حکیم مهر - در سال 2003 موج عظیم گرما تنها در قاره اروپا یعنی منطقه‌ای که گرما تهدید اصلی محسوب نمی‌شود، جان 30 هزار نفر را گرفت، اما تلفات ناشی از گرما تنها به انسان‌ها منحصر نمی‌شود بلکه در طول موج‌های مختلف گرما، مرگ‌های دسته جمعی در میان پرندگان وحشی و بعضی از پستانداران نیز رخ داده است. این در حالی است که برخلاف انسان‌ها، پرندگان نمی‌توانند پناهگاه یا آب شیرین پیدا کنند تا از گرمای ویرانگر جان سالم به در برند. با این وصف چشم‌انداز ادامه حیات پرندگان بویژه پرندگان بیابانی در شرایط افزایش دمای زمین چیست؟
بلر ولف، استاد زیست شناسی دانشگاه نیومکزیکو و همکارش اندرو مک چنی از دانشگاه پرتوریا در آفریقای جنوبی در این باره که افزایش دمای زمین چگونه بر جمعیت پرندگان بیابانی اثر خواهد گذاشت تحقیقی را انجام داده‌اند. آنها براساس این تحقیق نتیجه گرفتند که در زمان هجوم امواج گرما، افزایشی معادل دو درجه فارنهایت در دمای هوا، میزان از دست دادن آب در یک پرنده کوچک را دو برابر می‌کند و اثر مهمی بر طول عمرش به جا می‌گذارد.
یک مرکز دولتی تغییرات آب و هوایی در امریکا پیش‌بینی می‌کند که ظرف چند صد سال آینده دمای سیاره بطور متوسط بین 5/3 و 5/6 درجه فارنهایت بالا خواهد رفت. این افزایش برای انسان معمولی خیلی زیاد به نظر نمی‌رسد، اما مطابق یافته‌های ولف می‌تواند برای پرندگان و بعضی از پستانداران مهلک باشد چراکه فرکانس و شدت فزاینده امواج گرما را نتیجه می‌دهد.
وقتی دمای هوا بالا می‌رود، پرندگان و جانوران دیگر باید از طریق تبخیر آب از سراسر پوست و با تند شدن ضربان قلب، از دست گرمای بدن و محیط زیست‌شان خلاص شوند. وقتی دمای هوا افزایش می‌یابد، تبخیر بر سرعت از دست دادن آب بدن پرنده می‌افزاید و از دست دادن بیش از حد آب توانایی آن را برای خنک شدن کاهش می‌دهد. در نتیجه دماهای بالای هوا می‌تواند باعث تشدید گرمای بدن پرنده شود که آسیب رسیدن به بافت‌های بدن، نارسایی اندام‌ها و لخته شدن خون را به دنبال دارد و به سرعت به مرگ آن منتهی می‌شود. تحقیقات ولف ومک چنی نشان می‌دهد که با هجوم امواج گرمایی در دهه 2080 میلادی، پرندگان کوچک در مقایسه با پرندگان بزرگ‌تر آب بیشتری از دست خواهند داد که به کاهش زیاد در طول عمر پرندگان کوچک منتهی می‌شود، بطوری که طول عمر پرندگان کوچک ممکن است 30 تا 40 درصد کاهش یابد. بطورکلی افزایش دما و به دنبال آن افزایش نسبت از دست دادن آب می‌تواند طول عمر همه گونه‌های پرندگان زیر 100 گرم را تا 25 درصد کاهش دهد. بطورکلی با شدیدتر شدن امواج گرمایی امکان از دست دادن آب در بسیاری از گونه‌های پرندگان وجود دارد. گرما به آسانی می‌تواند پرندگان را درهم بشکند و آنها ممکن است نتوانند دمای بدنشان را زیر این سطح شکنندگی نگه دارند. ولف می‌گوید: «این وضعیت همین حالا در استرالیای غربی و هند پدیده‌ای عادی است.» البته ولف تأکید می‌کند که مدل‌ها و داده‌های او درباره پرندگان بیابانی یا آب و هوا گرم و خشک کاربرد دارد. هم اینک مرگ و میر پرندگان در استرالیا و هند براثر گرما احتمال از بین رفتن بعضی از گونه‌ها در بعضی از مناطق را طی دهه‌های متوالی مطرح کرده است. اثرات طولانی مدت این مرگ‌ها بر گروه‌های دیگر جانوری و نیز گیاهان هنوز ناشناخته است.
