حکیم مهر - این روزها شاید شما هم بارها با این موضوع برخورد کرده باشید که بعضی پزشکان، بیماری‌ها و ناراحتی‌های مختلفی را به مصرف گوشت‌های هورمون‌دار ربط می‌دهند. ماجرا صحت دارد؟ اصلا چرا باید به دام‌ها هورمون تزریق کرد؟ دکتر آراسب دباغ‌مقدم متخصص صنایع غذایی به سوال‌های ما پاسخ داده است...
واقعا در کشور ما برای رشد بیشتر دام و طیور، به آنها هورمون تزریق می‌کنند؟
اولا باید بحث دام و طیور را از هم جدا کنیم. در مورد طیور، در سیستم دامپزشکی کشور ما هیچ‌گونه هورمونی استفاده نمی‌شود. دلیلش قوی بودن نظارت‌ها نیست؛ علت اصلی‌اش بالا بودن قیمت هورمون‌هاست. به عبارت ساده‌تر، استفاده از هورمون از نظر اقتصادی برای طیور به صرفه نیست. گاهی دیده می‌شود متخصصان تغذیه در برنامه‌های تلویزیونی به این موضوع اشاره می‌کنند که به طیور، هورمون تزریق می‌شود. دلیل این موضوع آن است که متخصصان محترم، مطالبی را در کتب درسی که عمدتا مرجع آمریکایی دارند، مطالعه کرده‌اند. حتی در آمریکا هم تزریق هورمون به طیور براساس شرایطی که دارند به صرفه نیست. اما در مورد سیستم دامپروری باید بگویم که استفاده از هورمون به 3 علت ممکن است مطرح باشد. اول به دلیل رشد دام، دوم به دلیل تولیدمثل و سوم برای پیشگیری و کاهش التهاب. در مواردی که مربوط به رشد دام است، سعی می‌شود هورمون به دلایل متفاوتی استفاده نشود. یکی از این دلایل، مسایل اقتصادی و پرورشی است. در 2 مورد دیگر، متاسفانه استفاده از هورمون‌های تولیدمثلی و کورتونی شایع است که گاهی حتی به مقدار زیاد مصرف می‌شود و موازین مربوط به آن توسط مصرف‌کننده رعایت نمی‌شود.
منظورتان از موازین مربوط به آن چیست؟
ببینید؛ ما مساله‌ای داریم با عنوان مدت‌زمان منع مصرف؛ یعنی هر دارویی که در سیستم دامپزشکی مصرف شود (چه هورمونی، چه آنتی‌بیوتیکی) وقتی به دام داده می‌شود، بایـد بـرای مـدت زمـانـی محصولات‌اش (گوشت یا شیر دام) را مصرف نکرد. از سوی دیگر، لازم است نظارت دامپزشکانی که در دامپروری‌ها به‌عنوان مسوول فنی بهداشتی دام کار می‌کنند، قوی باشد و از دامدار بخواهند این مساله را برای حفظ سلامت مصرف‌کنندگان در نظر بگیرد. بر داروخانه‌های دامپزشکی هم باید نظارت بیشتری داشت و آموزش داد تا داروهای دامپزشکی را صرفا با نسخه دامپزشک بفروشند. متاسفانه در حال حاضر، دامداران خودشان می‌توانند هورمونی را خریداری کرده و استفاده کنند و البته در کنار داروخانه‌ها، سیستم قاچاق دارو هم وجود دارد.
گفتید برای رشد دام، به ویژه در کشور ما، هورمون چندان مورد مصرف قرار نمی‌گیرد. آیا استفاده از هورمون برای تولیدمثل ضروری است؟
در دامپزشکی، تولیدمثل یعنی افزوده شدن سرمایه دامدار. اگر گاوی قرار است شیر بدهد، باید در موقع مقرر باردار باشد تا هم گوساله‌ای متولد شود و سرمایه دامدار افزایش یابد و هم شیردهی دام ادامه پیدا کند. عقب افتادن بحث آبستنی و زایمان دام می‌تواند خسارت اقتصادی به دامدار وارد کند. یادتان باشد دامی که از مولد بودن خارج شود، به کشتارگاه فرستاده می‌شود.
وجود این هورمون‌ها در شیر یا گوشت دام، چه مشکلاتی برای مصرف‌کننده ایجاد می‌کند؟
البته در ایران مطالعه‌ها محدود بوده ولی در یکی دو تحقیقی که روی هورمون‌ها انجام شده و در اولین کنگره فارماکولوژی دامپروری و بهداشت موادغذایی نیز نتایج آن مطرح شده، بحث عوارض بسیار گسترده بوده است. هورمون در علم پزشکی به موادی گفته می‌شود که از غدد داخلی بدن ترشح می‌شوند و وقتی وارد خون می‌شوند بر ارگان خاص یا چند ارگان اثر گذاشته و مقادیر کم آنها که درحد نانوگرم و پیکوگرم است آثار بسیار بالایی دارد. حال فرض کنید این هورمون از یک منبع خارجی وارد بدن شود. چنین هورمونی می‌تواند سبب بلوغ زودرس، اختلال‌های قاعدگی، بزرگ شدن سینه‌ها، مشکلات استخوانی و... شود. به هر حال، بسته به نوع هورمون وارد شده به بدن عوارض متفاوت بوده ولی بیشتر به بلوغ مربوط می‌شود. البته همان‌طور که گفته شد این مشکلات به شرطی پیش می‌آید که آن مدت‌زمان منع مصرف رعایت نشود.
مساله دقیقا همین‌جا است. این مدت زمان منع مصرف چقدر رعایت می‌شود؟ اصلا آماری از محصول‌های آلوده به هورمون در کشورمان داریم یا خیر؟
خیر؛ متاسفانه آماری وجود ندارد، چون کسی روی این مساله کار نکرده. در یکی، دو تحقیقی که انجام شده، تنها 60 تا 70 نمونه شیر پاستوریزه مورد بررسی قرار گرفت؛ آن هم به دلیل بالا بودن هزینه‌های آزمایش، از طرف وزارت بهداشت تقبل شد. با 60 نمونه نمی‌توان در مورد کل شیرهای پاستوریزه موجود در ایران صحبت کرد ولی باید گفت متاسفانه تحقیق روی همین 60 نمونه هم وضعیت چندان جالبی نداشت و اکثر آنها آلوده به چند هورمون استروژن، پروژسترون، کورتون و ... بودند که هر یک عوارض خاص خود را دارد. وقتی هورمون به یکی از دام‌ها تزریق شود، هیچ کارخانه‌ای نمی‌تواند آن را حذف کند. وقتی هورمونی وارد گوشت و شیر شد، حتی استریلیزه و پاستوریزه کردنش هم سبب حذف آن نمی‌شود. جالب است بدانید که این موضوع هم در مورد انواع هورمون‌ها و هم در خصوص آنتی‌بیوتیک‌ها صادق است.
راه‌حل‌چیست؟ آیا با افزایش نظارت وزارت بهداشت، این مساله برطرف خواهد شد؟
در بحث نظارت بر موادغذایی، به نظر من اولین سازمانی که باید بر آن نظارت داشته باشد، فائو در سطح جهانی و وزارت جهاد کشاورزی و دامپزشکی در سطح کشورهاست. اگر می‌خواهیم غذاها سالم باشند، باید از مزرعه و دامپروری‌ها شروع کنیم. در واقع، وزارت کشاورزی و دامپزشکی باید نظارت‌ها را از پایه قوی کنند. وزارت بهداشت از وسط زنجیره وارد کار شده و گاهی متخصصان مربوطه را ندارد.
خبر مرتبط :
