نقد و بررسی وضعیت صنعت اسب ترکمن خراسان شمالی در میزگرد داغ ایرنا (+تصاویر)

اسب اصیل ترکمن به عنوان یکی از ظرفیت های بالقوه توسعه بخشی استان خراسان شمالی طی دو دهه اخیر مورد توجه مردم و مسئولان قرار گرفته، ولی با این حال هنوز بسیاری از چالش های فراروی بهره برداران این حوزه باقیست و هنوز بدیهی ترین زیرساخت های توسعه این صنعت فراهم نشده است.

به گزارش حکیم مهر به نقل از ایرنا، مناطق شمال و شمال غرب استان خراسان شمالی به خصوص شهرستان های راز و جرگلان و مانه و سملقان کنونی به عنوان محرومترین مناطق شمالی ایران ، که از دیرباز سکونتگاه اقوام ترکمن بوده، خاستگاه اصلی اسب ترکمن قلمداد می شود.

از حدود 20 سال پیش به همت دستگاه های متولی و بهره برداران محلی، تلاش شد با برگزاری جشنواره ها و مسابقات مختلف و گردآوری مشخصات ژنتیکی اسب های اصیل این منطقه، در مسیر توسعه صنعت اسب در استان و بهره مندی همگان از این موهبت خدادادی به ویژه در زمینه ثروت آفرینی، اشتغالزایی و محرومیت زدایی، کمک به ارتقای نشاط اجتماعی با زمینه سازی برای گسترش ورزش های مفرح، توسعه صنعت گردشگری، حفظ ذخایر ژنتیکی و کمک به ارزآوری و صادرات غیرنفتی گام برداشته شود.

اهمیت این حوزه اقتصادی و اجتماعی در استان چنان است که در سال های اخیر کارگروه خاصی در استانداری خراسان شمالی ذیل معاونت هماهنگی امور اقتصادی با حضور نمایندگان دستگاه های اجرایی و تشکل های اسبداران تشکیل شده است تا به سیاستگذاری و برنامه ریزی برای توسعه این صنعت بپردازد.

هفته گذشته نیز برگزاری رویدادی با همین محوریت را در بجنورد شاهد بودیم که عنوان 'دومین جشنواره ملی زیبایی اسب اصیل ترکمن' را بر خود داشت. از این رو، به همت ایرنای خراسان شمالی، در یک میزگرد تخصصی به مهم ترین چالش های این حوزه و نقد برنامه های اجراشده یا در دست اجرا اشاره شد.

حاضران در این میزگرد، «عبدالجلیل غیادی» پرورش دهنده باسابقه اسب ترکمن در استان به نمایندگی از جامعه اسبداران، «علی مبارکی» معاون امور دام سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی و رئیس هیئت سوارکاری استان، «عباس شاهی» معاون ورزشی اداره کل ورزش و جوانان، و «حمید رمضانی» معاون سلامت اداره کل دامپزشکی خراسان شمالی بودند. البته شمار دیگری از مدعوان از جمله مدیرکل دفتر امور اقتصادی استانداری و دو نفر از اسبداران هم با ذکر دلایلی از حضور در میزگرد پوزش خواستند.

سیاستگذاری ها اصلاح و برنامه ها استاندارد شود

نماینده اسبداران استان در این میزگرد با بیان اینکه ظرفیت های بالقوه صنعت اسب در ایران بسیار بالاست، به تشریح چالش های این حوزه در استان از دید خود پرداخت و گفت: در این استان دچار چالش های زیادی هستیم و از این قابلیت ها به خوبی بهره بردارش نشده و در واقع به بهره وری ملی و حد شکوفایی نرسیده است.

غیادی خاطرنشان کرد: در حال حاضر در ایران حدود 2500 تا 3 هزار اسب ترکمن داریم که اگر ارزش میانگین هر کدام آن ها را 40 میلیون تومان در نظر بگیریم، حدود صد میلیارد تومان می شود و با توجه به اینکه در خراسان شمالی هم بین 600 تا 700 اسب اصیل ترکمن داریم، با سرمایه ای نزدیک به 30 میلیارد تومان در این حوزه روبرو هستیم.

وی افزود: نگهداری هر اسب هم سالانه حداقل 6 میلیون تومان هزینه دارد و حدود 5 میلیارد تومان هزینه نگهداری سالانه اسب های استان است ولی با این همه می بینیم که این سرمایه عظیم هیچ سود و درآمدی برای اسبداران ندارد و شاید بتوان گفت که صنعت اسب در استان صنعتی ورشکسته به نظر می رسد.

وی در عین حال تصریح کرد: با همه این اوصاف، مردم منطقه و اسبداران با اتکا به علاقه شخصی خود و به امید تحقق برنامه های عملیاتی، تحقیقاتی و علمی پیش رفته اند و همین نیروی انسانی علاقه مند هم بزرگترین سرمایه صنعت اسب استان تاکنون بوده است.

وی این موارد را نقاط قوت این بخش قلمداد کرد و گفت: پس این صنعت می تواند به بهره وری و توجیه اقتصادی بالا دست یابد و می بینیم که اسبداران همین استان اسب هایی تولید و عرضه می کنند که حتی تا 500 هزار دلار هم ارزش گذاری شده اند اما همه این قابلیت و ظرفیت ها برای جهش نیاز به مدیریت درست دارد.

این اسبدار مطرح استان ضمن ابراز گلایه از تلاش برای انتشار تبارنامه اسب های ترکمن در کشور که به گفته وی، پشتوانه علمی و مبنای صحیحی نداشته است، گفت: با به کارگیری روش های ناشیانه ژنتیکی و تبارنامه های مخدوش، این معدن طلا با ناخالصی ممزوج شده، در حالی که طبق شیوه های استاندارد بعد از تدوین دقیق تبارنامه باید با تست های معتبر DNA به دنبال اثبات شجره و حرکت به سوی خلوص ژنتیکی هر چه بیشتر رفت که خوشبختانه در ایران هم روش های ژنتیکی جدید در مراکزی مثل دانشگاه تهران انجام می شود.

وی خواستار تصحیح سیاستگذاری ها هم در کارهای اصلاح نژادی و هم در مسابقات و جشنواره ها شد و به عنوان نمونه گفت: باید در مسابقات بین اسب های اصیل و ناخالص ژنتیکی تفکیک قائل شد و مهم ترین راه جلوگیری از تقلب مالکان اسب ها و خوداظهاری های کذب هم همین امر است.

غیادی تصریح کرد: بعد از انجام دقیق همه کارهای اساسی و زیربنایی مثل تبارنامه، باید با عزم ملی و روش های استاندارد روز دنیا به سوی بهره وری ملی حرکت کنیم تا از قابلیت های نهفته در وجود اسب های این خطه نهایت استفاده را داشت . وی اضافه کرد: تست های تاییدی هم نیازمند رکوردگیری در میادین استاندارد است تا در رنکینگ جهانی خودمان را بالا بکشیم، ولی در خراسان شمالی این امکان فراهم نیست.

وی ادامه داد: الان کورس های اسب های ترکمن ما کاریکاتوری از کورس های اسبدوانی دنیاست درحالیکه باید ضمن اصلاح روند موجود، از دیگر قابلیت های مطرح اسب ترکمن در استقامت، پرش، درساژ و حتی چوگان بهره برد.

وی حلقه واسط گمشده در این زنجیره را نبود یک آکادمی مرتبط در استان دانست و گفت: با درک این خلأ مهم، پیگیر راه اندازی یک مرکز علمی کاربردی اسب در استان هستیم تا هم نیروی انسانی توانمند و ماهر و هم کارهای تحقیقاتی به شیوه قابل قبول انجام شود.

این پزشک و پرورش دهند اسب با تاکید بر اینکه بحث مارکتینگ از راه استانداردسازی و برندسازی می گذرد، به نحوه تدوین کتاب تبارنامه اسب های ترکمن ایراد وارد کرد و گفت: در تمام دنیا تدوین تبارنامه اسب کار انجمن های نژادی است و طبق قانون نظام جامع دامپروری در ایران هم این وظیفه به وزارت جهادکشاورزی محول شده ولی این کار را به فدراسیون سوارکاری واگذار کردند و بدون نظارت موثر وزارت جهاد، تبارنامه تهیه و رونمایی می کنند بدون این که تشکل ها و انجمن ها را در جریان کارها قرار بدهند و این اطلاعات را هم محرمانه توصیف می کنند و جایی ارائه نشده است.

غیادی گفت: این نوع انتشار تبارنامه توسط فدراسیون در واقع ضربه نهایی و تیشه به ریشه باقیمانده اسب های اصیل ترکمن می زند و همه هویت ها و خلوص نژادی اسب ها را مخدوش می کند.

وی در مثالی دیگر گلایه کرد: چرا در پوستر طراحی شده در همین جشنواره، تصویر اسبی از یک باشگاه استان گلستان چاپ شده که به معنای این است که اسب های اصیل استان خراسان شمالی تویدات خوبی نیستند که ناخواسته پرورش دهندگان و علاقه مندان اسب را به سوی خرید تولیدات باشگاه های استان های دیگر سوق می دهد.

وی هم چنین با اشاره به اخباری از واردات تعدادی اسب روسی نژاد آخال تکه گفت: این در حالی است که وزارت جهاد کشاورزی چندین سال است جشنواره های ترویجی اسب اصیل در مناطق مختلف برگزار می کند و واردات اسب از همان نژادی که خودمان در اختیار داریم، به معنای بی ارزش بودن تولیدات بومی و داشته های خودمان است.

وی ادامه داد: شاید این واردات را به اسم اصلاح نژاد انجام می دهند، حال آنکه اگر قصد و نیت شان واقعا همین باشد، لازمه اش آن است که ابتدا تمام ذخایر ژنتیکی و نواقص و خلأهای ژنی کاملا شناسایی شده باشد و بعد برای اصلاح نژاد با استفاده از اسب های برتر خارجی برنامه ریزی هدفمند داشته باشیم.

وی اظهار گلایه کرد که در حوزه اسب ترکمن در کشور نه کورس مختص این نژاد داریم و نه جشنواره های منظم و معتبر، و افزود: چرا جشنواره های اسب عرب و تروبرد باید در برج میلاد برگزار شود ولی جشنواره های اسب ترکمن باید در زمین های خاکی روستاهایی مثل صوفیان گلستان برگزار شود؟

آخرین وضعیت احداث پیست سوارکاری در استان

معاون ورزشی اداره کل ورزش و جوانان نیز به یکی از دغدغه های چندین ساله اسبداران و علاقه مندان رشته اسبدوانی اشاره کرد و گفت: با پیگیری های نمایندگان سابق 5 میلیارد ریال اعتبار برای احداث پیست در مرکز استان در نظر گرفته شده است.

شاهی افزود: بین دو قطعه زمین معرفی شده در حوالی روستاهای ارکان و بیدک شهرستان بجنورد، در نهایت با زمین بیدک موافقت شد که الان 17 هکتار آن تقریبا قطعی است ولی اداره کل منابع طبیعی قول داده که تا 40 هکتار واگذار کنند ولی به فرض تخصیص کامل این 5 میلیار ریال نیاز است که پس از رفع تعارضات موجود، زمین را به طور قطعی تحویل بدهند تا کارهای تسطیح آن و عملیات احداث پیست آغاز شود.

وی اظهار امیدواری کرد: در آینده نزدیک و با راه اندازی این پیست بتوان جشنواره ها و مسابقات را در مکانی استاندارد برگزار کرد تا مشکلات فعلی حین برگزاری مسابقات را شاهد نباشیم.

امکان صادرات اسب فراهم می شود

در ادامه این میزگرد، معاون سلامت اداره کل دامپزشکی خراسان شمالی به ذکر آماری پرداخت و گفت: بر اساس آمار سازمان دامپزشکی، از 83 هزار اسب و تک سمی در کشور 3 درصد آن در خراسان شمالی است و طبق اطلاعات این اداره کل 872 سر اسب در استان داریم که 600 رأس آن ها میکروچیپ گذاری شده اند.

رمضانی با بیان اینکه هر صنعت موفقی سه ضلع تولیدکننده، مصرف کننده و دستگاه های اجرایی و ناظر دارد، تصریح کرد: به اعتقاد من در حال حاضر صنعت اسب استان هر سه ضلع این مثلث ناراضی هستند و مشکلات خاص خودشان را دارند.

وی تصریح کرد: البته از نقاط قوت این استان در حوزه اسب، وجود پیشینه تاریخی و فرهنگی، دینی و اعتقادی و علاقه مندی مردم است ولی در دنیای مدرن بحث اشتغالزایی و توجیه اقتصادی بسیار مهم است، به گونه ای که گفته می شود به ازای هر سر اسب در دنیا یک اشتغال مستقیم ایجاد می شود.

وی اضافه کرد: صنعت اسب یک منبع عظیم ثروت است ولی در خراسان شمالی یک چالش اساسی دارد و آن هم اینکه از همان ابتدا نگرش ها به این موضوعات استانی و محلی بوده و نه ملی و بین المللی؛ همچنین ساختارها همگی سنتی بوده بنابراین می بینیم که در استان حتی یک واحد صنعتی پرورش اسب نداریم و همه یا روستایی است یا پرورش به شیوه ایلخی قدیم.

وی ادامه داد: این سرمایه 30 میلیارد تومانی که گفتند در حوزه اسب در استان داریم، اگر چنین سرمایه ای در هر حوزه ای داشته باشیم و دچار آفت هم نشود، حداقل باید 20 درصد سوددهی متعارف داشته باشد؛ یعنی پرورش اسب در استان حداقل باید سالانه 6 میلیارد تومان سودهی داشته باشد ولی در شرایط موجود شاید به یک میلیارد تومان هم نرسد که به هیچ وجه اقتصادی نیست و ما می بینیم که حتی یک باشگاه سوارکاری استاندارد در استان نداریم که علاقه مندان و خانواده ها از آن بهره مند شوند.

وی با اظهار گلایه از اینکه هیئت سوارکاری و متولیان برگزاری جشنواره ها و مسابقات اسب در هماهنگ کردن فعالیت های خود با دامپزشکی یا استعلام گرفتن از این اداره کل پیش از برگزاری این رویدادها و مسائل مبتلابه حوزه بهداشت و بیماری های اسب کوتاهی می کنند، تاکید کرد: این در حالیست که توسعه این صنعت و سودآوری آن و رسیدن به یک جایگاه بین المللی نیازمند توجه به مسائل بهداشتی دامپزشکی و تضمین سلامت اسب است که باید بر اساس معیارهای جهانی، چه در بخش بیماری های مشترک بین حیوان و انسان و چه بیماری های مختص اسب ها موردتوجه باشد.

معاون سلامت اداره کل دامپزشکی خراسان شمالی همچنین با اشاره به انتظارات اسبداران استان از مسئولان برای هموارکردن راه صادرات اسب به خارج کشور هم گفت: با توجه به رشد این صنعت در سال های اخیر، سازمان دامپزشکی پیگیر زمینه سازی برای تسهیل صادرات اسب است و در یک برنامه زمان بندی شده 4 ساله در صدد اقناع سازمان جهانی بهداشت دام و سایر مجامع جهانی دامپزشکی مبنی بر عاری بودن اسب های کشورمان از 4 بیماری شاخص تک سمیان است.

دکتر رمضانی افزود: برنامه های این سازمان با نظارت OIE (سازمان جهانی بهداشت دام) درحال انجام است و به احتمال زیاد تا پایان سال آینده به نتایج نهایی منتج می شود.

وی هم چنین بیان کرد: در استان هایی که در صنعت اسب شاخص هستند، بیشترین درآمد دامپزشکان بخش خصوصی مربوط به این صنعت است، در حالی که در خراسان شمالی پرورش دهندگان به قدری ضعیف هستند که هزینه درمان های ساده اسب های بیمار خود را هم ندارند و درنتیجه، برون ده مناسبی را در این حوزه شاهد نیستیم.

وی خاطرنشان کرد: با توجه به قابلیت های موجود در خراسان شمالی معتقدم که مرکز ملی بیماری های اسب باید در این استان راه اندازی شود.

وی هم چنین یادآور شد: به زودی سامانه تحت وب سازمان دامپزشکی در اختیار اسبداران قرار می گیرد تا اطلاعات و مشخصات اسب های میکروچیپ گذاری شده خود را ثبت کنند که از بروز خیلی از مشکلات مثل تقلب در خوداظهاری های جشنواره ها و شجره نامه ها جلوگیری می کند.

پاسخ هایی کوتاه به انتقادات اسبداران

معاون امور دام سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی که هم زمان رئیس هیئت سوارکاری استان نیز هست، با یادآوری اینکه سازمان جهادکشاورزی از 20 سال قبل با کمک تشکل های اسبی استان به بحث شناسایی ژنتیکی اسب های اصیل ترکمن ورود پیدا کرد، گفت: روش های به کار رفته ما در آن زمان جزو فناوری های روز دنیا محسوب می شد که شاید الان کمی قدیمی شده باشد ولی به هر حال پایه ژنتیکی خوبی برای مطالعات اسب های استان را فراهم کرد و از این نظر نسبت به بقیه استان ها یک گام جلوتر هستیم.

مبارکی با اشاره به رونمایی از کتاب تبارنامه اسب های استان در جشنواره این هفته زیبایی اسب ترکمن در بجنورد، از این رویداد به عنوان یک نقطه قوت برای این نژاد اسب یاد کرد و درخصوص کمک به رونق اقتصاد اسب ترکمن هم گفت: در کارگروه اسب استان ارائه تسهیلات به اسبداران را داشته ایم و به تازگی هم بحث لیزینگ اسب را با همکاری بانک کارآفرینی مهر امید پیش بردیم که به توافق هم رسیدیم اما مبلغ درنظر گرفته شده برای اسب ترکمن 5 میلیون تومان تعیین شده بود که با ابلاغ این رقم مخالفت کردیم و حالا به 25 میلیون تومان افزایش پیدا کرده است.

وی ادامه داد: با این اقدام فرصت خوبی است برای کسانی که مایل هستند یک یا دو رأس اسب خریداری کنند، فراهم شده است و پیش بینی ما این بوده که با ابلاغ ضوابط جدید، بین 4 تا 5 میلیارد تومان خرید و فروش اسب در استان را شاهد باشیم.

وی اذعان کرد: سنتی بودن حرفه اسبداری در استان را ما هم قبول داریم، ولی به تدریج به سوی صنعتی شدن پیش می رویم؛ کما اینکه تا الان 2 پروانه صنعتی و 14 پروانه واحدهای کوچک روستایی برای پرورش دهندگان اسب در استان صادر شده است.

وی در عین حال تصریح کرد: البته پرورش دهندگان و اسبداران زیادی را در استان داریم که اگرچه تحصیلات آکادمیک و مرتبط ندارند، اما به لحاظ تجربی در سطح خیلی خوبی کار می کنند.

رئیس هیئت سوارکاری استان در پاسخ به انتقادهای مطرح درباره نبود باشگاه های استاندارد هم خاطرنشان کرد: فدراسوین سوارکاری ضوابط باشگاه ها را تدوین کرده که وزارت ورزش به زودی به استان ها ابلاغ خواهد کرد و ما هم پیگیر راه اندازی باشگاه هایی مطابق ضوابط استاندارد در استان هستیم.

مبارکی با اذعان به اینکه هنوز زیرساخت های لازم را در استان نداریم، گفت: به عنوان نمونه هنوز برای احداث و راه اندازی پیست سوارکاری در این سال ها به نتیجه عملی نرسیده ایم اما امیدواریم به زودی این اقدام محقق شود که تحول عظیمی را ایجاد خواهد کرد و خیلی از مشکلات اسبداران استان را برطرف می کند؛ چون الان همه امید اسبداران ما به کورس گنبد است.

وی با افزودن اینکه به زودی تکلیف زمین پیست سوارکاری بجنورد نهایی می شود، اضافه کرد: البته از سال های قبل در روستای باغلق شهرستان راز و جرگلان هم پیستی وجود دارد که امسال چند کورس هم در آن برگزار شد ولی امکانات اولیه را ندارد که باید برای آن هم فکری شود و البته ما اعتقاد نداریم که همه کارها دولتی باشد، بلکه باید پیست را به کمک هیئت ها و تشکل ها احداث کنیم.

معاون امور دام سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی در بحث تبارنامه نیز بیان کرد: طبق قانون جامع نظام دامپروری، صدور شناسنامه های ژنتیکی انواع دام بر عهده وزارت جهادکشاورزی و مرکز اصلاح نژاد دام است که آن ها هم ضوابط اجرایی و روند صدور شناسنامه اسب را به فدراسیون سوارکاری واگذار کرده اند.

مبارکی ادامه داد: هرچند قبول داریم که شاید مشکلاتی هم بوده است ولی در مجموع کارها به خوبی پیش رفته و الان هم پرونده های تبارنامه ها در تهران در دست بررسی است و امیدواریم با تکمیل این پروژه کشوری، اسب ترکمن خراسان شمالی هم از مزایای آن بهره مند شود.

وی با ذکر این نکته که تا زمانی که بهترین تولیدات را داشته باشیم اما نتوانیم آن ها به فروش برسانیم هیچ فایده ای نخواهد داشت، از حاشیه هایی که برای جشنواره های اسب در استان ایجاد می شود، انتقاد کرد و گفت: نبود انسجام بین فعالان اسب استان و تخریب تولیدات یکدیگر در شبکه های اجتماعی درحالی رخ می دهد که در سایر استان ها این مسائل وجود ندارد و ضربه نهایی را هم اسب استان می خورد.

وی اظهار امیدواری کرد: از این پس بخش خصوصی برگزارکننده واقعی جشنوراه ها و کورس باشد که باعث رونق صنعت اسب در استان خواهد شد و هم استان های دیگر تولیدات ما را می بینند و هم تولیدکنندگان و پرورش دهندگان اسب این استان با تولیدات استان های دیگر آشنا می شوند.