نحوه حمایت از لبنیات در کشورهای مختلف جهان

حکیم مهر -  نحوه حمایت از لبنیات در کشورهای مختلف جهان

شیر یکی از باارزش ترین مواد غذایی است که تقریبا تمامی مواد لازم برای رشد و ادامه زندگی انسان را داراست. پروتئین شیر حاوی تمامی اسیدهای آمینه مورد نیاز بدن بوده و میزان مصرف سرانه لبنیات در هر کشور نشانه ای از سلامت افراد و پیشرفت اقتصادی و بهداشت آن جامعه است. شیر همچنین حاوی انواع ویتامین های محلول در آب و چربی و نیز کلسیم است و فرآورده های آن مفیدترین منبع کلسیم در بین مواد غذایی بشمار می رود. 
با توجه به اهمیت مصرف و فرآورده های آن در الگوی تغذیه، این محصول همواره مورد توجه دولت ها در کشورهای مختلف از جمله ایران بوده است. لذا سیاست های مختلف حمایتی برای افزایش تولید و مصرف شیر و فرآورده های لبنی در این کشورها اتخاذ شده است. ابزارهای حمایتی متنوعی برای شیر و محصولات لبنی به دلیل اهمیت غذایی آن، توسط دولت ها به کار گرفته می شود، به طوری که مصرف کنندگان و تولیدکنندگان این محصولات از مجموعه این حمایت ها در کشورهای مختلف برخوردار می باشند؛ به عنوان مثال می توان از سیاست شیر مدرسه که در بیشتر کشورهای جهان برای حمایت از مصرف کنندگان، به ویژه دانش آموزان مدراس ابتدایی اجرا می شود، نام برد. در بین کشورهای مختلف، اتحادیه اروپا، آمریکا و کانادا بیشترین میزان حمایت از تولیدکننده و مصرف کننده و استفاده از ابزارهای حمایتی متنوع در این بخش را دارا هستند.   
ایالات متحده آمریکا
به طور خلاصه حمایت های کلی آمریکا در بخش لبنیات شامل موارد ذیل است: 
ـ برنامه حمایتی قیمت: این برنامه به منظور حمایت از تولیدکننده در برابر کاهش قیمت های بازار و حمایت از مصرف کننده در برابر نوسانات قیمت و تغییرات عرضه و تقاضای فصلی صورت می گیرد. 
ـ برنامه های بازاریابی شیر ایالتی و مرکزی: به هدف کمک به ایجاد شرایط بازاریابی، هیات های بازاریابی شیر تشکیل شده است. 
ـ برنامه های ترویجی و کنترل امراض 
ـ انواع پرداخت های مستقیم: این پرداخت ها با عناوین مختلف مانند پرداخت های جبرانی، برنامه قرارداد زیان درآمدی و... انجام می شوند. 
ـ کنترل وارداتی و یارانه های صادراتی: حمایت از طریق ایجاد سهمیه های وارداتی جهت کاهش واردات و پرداخت سوبسیدهای صادراتی جهت افزایش صادرات انجام می شود.   
کانادا
در کانادا عناصر اصلی سیاسی که بخش لبنیات را حمایت می کنند، شامل موارد ذیل است: 
ـ ایجاد سیستم مدیریت عرضه لبنیات: با استفاده از این سیستم کشاورزان به صورت هماهنگ عمل می کنند، به طوری که میزان تولید برای یک دوره معین براساس تخمین هایی که از تقاضا برآورد می شود، تعیین می گردد و با تعیین سهمیه های مشخص تولید محدود می شود. 
ـ قیمت های حمایتی: کمیسیون لبنیات کانادا سالانه، قیمت های حمایتی برای محصولات لبنی و شیر را تعیین می کند. 
ـ بازاریابی شیر به صورت ملی: سهمیه های بازار به صورت استانی توسط هیات های بازاریابی استانی تعیین می گردد و در نهایت کل سهمیه در سطح ملی توسط کمیته مدیریت عرضه شیر کانادا تعیین می شود. 
ـ پرداخت سوبسید به تولیدکنندگان شیر و محصولات لبنی: این برنامه به منظور حمایت از درآمد کشاورزان انجام می شود. 
ـ کنترل واردات از طریق ایجاد تعرفه و سهمیه های وارداتی 
در اتحادیه اروپا اجزای کلیدی سیاست های حمایتی از لبنیات، شامل موارد ذیل است: 
ـ سهمیه های تولید شیر: با کنترل عرضه شیر منطقه ای از طریق سهمیه تولید منطقه ای.
ـ یارانه های تولیدی. 
ـ برنامه های حمایتی قیمتی داخلی و خریدهای داخلی: تعیین قیمت های مداخله ای به عنوان قیمت کف برای بعضی از محصولات لبنی. 
ـ محدودیت های وارداتی از طریق ایجاد تعرفه. 
ـ یارانه های صادراتی برای مازاد لبنیات داخلی. 
عمده ترین تولیدکنندگان شیر در آسیا، هندوستان و چین هستند. به طوری که هند بزرگ ترین تولیدکننده شیر (انواع دام) در جهان است. مهم ترین برنامه های دولت هند برای توسعه و افزایش تولید لبنیات شامل موارد ذیل است: 
ـ افزایش عرضه شیر، بهبود کیفیت شیر، توسعه تکنولوژی فرآوری و بسته بندی و توسعه بازاریابی صادراتی و داخلی 
ـ حمایت از بخش لبنیات از طریق فعالیت های زیرساختاری و امور زیربنایی 
ـ تمرکز روی مراکز با مقیاس بزرگ و توسعه تجارت لبنیات 
بر این مبنا با اصلاحاتی که در قوانین لبنیات ایجاد شده ورود بخش خصوصی به این صنعت و سرمایه گذاری در آن تسهیل شده است. همچنین برنامه هایی در ارتباط با خدمات حیوانات، برنامه های توسعه غذایی و علوفه دام، تضمین کیفیت و افزایش برنامه های تحقیقاتی نیز انجام شده است.    
چین
در چین پس از دهه 1980، دولت برنامه هایی برای افزایش تولید و مصرف محصولات لبنی به دلیل توجه به سلامتی مردم اجرا نموده است. در این زمینه طرح هایی برای بهبود ژنتیک گله ها به وسیله کشت جنین، طرح های ترویجی و برنامه هایی برای افزایش مصرف این محصولات مانند برنامه شیر مدرسه و ترویج مصرف مواد لبنی انجام شده است. شایان ذکر است چین یکی از بزرگ ترین واردکنندگان محصولات لبنی در آسیا است که سهم واردات آن نیز در سال های آینده افزایش خواهد یافت. 
یکی از بزرگ ترین صادرکنندگان محصولات لبنی در جهان پس از اتحادیه اروپا، نیوزیلند است. بخش لبنیات بخشی کلیدی در اقتصاد این کشور است به طوری که حدود 20 درصد از درآمدهای صادراتی این کشور را شامل می شود. نیوزیلند تنها کشوری است که از سوبسیدهای صادراتی استفاده نمی کند و بازار داخلی آن نیز از حمایت برخوردار نیست. دولت هیچ گونه مداخله ای در بازار این محصولات ندارد و به طور کلی هیچ گونه حمایت سرمایه ای از این بخش توسط دولت انجام نمی شود.     
استرالیا
در استرالیا روند افزایش تولید شیر نسبت به مصرف داخلی این کشور بیشتر بوده به طوری که در حال حاضر بیشتر از نصف تولید شیر داخلی خود را صادر می کند و با حدود 17 درصد از کل محصولات جهان، رتبه سوم صادرات محصولات لبنی را داراست. در طول چند دهه گذشته، تغییرات زیادی در سیاست های صنعت لبنیات این کشور ایجاد شده و به طور کلی برنامه های دولت بر پایه حمایت از درآمد تولیدکنندگان و حمایت از صنعت داخلی در بازارهای بین المللی بوده است. البته سطح حمایت ها در این کشور کاهش یافته و در برنامه های جدید، پرداخت هایی برای کشاورزان در نظر گرفته شده است. 
همان طور که عنوان شد کشورهای مختلف از سیاست های متنوع حمایتی در بخش تولید و مصرف محصولات لبنی با توجه به اهداف خود استفاده می کنند. در ایران نیز حمایت از تولیدکنندگان و مصرف کنندگان، شیر و محصولات لبنی همواره مورد توجه بوده به طوری که برنامه های حمایت از مصرف کننده، مانند توزیع شیر رایگان در مدارس، توزیع شیر یارانه ای در شهرهای بزرگ و بخشودگی مالیاتی برای واردات پودر شیر و حمایت از تولیدکننده مانند تعیین قیمت شیر خام، پرداخت جوایز به ازای تحویل شیر به صنایع، کاهش هزینه های تولید، ثبات قیمت شیر و بیمه دام ها اتخاذ شده است. 
البته با توجه به میزان اهمیت محصولات لبنی در الگوی غذایی خانوار، افزایش حمایت از این بخش ضروری به نظر می رسد. از طرفی تنوع در سیاست های حمایتی تولیدکننده و مصرف کننده می تواند باعث افزایش تولید و مصرف سرانه و تقسیم بهینه یارانه اختصاص داده شده به این بخش شود. لذا همانطور که در سایر بخش های کشورهای عمده تولیدکننده و مصرف کننده، به ویژه کشورهای توسعه یافته مشاهده می شود، افزایش سطح حمایت ها و استفاده از ابزارهای حمایتی متنوع می تواند در راستای رسیدن به اهداف مورد نظر مفید باشد؛ به طوری که مجموعه این سیاست ها باعث افزایش تولید و رسیدن مصرف سرانه به سطح 160 کیلوگرم در سال می شود، که از سوی مجامع بهداشتی و تغذیه ای توصیه شده است.