکه دامپزشکی شهرستان بیرجند، یادآور شد: تولید شیر به وسیله شتر به مراتب بهتر از تولید شیر توسط گاوهای مناطق خشک و کویری بوده ومیزان تولید شیر در شتر و گاوهای مناطق کویری اصلاً قابل مقایسه نیست.

حسین‌زاده با بیان اینکه شتر می‌تواند مقدار زیادی در حدود 4 تا 8 کیلوگرم در روز شیر دهد و این میزان در برخی اوقات به 12 تا 15 کیلوگرم در روز می‌رسد، افزود: گاوها،‌ قادر به تولید این مقدار شیر در شرایط آب و هوائی گرم و مراتع فقیر که غیر از درختچه‌ها و گیاهان سوزنی چیزی ندارد،‌ نیستند.

وی عنوان کرد: شتر توانائی تولید شیر به مقدار فراوان را در حالت مدیریت صحیح دارا بوده اما برآورد میزان شیر تولیدی توسط شتران ماده به طور دقیق مقدور نیست زیرا شیر دوشی به صورت کامل انجام نمی‌شود.

رییس شبکه دامپزشکی شهرستان بیرجند، با اشاره به اینکه دوره شیر دوشی در شترهای ماده بین 10 تا 18 ماه بوده و متوسط تولید روزانه شیر مابین 8 تا 10 لیتر است، تصریح کرد: شترها دارای توانائی خوبی در تولید شیر،‌ چه در شرایط مراتع خشک کویری و چه در هنگام استفاده از علوفه در مناطق پر آب هستند.

وی یادآور شد: متوسط شیر تولیدی و مدت زمان تولید آن در مراتع پر آب ما بین 3 تا 25 کیلوگرم و در شرایط آب و هوای خشک کویری ما بین 3 تا 15 کیلوگرم بوده است.

گوشت شتر دارای طبیعت گرم و مزه‌ای شیرین است

اصغرزاده، معاون سلامت دامپزشکی استان، با بیان اینکه گوشت شتر دارای طبیعت گرم و مزه‌ای شیرین است، به خبرنگار ایسنا، گفت: این گوشت نسبت به گوشت دیگر حیوانات اهلی از سدیم بیشتر و آهن، روی و پتاسیم بالاتری برخوردار است.

وی اظهار کرد: میزان پروتئین گوشت شتر نیز در مقایسه با دیگر گوشت‌ها کمتر بوده و باید توجه داشت هرچه سن شتر کمتر باشد، گوشت آن نرم تر و مزه بهتری دارد.

ویتامین گروه  B در گوشت شتر بالا است

معاون سلامت دامپزشکی استان افزود: از فواید این گوشت میزان بالای ویتامین‌های گروه  B مفید برای اعصاب، فقدان هورمون و مواد آنتی بیوتیکی به دلیل پرورش و رشد در محیط طبیعی و مفید بودن آن برای دردهای روماتیسمی و کمردرد و پادرد است.

اصغرزاده با اشاره به اینکه گوشت شتر کالری بالایی داشته که برای تقویت افراد ضعیف و لاغر و ورزشکاران مفید است، عنوان کرد: به دلیل بالابودن نسبی چربی و سدیم این گوشت، مبتلایان به چربی و فشارخون باید در مصرف آن احتیاط کنند.

وی با اشاره به ویژگی‌های گوشت شتر، بیان کرد: گوشت شتر منبع بسیار خوبی از مواد مغذی بوده و از جهت ترکیبات شیمیایی با گوشت سایر دام‌های اهلی مقداری تفاوت دارد.

معاون سلامت دامپزشکی استان یادآور شد: این گوشت در مقایسه با گوشت گاو از میزان پروتئین و چربی کمتری برخوردار بوده و در مقایسه با سایر گوشت‌های دیگر حاوی سدیم بیشتر و پتاسیم کمتری است.

اصغرزاده با بیان اینکه مقدار ویتامین  B کمپلکس و برخی عناصر معدنی نظیر فسفر و کلسیم آن بسیار زیاد است، افزود: نسبت آهن و روی آن کمتر از گوشت سایر دام‌های اهلی بوده و نسبت کلسیم این گوشت در عضلات ران آن زیادتر است.

وی ادامه داد: ویتامین‌های گروه  B این گوشت در تقویت اعصاب تاثیر زیادی داشته و روی آن در تقویت قوای جنسی و جلوگیری از اختلالات رشد جنین کارآمد است.

بانوان باردار و شیرده از خوردن گوشت شتر، غافل نشوند

معاون سلامت دامپزشکی استان گفت: کالری بسیار بالای گوشت شتر قوای بدنی و استقامت را زیاد کرده و بانوان باردار و شیرده، دانش‌آموزان، ورزشکاران و افراد کهنسال از خوردن آن غافل نشوند.

اصغرزاده با اشاره به ویژگی اصلی و متمایزکننده گوشت شتر در مقایسه با دیگر گوشت‌ها، بیان کرد: فقدان مواد هورمونی و آنتی‌بیوتیک این گوشت را متمایزتر نسبت به دیگر گوشت‌ها کرده چرا که این حیوان در طبیعت آزاد و به دور از پرورش دامی رشد می‌کند.

وی یادآور شد: همچنین وجود مواد طعم‌دهنده و معطر در گوشت این حیوان موجب تحریک و ترشح غدد بزاقی و شیره معده شده و در نتیجه قدرت جذب را افزایش می‌دهد.

قلم و کوهان شتر مفید برای دردهای روماتیسمی استفاده می‌شود

معاون سلامت دامپزشکی استان با بیان اینکه معمولا از قلم و کوهان شتر در درمان درد پا و کمر و دردهای روماتیسمی استفاده می‌شود، خاطر نشان کرد: از گوشت شتر به همراه کوهان آن که چربی خالص بوده و تقریبا ۸۲ درصد از وزن کل چربی بدن شتر را تشکیل می‌دهد در تهیه انواع خورش، آبگوشت و خوراک استفاده می‌شود.