گفت‌وگوی تفصیلی حکیم مهر با «مهندس محمد جباری‌راد» مخترع دستگاه ذبح خودکار دام

حکیم مهر- محسن طاهرمیرزایی: محمد جباری راد دانشجوی کارشناسی ارشد دامپروری ارگانیک دانشگاه جامع علمی کاربردی تهران و کارشناس مسئول پاتوبیولوژی اداره کل دامپزشکی استان قزوین است که اختراعی را تحت عنوان "دستگاه برای ذبح دام" به ثبت رسانده تا به‌وسیله آن از ریزش خون و محتویات دستگاه گوارش و ترشحات دامی بر روی زمین جلوگیری کرده و خون دام ذبح شده را به‌صورت مجزا جمع‌آوری کند.

دستگاه او که به گفته خودش بیش از 30 مزیت دارد، اردیبهشت امسال با شماره 88504 در مرکز مالکیت معنوی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ثبت شده و در ایام تاسوعا و عاشورای حسینی سال جاری برای ذبح دام‌های نذری در قزوین مورد استفاده قرار گرفت. به‌منظور آشنایی بیشتر با این اختراع، دقایقی را با این مخترع مستعد، به گفت‌وگو نشستیم.

حکیم مهر: چرا به سمت اختراع این دستگاه رفتید؟

اصولاً هر تلاش و روشی که به حمایت و حفاظت از محیط‌زیست بپردازد قطعاً به‌نوعی، آموزش رفتاری هم در سطوح شخصی، سازمانی یا دولتی به مخاطب القاء می‌کند. برای اینکه حفاظت از محیط ‌زیست به واقعیتی فرهنگی تبدیل شود، می‌باید اقداماتی اساسی و کاربردی در جهت آن صورت پذیرد.

یکی از این راهکارهای کاربردی و عملیاتی، ابزاری است که اینجانب موفق به اختراع آن شده‌ام. به‌طور خلاصه بنده موفق شدم که با همکاری اداره کل دامپزشکی قزوین و برای اولین بار در کشور، از ریخته شدن خون دام‌های نذری بر روی زمین و در معابرعمومی و خیابان‌ها جلوگیری نموده و یک اقدام زیست‌محیطی جدید را رقم بزنم.

واقعیت این است که ذبح به روش مرسوم در خارج کشتارگاه سبب آلودگی محیط ‌زیست شهری، آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی و افزایش بار آلی فاضلاب شهری می‌شود. از سوی دیگر برای شستشوی آن، آب آشامیدنی مورد استفاده می‌گیرد. از آنجا که در کشور بحران آب داریم، می‌توان گفت این اختراع به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به حفاظت از محیط‌زیست کمک می‌کند.

حکیم مهر: به‌طور خلاصه، این دستگاه دقیقاً چه کاربردهایی دارد؟

برای هر زمان و هر مناسبتی که ذابحین و قصابان در خارج کشتارگاه به ذبح می‌پردازند، قابل استفاده است. از جمله تولد فرزند، عقیقه فرزند، خرید و ساخت ملک، خرید خودرو، عید قربان، ازدواج، نذر و خیرات، بازگشت از سفرهای زیارتی، افتتاح پروژه، پس از رفع خطر، مراسم مذهبی، ورود قهرمانان، پیروزی در انتخابات و ...

برای استفاده در مراکز دانشگاهی و پژوهشی کشور، برای تعیین حجم خون خروجی پس از ذبح و نیز تعیین مقدار محتویات دستگاه گوارش به تفکیک مناسب است. جهت تدریس کالبدشناسی دام به کار می‌آید، در هر روستا به علت نداشتن کشتارگاه یک دستگاه حداقل نیاز هست. در واحدهای پرورش انواع دام که قصد ذبح در محل دامداری دارند، به‌منظور حفظ سلامت بهداشتی سایر دام‌ها و محیط مورد نیاز است. در کلینیک‌های دامپزشکی دولتی و خصوصی و در برخی کشورها که ذبح در خارج کشتارگاه مرسوم است، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

همچنین این اختراع یکی از برنامه‌های کاهش‌دهنده مصرف آب آشامیدنی است. با احتساب تقریبی تعداد 24 میلیون خانوار در کشور، اگر به ازای هر 8 خانواده ایرانی یک ذبح در سال، خارج کشتارگاه داشته باشیم، حدود 3 میلیون ذبح گوسفند و بز به مناسبت‌های مختلف در خارج کشتارگاه صورت می‌گیرد که اگر حجم آب مصرفی جهت شستشو به ازای هر رأس دام به‌طور متوسط 35 لیتر باشد، در این حالت حداقل100 میلیون لیتر آب آشامیدنی هدر می‌رود. ولی در صورت استفاده از این دستگاه حجم آب مصرفی حداکثر به یک‌سوم تقلیل می‌یابد و نیز اگر مصرف آبی که جهت شستشو و رفع نجاست بدن و لباس که در اثر آغشته شدن به خون دام مصرف می‌شود را در نظر بگیریم، صرفه‌جویی زیادی در مصرف آب آشامیدنی انجام می‌شود.

به‌کارگیری طرح اختراعی ابزار ذبح دام نقش مهمی در توسعه بهداشت و سلامت، سیمای زیبای محیط‌زیست شهری، کاهش حجم زباله، کاهش تخریب محیط‌زیست شهری، کاهش مشکلات مدیریت شهری، مدیریت بیماری‌های مشترک انسان و دام، بهبود وضعیت صنعت توریسم، ارتقاء سطح بهداشت عمومی و سلامت شهروندان، کاهش واردات خوراک دام و طیور و ایجاد تغییر در نحوه ذبح دام در معابر و منازل شهری خواهد داشت.

حکیم مهر: مشخصات فنی دستگاه به چه شکل است؟

دستگاه شامل یک صفحه فلزی گود شده با سطح شیب ملایم است که دام برای ذبح در داخل آن گذاشته می‌شود. سر حیوان در نزدیک محل لوله هدایت‌کننده خون، بریده شده و با توجه به شیب صفحه، خون خروجی از بدن دام به سمت لوله هدایت‌کننده خون سرازیر شده و در مخزن زیر دستگاه به‌راحتی جمع‌آوری می‌شود. این مجموعه بر روی چهارچرخ متحرک ضامن‌دار تعبیه شده است که هم قابلیت جا به جایی راحت آن را فراهم می‌سازد و هم هنگام ذبح به علت قفل شدن چرخ‌ها، مانع حرکت دستگاه می‌شود و ذبح در آن را آسان می‌سازد. همچنین این دستگاه طوری ساخته‌شده است که دام به‌راحتی در آن قرار داده شده و ذبح می‌شود و خونش از دریچه‌ای که در کف آن تعبیه شده، خارج شده و دارای شیبی ملایم به‌طرف دریچه است که جمع‌آوری خون را تسهیل می‌سازد و خون خروجی در مخزن یا کیسه زباله جمع‌آوری شده و نیز هنگام پوست‌کنی لاشه می‌توان عمود بر لاشه قرار داد تا قطرات پایانی خون که از بدن دام خارج می‌شود نیز در دریچه خروجی دستگاه ریخته شده و به درون مخزن جمع‌آوری خون برود. به این شکل کلیه محتویات دستگاه گوارش و خون به‌طور مجزا جمع‌آوری شده و قابلیت بازیافت را می‌یابند و کل عملیات ذبح بر روی دستگاه انجام می‌شود.

حکیم مهر: مهم‌ترین معایب روش مرسوم ذبح دام از نظر شما چه بود؟

استفاده از آب آشامیدنی شهری جهت شستشوی مکان ذبح یکی از معایب است که جهت این شستشو آب زیادی مصرف می‌شود. همچنین چهره زیبای شهر دچار آسیب شده و منظره بدی در اذهان عمومی ایجاد و به‌ویژه به صنعت توریسم آسیب وارد می‌سازد. روش رایج، محیط‌ زیست شهری دچار آسیب شده و نیز سبب آلودگی منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی و افزایش بار آلی فاضلاب‌های شهری می‌شود.

همچنین با این روش متأسفانه کودکان و افراد حساس در معرض ایجاد مشکلات روحی و روانی ناشی از دیدن سربری، خروج خون و استفاده از چاقو می‌شوند.

از منظر سیاسی نیز می‌توان به سوءاستفاده رسانه‌های غربی و بیگانه از این نوع ذبح‌ها در سایت‌ها، جراید، مجلات و گزارش‌های خبری که به‌خصوص از مراسم عزای حسینی چاپ و مخابره می‌کنند اشاره نمود.

حکیم مهر: علاوه بر کاربردهایی که به آن اشاره کردید، دستگاه اختراعی شما چه مزایایی دارد؟

خلاصه مزایای دستگاه شامل پیشگیری و کاهش خطر انتقال بیماری‌های مشترک انسان و دام، پیشگیری از انتشار بیماری‌های دامی، جلوگیری از آلودگی محیط‌زیست با ممانعت از آلوده شدن فاضلاب‌ها و پسماندهای شهری با زباله‌های عفونی، فراهم‌سازی امکان تخلیه، جمع‌آوری آسان و کامل خون، ترشحات دامی و ضایعات حاصل از کشتار، کاهش قابل توجه مصرف آب نسبت به روش مرسوم، امکان بازیافت خون و محتویات دستگاه گوارش دام، مرطوب نشدن پشم و پوست دام و جلوگیری از آسیب و خسارت به پشم و پوست، پیشگیری از آسیب‌های جسمی به ذابح، افزایش سرعت کار ذابح، قابلیت شستشوی آسان، کاهش حشرات موذی با حذف منبع غذایی، حذف و معدوم‌سازی صحیح زباله عفونی، آسیب‌های اجتماعی ناشی از بیماری‌های روحی و روانی به‌ویژه در کودکان و افراد حساس، تخلیه کامل خون، افزایش ماندگاری گوشت به علت تسریع در کاهش PHگوشت، جمود نعشی و افزایش ظرفیت نگهداری آب، کاهش هزینه آب مصرفی خانواده، بهبود صنعت توریسم و گردشگری، جلوگیری از سوءاستفاده رسانه‌های غربی و دشمنان از وضعیت موجود به‌خصوص در ایام عزاداری و عید قربان و تحت شعاع قرار دادن آن‌ها در نگاه جهانیان، امکان استفاده بهینه از محتویات جمع‌آوری شده و افزایش تولید محصول و کاهش نیاز به واردات خوراک دام و طیور و آبزیان، پیشگیری از آلودگی محیط‌ زیست، زمان و مدیریت بهینه آن برای ذابح و خریدار دام، حذف عوامل تهدیدکننده سلامت شهروندان، حرکتی به‌سوی تحقق شعار زمین پاک، کمک به تفکیک زباله از مبدأ، ارتقاء سطح فرهنگ و بهداشت جامعه، کاهش آلودگی بصری در شهرها و محل زندگی، پیشگیری از آلودگی‌های شرعی، کاهش جرائم با سلاح سرد، کمک به اقامه باشکوه نماز ظهر تاسوعا و عاشورای حسینی، امکان تشخیص سریع و آسان بیماری شاربن و اقدام در جهت مدیریت سبز شهری است.

در مجموع استفاده از این دستگاه فواید بهداشتی، محیط ‌زیستی، شرعی، اقتصادی و اجتماعی دارد و سبب ارتقاء سطح دانش بهداشتی و محیط‌زیستی در جامعه می‌شود.

حکیم مهر: اشاره کردید یکی از کاربردهای این دستگاه جمع‌آوری خون است. این قابلیت چه کمکی به جامعه می‌کند؟

در شرایط فعلی خون دام ذبح شده و محتویات آن زباله محسوب شده و عموماً در سطل‌های زباله شهرداری ریخته می‌شوند. این وضعیت سبب افزایش بار میکروبی زباله‌های شهری و افزایش شیرابه زباله می‌شود و محیط کشتی را برای افزایش عوامل بیماری‌زا فراهم می‌کند. همچنین باعث افزایش و تکثیر حشرات موذی نیز می‌شود. این ترشحات دامی خطر بالقوه انتقال بیماری‌های مشترک انسان و دام را دارند که پاکبانان شهرداری و سایر شهروندان در معرض آن‌ها قرار می‌گیرند و نهایتاً حجم زباله افزایش می‌یابد و تخریب محیط‌زیست تسریع می‌شود. درصورتی‌که با استفاده از دستگاه ذبح برای دام، خون دام به‌طور مجزا جمع‌آوری شده و قابلیت بازیافت را می‌یابد. درواقع می‌شود از آن به‌عنوان کود در کشاورزی (منبع غنی ازت و آهن)، در آزمایشگاه‌های میکروبی جهت تهیه محیط کشت، به‌عنوان پودر خون در صنعت خوراک دام و طیور و آبزیان استفاده نمود. همچنین محتویات دستگاه گوارش (شکمبه و روده‌ها) نیز به‌طور مجزا جمع‌آوری شده و قابلیت بازیافت و مصرف دارد. با استفاده از این دستگاه نه‌تنها از تخریب و آسیب اولیه محیط‌زیست جلوگیری شده، بلکه به‌صورت ثانویه نیز از چند طریق به حفاظت از محیط‌زیست کمک می‌شود.

در تخلیص و جداسازی پروتئین، خشک کردن در شرایط خاص و مصرف به‌عنوان یک ماده افزودنی جهت خوراک دام و طیور، استفاده از آن در کودسازی، استفاده از خون در فرایند کمپوست، استفاده از خون و امعاء و احشاء به‌عنوان غذای ماهی در حوضچه‌های پرورشی آبزیان، استفاده از آن در تهیه محیط‌های کشت میکروبی در آزمایشگاه‌ها و سایر آزمایش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

حکیم مهر: از شکمبه چطور؟

محتويات شكمبه خوراك نيمه هضم شده‌ای است كه در صورت جمع‌آوری به روش مناسب می‌تواند به‌عنوان منبع خوراکي در تغذيه نشخواركنندگان و طیور مصرف شود. همچنین اگر در مقياس زياد در دسترس باشد می‌توان به روش سيلو كردن آن را نگهداري و به مصرف دام رساند. در جیره طیور نیز می‌توان از مایع شکمبه به‌عنوان یک پروبیوتیک استفاده کرد یا می‌توان از آن به‌عنوان منبع بیولوژیک برای تهیه باکتری و قارچ استفاده کرد.

حکیم مهر: آیا دستگاه به تولید انبوه رسیده است؟

خیر. دستگاه را برای اولین بار در استان قزوین و در ایام عاشورای حسینی به کار گرفتیم و 30 درصد ذبح دام در معابر در ماه محرم با این دستگاه انجام شد. 2 هفته بعد از انعکاس خبری این موضوع، از حسینیه زنجان تماس که بزرگ‌ترین کشتارگاه جهان اسلام بعد از منا است، تماس گرفتند که ان شاءالله در سال 96 از این دستگاه استفاده کنند. طبق برنامه‌ریزی‌هایی که انجام دادیم، در استان قزوین در سال 96 شاهد ریخته شدن خون دام روی زمین نخواهیم بود.

خانه‌های بهداشت موجود در روستاهای کشور فاقد کشتارگاه هستند و ازآنجاکه روش مرسوم ذبح، عامل خطرناکی برای انتشار بیماری‌های مشترک میان انسان و دام است، پیش‌بینی بنده این است که به تعداد این خانه‌های روستایی یعنی 17 هزار دستگاه نیاز داریم. این دستگاه‌ها می‌تواند در شورای روستا یا مسجد روستا نگهداری شود.

حکیم مهر: برای توسعه دستگاه نیز برنامه‌ای دارید؟

بله. اتفاقاً همین امروز درخواست ثبت اختراع یک مدل جدید از این دستگاه را فرستاده‌ام که مورد داوری قرار گیرد. اندازه دستگاه کوچک‌تر از قبلی است و کاربرد آن ساده‌تر است.

حکیم مهر: برای تولید هر دستگاه چقدر زمان لازم است؟

ساخت آن خیلی زمان‌بر نیست، اما یکی از ملزومات عمومی و فراگیر شدن دستگاه در کل کشور، ارائه درخواست از سوی هیئت‌های مذهبی و حسینیه‌ها است.

حکیم مهر: هزینه تولید هر دستگاه چقدر است؟

حدود 400 هزار تومان.

حکیم مهر: آیا دستگاه به لحاظ شرعی تائید شده است؟

در این خصوص با مراجع عظام تقلید مکاتبه کرده‌ام. 2 نفر از مراجع جواب دادند و گفتند که برای اظهارنظر نهایی باید دستگاه را ببینند. فیلم ذبح با دستگاه را گرفته‌ام که خدمت آن‌ها ببرم و نظر آن‌ها را جویا شوم. این 2 مرجع تشکر کرده‌اند اما نظر نهایی را مشروط به دیدن نحوه ذبح کرده‌اند. اگر ایرادی گرفته شود، مربوط رو به قبله بودن ذبح است که آن‌هم با امکاناتی که روی دستگاه تعبیه شده است، قابلیت تنظیم را دارد.

با این دستگاه حقوق حیوان نیز بیشتر حفظ می‌شود. در حال حاضر ذابح پای خود را روی گردن گوسفند قرار می‌دهد درصورتی‌که با این دستگاه دست خود را آهسته روی گردن گوسفند می‌گذارد.

حکیم مهر: اگر مراجع عظام تقلید دستگاه را تائید نکنند، چه؟

مطمئن هستم که ایرادی نخواهند گرفت. چون دستگاه تأکید زیادی روی حقوق حیوان و خون‌گیری کامل دارد.

حکیم مهر: آیا حمایت مالی هم شده‌اید؟

خیر.

حکیم مهر: چه درخواستی از مسئولین دارید؟

استاندار قزوین در هفته پژوهش دستگاه را دیدند و قول حمایت دادند، اما فعلاً هیچ اتفاقی نیفتاده است. البته شاید خودم هم مقصر بودم که پیگیر نشدم و زمان ‌برای آن اختصاص ندادم. به شهرداری هم مراجعه کردم. آقای شهردار قبول کردند که از دستگاه حمایت کنند، اما رده‌های پایین‌تر ایشان قبول نکردند.

مدیرکل دامپزشکی استان قزوین نیز همکاری‌های زیادی کردند. درصورتی‌که طبق ماده 19 آیین‌نامه شهرداری‌ها، تأمین بهداشت معابر شهری وظیفه شهرداری است که فعلاً همکاری نکرده‌اند. شاید نیاز باشد که بیشتر تلاش کنم برای توجیه آن‌ها.

حکیم مهر: مدیرکل دامپزشکی استان دقیقاً چه حمایتی کردند؟

در زمینهٔ اجرا حمایت کردند. کما اینکه برخی از ذابحین همکاری نمی‌کردند، اما ایشان برخی وسایل بهداشتی نظیر چکمه و ... را تأمین کردند و با این کار کمک زیادی به ما شد.